In de gedichten van poëzietalent Radna Fabias buitelen de beelden en details vaak over elkaar heen

Radna Fabias (35) schrijft in haar debuutbundel Habitus gedichten waarin de beelden en details vaak over elkaar heen buitelen. Hoe krijgt zij grip op haar werk? De methode van Fabias in haar eigen woorden.

‘Het verzamelproces duurde zo’n tien jaar. Ik wist in het begin niet eens dat het een dichtbundel zou worden. Ik ben opgeleid als toneelschrijver en heb overwogen een theatrale installatie te maken of een essaybundel. Misschien doe ik dat ooit nog wel, ik heb zoveel materiaal verzameld dat ik nog niet heb gebruikt: foto’s, notities, filmpjes, knipsels. Ik heb alles geordend in mappen: een voor gedichten, een voor beschouwend proza, een voor beeldend en theatraal werk.

‘Om materiaal te verzamelen keerde ik meermaals terug naar mijn geboortegrond, Curaçao. Althans, ik heb niet de middelen om specifiek  voor de kunst te reizen. Ik bezocht familie. Mijn moeder woonde daar, tot niet heel lang geleden. Ik had een handycam gekocht en later een spiegelreflexcamera. Ook had ik twee opnameapparaatjes voor geluidsfragmenten. En natuurlijk notitieboekjes. Alles om beelden, sferen en details vast te leggen van het eiland. Telkens kwam ik met een berg aan materiaal thuis.

‘In die collectie moest ik orde aanbrengen. Gelukkig zat er al een bepaalde ordening in. Dat heeft te maken met wat op natuurlijke wijze je aandacht trekt. Wat steeds terugkomt. Je fascinaties. Ik had bijvoorbeeld een grote fotocollectie van pratende vrouwen. Terwijl ik de foto’s op mijn computer zette, kwam ik erachter dat ik vaak zo’n gele kerk had gefotografeerd, die zie je veel op Curaçao. En ik had ook veel foto's genomen van zwerfhonden, daar moest ik iets mee.

‘Ik heb mapjes op mijn computer en ik heb een archiefkast met mapjes. ‘Geweld’ is een mapje, ‘onveiligheid’, ‘vrouwen’. Ik heb ook een map ‘geluiden’. Zoals het geluid van het schuiven van dominostenen over een tafel. Of als je koraal op elkaar slaat. Het in mootjes hakken van grote vissen met een kapmes. Van die subwoofers die overal op het eiland in kofferbakken liggen. Of het doormidden hakken van een kokosnoot. Tsjak.

‘Ik heb ook afgeluisterde gesprekjes verzameld. Het ging me daarbij niet om het gespreksonderwerp maar meer om de manier van praten, het ritme. Maar ook hoe mensen elkaar steeds onderbreken, dat geeft een interessante dynamiek die je tot op zekere hoogte ook typografisch kunt weergeven. 

‘Ik ben ook mensen gaan interviewen die ik kende van vroeger. Al werkte dat niet altijd goed, zeker als je vrouwen spreekt over gevoelige onderwerpen, want er heerst een zwijgcultuur op het eiland. Ik kwam erachter dat het beter werkt eerst iets van je eigen ervaringen te delen, dan begonnen ze hun eigen soortgelijke verhalen te vertellen. Er kwam veel ellende boven, doorgegeven van generatie op generatie.

‘Het fijne aan zoveel materiaal verzamelen is dat je nooit uit het niets hoeft te beginnen. Ik werkte in die tijd bij educatieve uitgeverijen en later fulltime als kok in de keuken in Utrecht. Zeker als je een baan ernaast hebt en je tijd om te schrijven beperkt is, dan is het niet echt fijn om voor een leeg scherm te zitten.

‘Het allerfijnst aan mijn methode is dat je over een langere periode naar je fascinaties kunt kijken. In de tussentijd ben je veranderd. Dat is het schitterende aan de tijd nemen. Je kijkt naar een versie van jezelf. Je zit beter in de stof als je die afstand hebt. Niet alles wat er staat vind je nog van belang, je kunt makkelijker schrappen.

‘Een jaar of drie geleden zat ik op de koksschool. We kregen les in ‘warenkennis’, over groente en fruit. Tijdens de lessen schreef ik gedichten, geïnspireerd door het nieuwe jargon dat ik leerde. Een van de eerste uitdrukkingen die ik noteerde bij de les warenkennis was ‘esthetisch bederf’, dat iets er bedorven uitziet, maar nog prima te eten is.

‘Ik had destijds gesprekken met vrienden over hoe lang je in de luwte kon blijven en toch jezelf schrijver kon noemen. Ik publiceerde nergens. Als symbolische stap zond ik in 2016 een gedicht in naar de poëziewedstrijd van Oostende, dat was Gieser Wildeman, een gedicht vernoemd naar een stoofpeer. Toen won ik.

‘Een jurylid deelde mijn werk met de Arbeiderspers, haar uitgeverij. Ik kreeg op Koningsdag een mail. Of ik meer werk had liggen. Ik dacht dat het een grap was. Toen pas wist ik dat het een dichtbundel zou worden en ben ik gaan schrijven. Dat heeft iets minder dan twee jaar geduurd.

‘Op een ideale werkdag zit ik rond 7 uur ’s ochtends achter de computer en dan werk ik tot 7 uur ’s avonds. Ik probeer in lange blokken van drie à vier uur te schrijven, eigenlijk langer dan mijn concentratie toelaat. Het wordt dan obsessief, daarmee kom ik ergens waar ik het stiekem wel fijn vind; dat ik vermoeid raak en niet meer helder nadenk. Wellicht boor je daarmee het onderbewuste aan.

‘Ik gebruik ordeningsmethoden in deze bundel waarmee ik op de academie al bezig was. Zoals het gebruik van herhaling. Inhoudelijk, want de gedichten gaan vaak over patronen. Maar ook herhaling als ritmisch middel. Of om iets benadrukken.

‘Ik heb een tekst en zit dan met m’n materiaal te kloten. Dit loopt niet lekker, constateer ik dan over een regel. En dan ga ik daar zoveel mogelijk middelen op loslaten. Los ik dit op met andere woorden, los ik dit op door de regel af te breken? Misschien zit ik in een verkeerd woordveld, dat zijn woorden die bij elkaar horen: vloeibaar, water, zee, oceaan.

‘Dan de ordening. De bundel is opgedeeld in drie delen. Het eerste deel, ‘Uitzicht met kokosnoot’, speelt zich af in de Cariben. Dat is geen thema. Wel een locatie. De arena. Hetzelfde geldt voor de laatste afdeling, ‘Aantoonbaar geleverde inspanning’, dat speelt zich in het Westen af. Tussen die twee delen zit ‘Rib’. In dat deel is de locatie minder helder. 

‘Dat tweede deel zoomt in op vrouw-zijn, een onderwerp dat ook elders langskomt. Net als migratie, man-vrouwverhoudingen, identiteit, geweld, de reproductie van leed, seksualiteit. Het loopt in elkaar over, dat is ook een punt: de vloeibaarheid van iets als identiteit. Vertroebeling. 

‘Het lastige van praten over je methode is dat het lijkt alsof elk fucking stapje bewust is. Het daadwerkelijke proces is oneindig veel rommeliger dan je in woorden kunt vatten. Alles wat ik nu vertel deed ik, al dan niet bewust, om de rommeligheid te temmen. Je probeert jezelf te kalmeren, handvatten te geven. Het is zelfbescherming, houvast. Als ik geen regels verzin, blijf ik voor altijd zwemmen.’