Deze zakenman wil de natuur in de Schotse hooglanden redden door wolf terug te brengen
De vermogende Britse zakenman Paul Lister wil de natuur in de Schotse Hooglanden redden door het terugbrengen van de wolf. Knettergek wordt de 'wolvenman' genoemd.
'kijk eens goed om je heen', zegt Paul Lister vanachter het stuur van zijn Land Rover. De brede vallei - zijn brede vallei - staat in vuur en vlam: paarse heide, goudgeel gras, avondlicht valt op ruige bergwanden en een glinsterende zalmrivier kronkelt richting horizon. Je zou zeggen: niks meer aan doen. Maar Lister ziet dat anders. Plechtig: 'Hier stond ooit het grote Caledonische woud. Volgens de Romeinen een ondoordringbaar bos. En moet je nu zien, één kale vlakte.'
Logeer een paar dagen bij de kleurrijke miljonair Lister, representant van een klein, maar groeiend groepje superrijken dat zelf natuurparken creëert, en na afloop kijk je anders tegen landschappen aan. Lister helpt ook mee bij het opzetten van grote privéreservaten in Roemenië, Spanje en Costa Rica. De meeste filantropen steken hun geld in religieuze of sociale projecten, Lister steekt zijn geld liever in natuur. 'Daar is niet veel meer van over na eeuwenlange bomenkap en de industriële revolutie. Ik heb daar zelf ook aan bijgedragen als zakenman. Tot ik een openbaring kreeg.'
Ommekeer
De 58-jarige Lister, een slanke en energieke Londenaar met kort grijs haar en hoge rubberlaarzen aan, bezocht Schotland vroeger met zijn vader Noel. Die haalde daar hout voor MFI, een van de grootste woonwinkelketens van het land; op het hoogtepunt sliepen zes van de tien Britten in een MFI-bed en aten drie van de tien aan een MFI-tafel. Vader Lister verkocht zijn aandelen vlak voordat Ikea de markt praktisch overnam. Senior ging zeezeilen en richtte een zeilacademie voor kinderen op. Enige zoon Paul begon na school bij zijn vader en bouwde vijftien jaar aan een eigen meubelbedrijf. Lister: 'Dat vond ik toen leuk, nu denk ik: die tijd had ik zoveel beter kunnen gebruiken.'
De ommekeer kwam naast het ziekenhuisbed van zijn vader. 'Hij kreeg een beroerte en dat kwam hard bij me aan. Ik begon na te denken over mijn leven en belandde prompt in een depressie.' Na therapie in een kliniek in Arizona keerde Lister naar eigen zeggen helder terug. 'Ik ging herten jagen in Schotland, wat ik altijd graag deed met mijn vader, maar ditmaal dacht ik: waarom doe ik dit?' Lister ging zich verdiepen in ecologie. In Roemenië, waar zijn bedrijf hout kocht, ontmoette hij de Duitse bioloog Christoph Promberger, die oerbos in de Karpaten beschermt. 'Christoph heeft twee tamme wolven waarmee ik wandelde door de sneeuw. Ik dacht: wat is dit mooi.' Zijn bewustzijn van de wereldwijde milieuproblematiek nam toe en groeide uit tot een besluit: Lister: 'Laat ik onderdeel worden van de oplossing, niet van het probleem.'
Zuid-Afrikaans voorbeeld
Je kunt ook per taxi naar de lodge en verder met een beheerder op stap. Een kamer kost euro 240 euro per persoon inclusief maaltijden. Een bungalow kost vanaf euro 1.067 euro per week: alladale.com
De Volkskrant organiseert in samenwerking met SNP Reizen een 8-daagse lezersreis naar Alladale en de Schotse Hooglanden. Met een presentatie over het wolvenproject en excursies onder leiding van een ranger: volkskrant.nl/reizen
Een jaar na zijn vaders beroerte kocht Lister het landgoed Alladale in de Schotse Hooglanden. Die staan bekend om hun woeste, onaangetaste schoonheid, maar die reputatie is volgens Lister onverdiend. Duizenden edelherten vraten de valleien kaal en stierven 's winters in groten getale.
De ex-zakenman wilde van het Schotse domein een wildernisreservaat maken naar voorbeeld van die in Zuid-Afrika. Lister: 'Ik kreeg de kans om iets te doen met mijn erfenis. De helft van alle natuurfilantropen kiest dan voor Afrika, maar ik heb niks met dat continent. Ik wilde iets doen in West-Europa.'
Een belangrijk aspect van een reservaat zijn roofdieren. Door gebrek daaraan, kunnen de herten zich ongebreideld voortplanten. Met het uitzetten van roofdieren zou hun aantal wel op peil kunnen worden gehouden.
Wie Alladale wil bezoeken, moet een terreinwagen huren die hoog op zijn wielen staat. Vanaf de stenen toegangspoort van het landgoed hobbelt het kilometers langs een woest riviertje waar zalmen tegen watervallen opspringen. Hun zilveren lijven stuiteren soms tegen een rots en plonzen ondersteboven terug in het water. Op een steile heuvel op een kruispunt van twee brede valleien staat een Victoriaans landhuis van grijze natuursteen met grote, robuuste ramen en hoge schoorstenen. Het gemillimeterde gazon met daarop grazende herten steekt scherp af tegen de ruige berghellingen en weidse hoogvlakten eromheen.
Binnen slaat de natuurredder Lister op een grote koperen gong in de hal om alle gasten te verzamelen voor het avondeten. Met een grijns: 'Zeg, je gaat me toch geen multimiljonair noemen, hè? Dat vind ik zó vulgair.' Lister is geen chique landheer. Hij hangt even later losjes in zijn stoel aan het hoofd van de lange eettafel. Hij is gekleed in wandeltenue en praat vooral over zijn grote passie: hoe de wolf terug te brengen in het Verenigd Koninkrijk?
Nog voor de soep: 'Overal in Europa keert wolven op eigen kracht terug, maar ze kunnen niet het Kanaal overzwemmen, ze hebben hulp nodig.'
Als voorbeeld van een geslaagde herintroductie van het dier noemt hij het Amerikaanse natuurpark Yellowstone. Daar werd 23 jaar geleden de wolf opnieuw uitgezet en sindsdien is de natuur verbeterd waardoor het gebied aantrekkelijker werd voor het toerisme en de lokale economie een impuls kreeg. Lister: 'Dat kan hier ook.'
De volgende ochtend laat een opgewekte Lister bovenop een heuvel een voor Nederlanders ongekend uitzicht zien: door een goudgele vallei kronkelt een glinsterende rivier ongehinderd richting horizon. Door gaten in de bewolking schijnt de zon, soms op een berghelling in de verte, soms op een groepje bomen, soms op een bocht in de rivier. Geen spoortje menselijk ingrijpen te bekennen. Of toch: een kilometerslang hek loopt van bergtop naar bergtop. Lister: 'Zo houden we de herten buiten. Die vreten alle bloemen en jonge aanplant op. Inmiddels hebben we 800 duizend grove dennen geplant en een enorm veengebied hersteld.'
Zijn beoogde volgende stap: een roedel wolven invliegen. En als het kan ook beren, lynxen, wilde katten, zwijnen en elanden. Pas dan mogen de herten weer afdalen naar de vallei-bodem en blijft hun aantal beperkt. 'We gaan dit gebied terugbrengen naar hoe het ooit was.' Wat hij precies voor ogen heeft, is een 'wilderniservaring' op anderhalf uur rijden van de luchthaven van Inverness. De omgeving zal opleven van het ecotoerisme, voorspelt hij.
Howling mad, noemen de Britse tabloids de meubelerfgenaam, die zij smalend 'de wolvenman' noemen. De buren, plaatselijke politici en de nationale wandelaarsvereniging reageren van beleefd argwanend tot faliekant tegen. Lister lijkt er niet door geraakt te zijn. 'Iedere discussie over beren en wolven is goed. Onze lobby moet nog beginnen.' Als eerste stap heeft Lister zijn buren uitgenodigd voor een open dag. Dan laat hij ook een zelfgeproduceerde film zien over het Amerikaanse park Yellowstone, met daarin veel cijfers over gestegen bezoekersaantallen en economische groei. Lister: 'Ik speel de economische kaart, dat werkt beter dan een ecologisch verhaal.' De medewerking van buren is essentieel. Een roedel wolven heeft al gauw 20 duizend hectare nodig en Lister bezit iets minder dan 10 duizend hectare, dus hij kan zijn droom niet op eigen houtje waarmaken.
De volgende morgen arriveert een stoet landrovers met honden achterin bij het landhuis. Grijzende dames en heren in waxcoats en rubberlaarzen stappen uit. 'Ik heb jullie uitgenodigd om nu eens zelf te komen kijken, er is al zoveel geschreven', zegt Lister, die onvermoeibaar voorgaat op excursies. Tijdens een soeppauze lijkt een buurvrouw met een idyllisch landgoed in de buurt al om voor het wildedierenplan. 'Ik vind het een geweldig idee!', zegt ze. Haar man: 'Paul is een beetje maf, maar wij steunen hem.' Het stel voorspelt wel veel verzet van de crofters: keuterboeren die land pachten om schapen te hoeden. Zij hebben dat recht geërfd en kunnen niet zomaar worden weggestuurd.
Een dame uit het dorp heeft meer bedenkingen: 'Ik wandel hier graag met mijn kleinkinderen om arenden te kijken, maar als dit plan doorgaat, zie je me hier niet meer. Veel te gevaarlijk!' Op de vraag of zij wel eens in Yellowstone is geweest zegt ze: 'Ja, prachtig. We hebben zelfs een beer gezien. Maar nee, hier kan dat niet. Dit is Groot-Brittannië.' Ook zij voorspelt boze crofters. Lister luistert beleefd, maar wuift later het bezwaar van de schapenboeren weg. 'Die zijn gewoon lui geworden. In Roemenië kan het wel. Daar blijven de boeren als vanouds bij hun schapen.'
Aan het einde van de open dag maakt Lister de balans op. 'Nee hoor, ik word niet cynisch. Dat ben ik al. Haha!' Hij merkt dat bedrijven zich makkelijker laten overtuigen om de natuur te beschermen dan particulieren. 'Die zeggen meteen: waarom zou ik?' Kern van het probleem, zegt de wolvenman, half liggend op een sofa met zijn voeten op de koffietafel, is dit: Lister maakt een neukgebaar met zijn vingers. '7 miljard mensen op aarde! We zijn losgeslagen primaten. Mijn advies: neem één kind. Dan hoef je je nooit meer zorgen te maken over je consumptie of je vliegreizen.' Zelf heeft hij geen kinderen.
Het landhuis van Lister telt zeven kamers die zo zouden passen in een Jane Austen-verfilming. In de breedste vallei van zijn domein liet hij twee bungalows bouwen met een panoramisch uitzicht; aan het einde van de langste vallei staat nog een lodge waarin groepen kunnen overnachten. De kok serveert 's avonds geroosterde pastinaak, forelpaté met limoen en gestoofd hertenvlees met port. De wijn komt uit Roemenië.
Lobbyen
'Hartelijk gefeliciteerd!', zegt Lister tegen een jeugdige gast die in huis trots rondloopt met met bloed besmeurde wangen: het ereteken van iemand die zijn eerste hert heeft gedood. Buiten hakt een jachtopziener net de kop af van het dier, dat ondersteboven aan een ketting hangt. De gemiddelde ecotoerist zal dat geen prettig gezicht vinden, vermoedt Lister, net zo min als het doden van zeldzame springende zalmen door de vissers in de rivier.
Wat in elk geval zonder bloedvergieten gepaard gaat, is genieten van een uniek uitzicht. Sta op bij zonsopgang en beklim een stompe berg met uitzicht over zowel de Atlantische Oceaan als de Noordzee. Dat kan nergens anders in het Verenigd Koninkrijk. Bij thuiskomst hang je je laarzen en jas bij de kachel ga je in de voorkamer zitten, met thee en verse scones van het huis.
Voorlopig is Alladale verliesgevend. En de situatie zal niet snel verbeteren nu Lister heeft besloten te stoppen met jagen en zalmvissen, de belangrijkste inkomstenbron van Schotse landgoederen.
Lister beheert zijn projecten vanuit Londen en Miami, waar hij overwintert. Naar eigen zeggen gaat 35 procent van zijn tijd op aan Alladale, de helft aan The European Nature Trust (zijn andere natuurprojecten) en 10 procent aan vermogensbeheer. Lister: 'Het geld dat mijn vader heeft nagelaten, is het minst interessant, maar wel belangrijk.' Zijn team steekt veel energie in lobbyen en films maken. Onder meer over een Roemeens oerbos waar veel houtkap plaatsvindt. 'We proberen de ogen van de gewone Roemeen te openen', zegt Lister. In Londen vertoont hij de film aan invloedrijke mensen op het prestigieuze Bafta-filmfestival. 'Dat is niet moeilijk te regelen. Je moet gewoon betalen.'
Wennen
Ik dacht de wolf wel in een paar jaar terug te krijgen, maar het blijkt niet zo makkelijk
Zo probeert Lister stap voor stap bewoners en politici te winnen voor zijn radicale ideeën. Op luchtige toon: 'Ik dacht de wolf wel in een paar jaar terug te krijgen, maar het blijkt niet zo makkelijk.' Wijzend op een groepje kromgegroeide dennen op een berghelling: 'Die zijn vierhonderd jaar oud. Die hebben wolven en beren dus gewoon gezien!'
Mocht het Schotse avontuur ondanks alles mislukken, dan richt Lister zijn aandacht op andere natuurgebieden. 'Ik zie mezelf niet als een filantroop. Ik probeer natuur te redden met een commercieel plan. In het slechtste geval verkoop ik Alladale. Vijftien jaar geleden betaalde ik 3,9 miljoen euro voor dit landgoed en ik heb nog eens 2,8 miljoen geïnvesteerd. Als ik vandaag de boel verkoop, levert dat 23 miljoen op. Geen slechte investering dus.'