Na 18 jaar heeft Congo een nieuwe president, maar bijna niemand vertrouwt zijn overwinning
De presidentsverkiezingen in Congo zijn verrassend genoeg gewonnen door oppositiefiguur Felix Tshisekedi, maar de eerlijkheid van zijn zege is donderdag in binnen- en buitenland meteen sterk in twijfel getrokken. Veel Congolezen en onafhankelijke waarnemers houden er rekening mee dat Tshisekedi in het zadel wordt geholpen door vertrekkend president Joseph Kabila. De verdachte uitkomst voedt de vrees voor wanorde in het toch al instabiele Congo.
De verkiezingen moeten in theorie Congo’s eerste democratische machtswisseling inluiden sinds de onafhankelijkheid in 1960. Maar ze dreigen uit te lopen op een wanvertoning. Na dagen van wachten op de uitslag werd Felix Tshisekedi donderdagochtend op het ongebruikelijke tijdstip van 3 uur ’s nachts tot winnaar uitgeroepen. Zijn concurrent Martin Fayulu, die door aanhangers ‘soldaat van het volk’ wordt genoemd, sprak meteen daarna van een ‘staatsgreep via de stembus’.
President Kabila, aan de macht sinds 2001, moest volgens de grondwet al in 2016 terugtreden. Hij zocht naar manieren om na zijn aftreden invloed uit te blijven oefenen. Onder binnen- en buitenlandse druk besloot hij verlate verkiezingen te organiseren in 2018 en schoof als ‘plaatsvervanger’ Emmanuel Shadary naar voren. De ex-minister bleek echter zo impopulair dat het onmogelijk zou zijn geweest hem te laten winnen. Ook als de partijdige kiescommissie stembuscijfers zou ‘bijstellen, masseren of zelfs verzinnen’, schrijft analist Pierre Englebert op de website African Arguments.
Kerk als richtsnoer
De in Congo gezaghebbende katholieke kerk verklaarde later op de dag dat de uitslag van de kiescommissie ‘niet overeenkomt’ met haar tellingen. De kerk had tijdens de stembusgang op 30 december wel 40 duizend waarnemers bij Congo’s kieslokalen. De bisschoppen gingen niet zo ver om expliciet Martin Fayulu als winnaar te noemen, wat waarschijnlijk teleurstellend is voor Congolezen die na de chaotisch verlopen verkiezingen de kerk zien als richtsnoer.
Buitenlandse diplomaten die contact onderhouden met de bisschoppen, zeggen wel dat de kerk Fayulu achter de schermen heeft aangewezen als de winnaar. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Yves Le Drian, noemt de officiële uitslag ‘tegenovergesteld aan wat we verwachtten’. De Congolese kerk heeft volgens hem totaal andere resultaten. Bepalingen in de (kies)wet weerhouden de kerk er waarschijnlijk van een andere winnaar te noemen.
De katholieke kerk heeft de bevolking van Congo opgeroepen de vrede te bewaren. De kerk zei donderdag niets over mogelijke protestacties, die zij wel in 2016 en 2017 hield, toen president Kabila weigerde verkiezingen te houden. Bij die protesten werden tientallen mensen doodgeschoten door de politie.
Toch is donderdag op verschillende plaatsen melding gemaakt van onlusten: in Kikwit, in het zuidwesten, hebben boze betogers politieposten aangevallen, waarbij volgens sommige berichten zes doden zijn gevallen; in Kisangani, richting het noordoosten, waren er ook protesten.
Schimmig zakenimperium
Vanwege de impopulariteit van oud-minister Shadary – die sancties opgelegd heeft gekregen van de EU vanwege regeringsgeweld tegen anti-Kabila-betogers – zou Kabila te elfder ure zijn uitgekomen bij Tshisekedi voor samenwerking. Hij geldt als minder bedreigend voor Kabila dan Fayulu, die heeft meegelopen in demonstraties tegen Kabila en misschien Kabila’s schimmige zakenimperium op de korrel zou nemen.
Medewerkers van Tshisekedi hadden het afgelopen week opvallend genoeg al over ‘gesprekken’ met Kabila over een ‘transitie’. Het voedt de achterdocht over de rol van Tshisekedi. Hij werd door een deel van de kiezers al veracht omdat hij in november terugtrad uit een oppositiefront onder aanvoering van Fayulu. In de stad Beni, in het oosten van Congo, zag de Volkskrant in december hoe Tshisekedi werd weggejaagd door Fayulu-fans die riepen ‘Verrader! Verrader!’.
In Beni en het nabijgelegen oppositiebolwerk Butembo mochten de mensen op 30 december niet stemmen, officieel wegens een ebola-uitbraak, al was er wel wekenlang campagne gevoerd. Volgens de kiescommissie mogen de circa 1 miljoen kiezers in maart alsnog hun stem uitbrengen. Saillant, want volgens de officiële uitslag loopt Tshisekedi minder dan een miljoen stemmen voor op Fayulu. De verliezer kan proberen hier nog een punt van te maken, maar het lijkt uitgesloten dat hij president wordt.