Nooit meer ongelukkig in het water: de wedergeboorte van Femke Heemskerk

Ze had de wereld willen verrassen. In haar dagdromen had hardzwemster Femke Heemskerk 10 augustus 2018 omcirkeld. Dan zou ze stoppen. ‘Dat was de dag na de Europese kampioenschappen van Glasgow. De dag dat we uit Schotland zouden thuiskomen. En dan zeggen: jongens, dit was ’m.’

10 augustus was een speciale dag, zo had de omgeving moeten weten. Een soort van verjaardag, zo’n dag die niemand in zijn of haar leven vergeet. Het was precies tien jaar na het olympische estafettegoud van Peking 2008. De dag dat Heemskerk, Inge Dekker, Ranomi Kromowidjojo en Marleen Veldhuis in de monumentale ‘Waterkubus’ de 4x100 meter vrije slag, een van de grote nummers van het olympische zwemtoernooi, naar hun hand zetten.

Met het olympische goud van de volleyballers en de Holland Acht roeiers uit 1996 was die verzamelde explosie van zwemkracht waarschijnlijk de grootste teamverrichting uit de Nederlandse sportgeschiedenis. Wegens die fameuze dag draagt Heemskerk sindsdien een ring, versierd met vijf kleine olympische ringetjes.

Maar die 10de augustus 2018, de dag van de ochtendvlucht Glasgow-Schiphol, werd toch niet de dag van afscheid. Femke Heemskerk besloot na haar vier zilveren medailles bij de EK door te gaan. Ook al zou ze snel erna 31 worden, wat geldt als oud in het zwemmen. Door leeftijd wilde ze zich niet laten leiden.

‘Ik hoor wel grapjes hoor, van granny dit en granny dat. Maar dat is voor mij geen issue. Het is net hoe je jezelf voelt. Ik voel me geen 31. Ik word ook nooit 31 geschat’, lacht ze aan de vooravond van vertrek naar China, naar de WK kortebaan (25-meterbad) in Hangzhou. Heemskerk geldt als een van de favorieten op de 100 en 200 meter vrije slag. Haar enige individuele wereldtitel behaalde ze 4 jaar terug, bij de WK kortebaan in Doha, op de 100 meter.

Heemskerk maakte in september bekend door te gaan tot en met de Olympische Spelen van Tokio 2020. Dat zullen dan haar vierde Spelen worden. Eén was top, die van 2008 met olympisch estafettegoud. 2012 was gemengd qua gevoel, met het estafettezilver en een afzegging voor haar favoriete 200 vrij. En 2016 was min of meer een rampjaar. Ze greep niet alleen naast medailles, maar haalde zelfs de finale van de 100 en 200 meter vrije slag niet.

Revancheren

Toch zwemt Heemskerk in 2020 niet om zich te revancheren op Rio. ‘Ik wilde alleen doorgaan als ik het idee had dat ik op de Spelen van Tokio nog iets te zoeken zou hebben. Niet alleen maar halve finales zwemmen en dan naar huis. Daar heb ik niet zoveel zin in. Ik zag aanvankelijk heel veel beren op de weg. Van: die zijn snel en die komen er aan. Kan ik dat niveau nog wel halen?

‘Uiteindelijk is dat niet de vraag. De vraag is of je er nog voor wilt werken. Niet wie er allemaal zo goed zijn, maar of ik nog zo goed wil worden. En het belangrijkst, of je er nog genoeg voldoening uit haalt als je elke dag naar de training gaat. Ik heb onderschat hoeveel plezier ik in de sport heb. Elke dag met plezier naar het zwembad. Dat is leidend. Alle medailles die je haalt zonder dat je er plezier aan beleeft, stellen niets voor. Het verhaal erachter. Dat is het mooie aan een medaille.’

Uit de documentaire 0,03 seconde, over het olympische rampjaar 2016, blijkt dat Heemskerk een sportvrouw is die haar kwetsbaarheid durft te tonen. Een pokerface bezit de dochter van een caféhouder uit Roelofarendsveen niet. De hardheid van haar schild is beperkt. Verschillende keren in haar lange internationale loopbaan (sinds 2005) werd getwijfeld aan haar mentale kunnen. Sterven in de call room, de wachtkamer van de grote finales, ze kan ervan getuigen.

De zwarte dagen van 2016 zijn weggeduwd uit de directe herinnering, maar worden steevast opgerakeld in interviews. Ze week een jaar voor de Zomerspelen van Rio min of meer gedwongen uit naar Frankrijk, omdat haar coach Marcel Wouda besloot zich toe te leggen op het begeleiden van openwaterzwemmer Ferry Weertman (die vervolgens in Rio goud won). In Narbonne liet ze zich trainen door de eigenzinnige Philippe Lucas, een befaamd kampioenenmaker. Sharon van Rouwendaal, de olympisch kampioen openwaterzwemmen van Rio, geldt als zijn pronkstuk.

Voor sprinter Heemskerk werkte de aanpak van Lucas niet. Na een jaar Narbonne was ze gesloopt door de vele kilometers die ze dagelijks in alle vroegte moest afleggen. Haar techniek verslechterde zonder de wetenschappelijke aanpak van Wouda. ‘Ik had maar één jaar bij Philippe, tot de Spelen. Er stond druk op. Ik moest me helemaal overgeven aan dat zware programma. Toen ik voelde dat ik in het rood zat, gaf ik dat aan. Maar hij zei: ik weet wat ik doe, we moeten nog even door en dan gaan we rustiger aan doen. Toen was het al te ver. Hij had beter naar mij moeten luisteren. En ik had harder moeten protesteren.

Aantrekken

‘Hij is van afstoten en aantrekken. Dat procedé werkt bij Sharon van Rouwendaal. Zij ziet het als een spel. Zij laat zich door Lucas uitdagen. Bij mij werkt dat niet. Als hij bij mij zegt dat een training waardeloos was en later zegt ’ie: weet je nog, die training die best goed was. Dan zeg ik nee, jij zei dat het waardeloos was. Sharon kan zeggen of denken: ja, dikke vinger. Ik niet. Zij wel.’

Ze heeft de misère van toen van zich afgezet. ‘Philippe blijft een bijzondere man. Er zijn niet voor niets meer zwemmers die hij hard laat zwemmen. Hij doet iets goed, maar voor mij was het too much. Philippe en ik hebben elkaar weer even gesproken in Glasgow, bij de EK. Een grapje gemaakt. Ik vind het oprecht jammer dat we er niet meer uitgehaald hebben. Ik weet zeker dat we er meer van hadden kunnen maken. Maar het is niet gebeurd.’

Toen Heemskerk na het debacle van 2016 (de genadeloze afgang bij de Spelen van Rio) weer in Eindhoven terugkeerde bij coach Wouda, was het schrikken. De vrouw die zich altijd zo senang voelde in het zwembad, door filmmaker Suzanne Raes omschreven als ‘de kleine zeemeermin’, ervoer pijn in het water. Wouda bracht haar zware dagelijkse trainingen van 8 kilometer terug naar 1 kilometer, omdat hij zag hoe leeg en uitgeput zij was geraakt door het ene jaar bij de Franse drilcoach.

‘Ik was in die dagen blij dat ik het water uit mocht’, zegt ze. ‘Mijn trainingen gingen in de aanloop naar de WK van Boedapest (2017) heel erg op en neer. Het was frustrerend. Ik voelde me fysiek een stuk beter, maar als ik nu terugkijk dan was ik er nog lang niet. Ik heb wel eens tegen Marcel Wouda gezegd: het maakt me niet uit of ik hard ga zwemmen. Ik wil lekker zwemmen. Ik was gefrustreerd, omdat ik weet hoe hard zwemmen voelt. Pas dit jaar kom ik weer in het bereik waar ik lang niet geweest ben. Technisch staat het weer aan een huis. Ik merkte dit jaar voor de EK van Glasgow dat ik heel constant was geworden.’

Lief en leed

Heemskerk voelt zich weer gelukkig in het water. Op haar website prijkt een stuk van NRC-columnist Wilfried de Jong over haar liefde voor water. Met zinnen als: ‘Ze beweerde na zoveel lief en leed aan het water toevertrouwd te hebben, nu liefde van het water terug te krijgen. Dat is heel aardig van je, water. Femke zal je als vanouds klieven en ‘pakken’, met je gorgelen en spetteren. Zo vaak als het kan. De liefde komt weer van twee kanten.’

Heemskerk: ‘Goed getroffen door Wilfried. Ja, ik ben dol op water. Ik houd van zwemmen. Ik vind dat echt fijn. Ik kan me nog ergens druk over maken, maar als ik aan het trainen ben, denk ik daar niet meer aan.’

Zo kon ze genieten van het volgens sommigen teleurstellende Europese zilver met de 4 x 100 meter ploeg, afgelopen zomer, waarin zij als erkend sleutelzwemmer een geweldige split van 52,33 zwom. ‘Het was goed. Ik duelleerde met Bonnet, de vrouw die het voor Frankrijk moest doen. Dat was een gevecht, een kluif. Het was jammer dat we niet wonnen, maar ik was blij met dat zilver.’

Ook bij de WK in China staat komende week het plezier voorop. ‘Ik heb met mezelf afgesproken niet meer ongelukkig uit het water te komen. Weet je : ik sta op het blok, ik geef alles, niet één race kan foutloos. Soms heb je er een die benadert dat foutloze. Maar er zit altijd iets in dat beter kan. Ik heb gewoon geen zin meer ongelukkig het water uit te komen. En dat ga ik ook niet doen.’