Met gesloten ogen op de foto voor De zin van het leven: ‘Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar’
Ogen dicht, en de buitenwereld verdwijnt. Fotograaf Jitske Schols heeft de vijftien mensen die tot nu toe zijn geïnterviewd voor Fokke Obbema’s serie De zin van het leven allemaal met gesloten ogen geportretteerd. ‘Het klopt bij de serie’, zegt Schols. ‘Die gaat over contemplatie, naar binnen kijken.’
Ze stuitte tijdens haar research voor dit project op een passage uit het boek De Kleine Prins van Antoine de Saint-Exupéry die nu vaak door haar hoofd speelt. Ze kan het woord voor woord exact opzeggen. ‘Vaarwel’, zei de vos. ‘Dit is mijn geheim, het is heel eenvoudig: alleen met het hart kun je goed zien. Het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar.’
Het maakt een shoot heel anders, zo’n geportretteerde met gesloten ogen. ‘Ze zijn zich dan even niet zo bewust van alles om zich heen. Van tevoren vinden mensen het wel een beetje raar, maar achteraf hoor ik dat ze het uiteindelijk juist ontspannen vonden.’
Schols’ stijl is geïnspireerd op het werk van kunstenaars van zo’n honderd jaar geleden. In haar jeugd woonde ze op een landgoed dat rond 1900 een ontmoetingsplek was voor kunstenaars. ‘Schilder, etser en fotograaf Willem Witsen woonde er, en kunstenaars als W.B. Tholen en Piet Meiners hadden er hun atelier. Voor mijn portretten, kleurgebruik, technieken en onderwerpkeuzes kijk ik veel naar het werk dat zij maakten. Ik krijg vaak te horen dat mijn werk doet denken aan vervlogen tijden.’
Bijzondere mensen
De fotograaf vindt de geïnterviewden die ze mag portretteren stuk voor stuk bijzondere mensen. ‘Een aantal ontmoetingen in de serie zal me de rest van mijn leven bijblijven.’ Schrijver A.L. Snijders, bijvoorbeeld. ‘Een heel sympathieke man, heel bescheiden, terwijl hij zulke bijzondere verhaaltjes schrijft.’ Of Edy Korthals Altes: ‘Hij is in de negentig en blind, en dan zo betrokken en hartelijk.’ Bij de meest recente die ze fotografeerde, astrofysicus Gerard Bodifee, kreeg ze een uitgebreide lunch van hem en zijn vrouw. Schols vindt het moeilijk te vatten wat hen bijzonder maakt, maar het moet ermee te maken hebben dat ze allemaal uitgebreid hebben nagedacht over de zin van het leven. ‘Het zijn geen leeghoofden, zal ik maar zeggen.’
Het was eigenlijk onvermijdelijk dat ze door de serie zelf ook ging nadenken over de zin van het leven. ‘Eerder stond ik daar nooit zo bij stil. Nu dacht ik bij elke geïnterviewde die ik sprak: o ja, daar zit ook wat in.’ Ze kwam erachter dat ze zelf ‘een soort naturalist’ is – net als filosofische naturalisten gelooft ze in de kracht van de natuur. ‘Ik verwonder me al van kinds af aan over de immensiteit van begrippen als tijd en ruimte. Dan kan ik me zo nietig voelen. Dat ik denk: ook al verknallen wij het als mensheid totaal, de natuur overwint toch alles.’ Dat relativeert. ‘Als ik enorm verdriet hebt, denk ik soms: ach, zo belangrijk is het allemaal ook niet. Ik denk dat een mensenleven weinig zin heeft, maar ik heb wel elke dag zin in het leven.’