Direct naar artikelinhoud
AnalyseEerste Kamer

Een trend in de Eerste Kamer: nog maar een enkele senator blijft langer dan twee zittingsperioden aan

Het politiek leiderschap in de Eerste Kamer ondergaat komend voorjaar een ingrijpende gedaanteverwisseling. Van de twaalf lijsttrekkers die in 2015 werden gekozen, keren er hooguit vijf als lijsttrekker terug. 

Een trend in de Eerste Kamer: nog maar een enkele senator blijft langer dan twee zittingsperioden aan
Beeld Freek van den Bergh

Een deel van de vorige lichting is tussentijds al vertrokken. De regeringspartijen krijgen alle vier een nieuwe aanvoerder. Denk en Forum voor Democratie hopen voor het eerst in de Eerste Kamer te komen. 

Hoewel een veelheid aan oorzaken ten grondslag ligt aan het vertrek van de vorige lichting, past het wel in een trend: net als in de Tweede Kamer wordt de gemiddelde zittingsduur in de Eerste Kamer korter. Het Parlementair Documentatie Centrum heeft geen exacte cijfers voorhanden maar bevestigt die trend: nog maar een enkele senator blijft langer dan twee zittingsperioden aan. 

In veel partijen geldt dit inmiddels ook als maximale zittingstermijn. Mensen als Eerste Kamervoorzitter Ankie Broekers-Knol, die al sinds 2001 in de groene bankjes zit, zijn er niet veel meer. Ook Broekers-Knol moet nu van de VVD, tot haar teleurstelling, ruimte maken voor vers bloed.

Opspraak

De vernieuwing aan de top van de kieslijsten komt deels doordat ook de doorgaans zo rustige Eerste Kamer in deze zittingsperiode gevoelig bleek voor politieke consternatie. Loek Hermans en Marleen Barth, in 2015 nog de lijsttrekkers van de toenmalige regeringspartijen VVD en PvdA, raakten beiden in opspraak.

Hermans lag onder vuur als president-commissaris van thuiszorgorganisatie Meavita. Wanbeleid van het bestuur zorgde voor verkeerde investeringen en uiteindelijk een faillissement. Annemarie Jorritsma volgde Hermans in november 2015 op in de Eerste Kamer en zal komende verkiezingen voor het eerst lijsttrekker zijn voor de senaat.

Een vakantie op de Maldiven tijdens een belangrijk debat over de orgaandonorwet kostte Barth haar zetel. De PvdA-fractievoorzitter kreeg al langer kritiek. Ze haalde zich de woede op de hals vanwege het bedingen van een lagere huur op de burgemeesterswoning van haar man.

Bij veel andere partijen spelen persoonlijke argumenten een rol. 50Plus-oprichter Jan Nagel vindt dat hij op zijn 80ste plaats moet maken. Hij wordt opgevolgd door Martin van Rooijen (76), nu nog Tweede Kamerlid. Van Rooijen was al senator van juni 2015 tot maart 2017.

‘Jongere generatie’

Het CDA kreeg onlangs de lachers op zijn hand toen Elco Brinkman (70) aankondigde plaats te willen maken voor een jongere generatie en het partijbestuur vervolgens Ben Knapen (67) aanwees als nieuwe lijsttrekker.

Bij D66 zit sinds enkele maanden Hans Engels aan het roer, maar dat blijft hij niet. De partij heeft Annelien Bredenoord verkozen tot fractievoorzitter – zij was de enige kandidaat. Vertrekkend lijsttrekker en fractievoorzitter Thom de Graaf krijgt een andere baan. Hij volgt per 1 november 2018 Piet Hein Donner op als vicepresident van de Raad van State.

Bij een aantal partijen is het changement ingezet, maar heeft het nog geen plaats gekregen. Bij de PvdA strijden Mei Li Vos, Ruud Koole, Jeroen Recourt en Esther-Mirjam Sent om de eerste plaats op de lijst. Die laatste is de huidige fractievoorzitter in de Eerste Kamer. Ook GroenLinks houdt een verkiezing en is nog bezig met de kandidaatsstelling. ChristenUnie-senator Roel Kuiper is niet meer herkiesbaar, maar wie hem opvolgt is nog niet bekend.

Blijvers 

Er zijn ook partijen die vertrouwen op hun doorgewinterde aanvoerder. De SP spant op dit moment de kroon: Tiny Kox is fractievoorzitter sinds 2003. Of hij doorgaat maakt de partij eind november bekend. De fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren voert de lijst aan sinds juni 2007. Niko Koffeman zegt ook bij de volgende verkiezingen weer mee te willen doen als lijsttrekker. De leden mogen hierover stemmen op het partijcongres in december. SGP-senator Peter Schalk is wederom door zijn partij voorgedragen als beoogd lijsttrekker.

Bij genoeg stemmen kunnen Denk en Forum voor Democratie een plek in de Eerste Kamer bemachtigen. In 2015 deden de nieuwkomers van de Tweede Kamer nog niet mee. Dit jaar gooit in ieder geval FvD alles in de strijd. Op de website wordt afgeteld tot aan de verkiezingen. Er is een crowdfundingsactie gestart om de kosten te dekken. Harry Mens, makelaar en televisiepresentator, en Joost Eerdmans, fractievoorzitter Leefbaar Rotterdam, hebben eerder in de media aangegeven wel voor FvD de Eerste Kamer in te willen. Maar over eventuele kandidaten wil de partij niets zeggen.

Eerste Kamer belangrijker

Het is een campagne die past in de trend van de laatste jaren: de Eerste Kamer wint aan belang in de strijd om de politieke macht. Tweede Kamerleden wijzen de kiezer op het verschil dat ze kunnen maken in de Eerste Kamer, bijvoorbeeld door daar de regeringscoalitie weg te stemmen. ‘Door de minimale meerderheid in de Tweede Kamer wordt de Eerste Kamer belangrijker,’ zegt Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht. Thierry Baudet kan niet vaak genoeg voor de camera benadrukken dat vanaf de verkiezingen alles anders wordt. ‘Kijk naar Jesse Klaver,’ legt Voermans uit. ‘Die roept nu al ‘wacht maar tot straks bij de verkiezingen’.’ 

Hoe zit het ook alweer? 

De Eerste Kamer wordt indirect gekozen. Op 20 maart 2019 mogen alle stemgerechtigden  naar de stembus. Zij kiezen de 570 leden van de provinciale staten. Zij kiezen op 27 mei de leden van de Eerste Kamer. Partijen als Denk en Forum voor Democratie moeten dus eerst zorgen dat zij provinciale vertegenwoordigers krijgen. Alleen partijen die in genoeg provincies zetelen, maken kans op Eerste Kamerzetels.

De nieuwe lichting lijsttrekkers:

Annemarie Jorritsma (68), VVD

- was eerder lid van de Tweede Kamer

- was minister van Verkeer en Waterstaat tijdens kabinet-Kok I

- was minister van Economische Zaken tijdens kabinet-Kok II

- was tussen 2003 en 2015 burgemeester van Almere

Ben Knapen (67), CDA

- was hoofdredacteur van NRC Handelsblad

- was staatssecretaris van Buitenlandse Zaken in kabinet-Rutte I

- was bijzonder hoogleraar media en kwaliteit aan de Radboud Universiteit

- was tussen 2013 en 2015 vertegenwoordiger van de Europese Investeringsbank

Annelien Bredenoord (39), D66

- is hoogleraar ethiek van biomedische innovatie aan de Universiteit Utrecht

- was voorzitter van de D66-afdeling in Utrecht

- is senator sinds juni 2015

Martin van Rooijen (76), 50Plus

- was voor de KVP staatssecretaris voor fiscale zaken in het kabinet-Den Uyl

- zat eerder in de Tweede Kamer voor het CDA

- was van 2015 tot 2017 al senator voor 50Plus

- zit vanaf maart 2017 voor 50Plus in de Tweede Kamer