Met XS4all verdwijnt deel van Nederlandse internetgeschiedenis

Voor de trouwe klanten van de gele provider komt de mededeling van KPN donderdag totaal uit de lucht vallen: het telecombedrijf gaat ‘in de loop van 2019 en 2020’ verder onder zijn eigen hoofdmerk. Dat betekent dat er een eind komt aan zijn submerken Telfort, Yes Telecom en XS4all. Om het heengaan van Telfort en Yes zullen weinig mensen treuren, maar bij XS4all is dat anders. Klanten van het eerste uur tonen zich op Twitter ­geschokt nadat het nieuws bekend is geworden. De teneur bij velen: is KPN helemaal gek geworden?

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Om die emotionele reacties te snappen, moet een flinke stap terug in de tijd worden gedaan. Naar 1993 om precies te zijn. Internet vindt dan langzaam bij een select groepje voorlopers ingang. Bij wetenschappers via universiteitsnetwerken bijvoorbeeld, of onder leden van de besloten hobbyclub HCC. Maar ook de anarchistische subcultuur van hackers en cyberpunks heeft belangstelling voor internet. De oprichters van XS4all – onder wie Rop Gonggrijp en de in 2015 overleden Felipe Rodriquez – behoren tot deze hackersscene. Zij zijn in de beginjaren negentig verbonden aan het hackerstijdschrift Hack-Tic en houden zich bezig met het kraken van computernetwerken. Toegang tot internet krijgen ze door op het netwerk van de Universiteit van Amsterdam in te breken. Die hack komt uit, waarmee de noodzaak van een eigen netwerk steeds groter wordt. De naam Hack-Tic wordt omgedoopt tot XS4all, wat precies de idealen van de oprichters weergeeft: toegang voor iedereen. Of, in het hoopvolle jargon van de vroege internetjaren: informatie moet vrij zijn.

Mooie kraak

Op 1 mei 1993 is het dan echt zover als Gonggrijp en consorten vanuit een flat in de Amsterdamse Bijlmer via enkele tientallen telefoonlijnen van start gaan als Nederlands eerste commerciële internetprovider voor consumenten. Het is gelijk al een doorslaand succes: nog diezelfde avond zijn er vijfhonderd abonnees. Een aantal dat eigenlijk pas na een jaar zou moeten zijn bereikt. Het licht-anarchistische en idealistische karakter blijft in de beginjaren recht overeind staan. De kersverse provider beloonde hackers bijvoorbeeld als ze een mooie kraak wisten te zetten in het netwerk. Wie dat lukte, kreeg zes maanden gratis toegang. Voor de provider is het een goedkope manier om zijn beveiliging te testen. Het idealisme komt tot uiting door censuur te bestrijden. De provider steunde bijvoorbeeld het onafhankelijke radiostation B92 in de oorlog in Joegoslavië. Ook de site van het in Duitsland verboden extreem-linkse tijdschrift Radikal bleef met dank aan XS4all in de lucht. Aangetrokken door het succes van het Internet openden in die oerjaren al snel meer providers hun deuren, zoals De Digitale Stad, Demon en Planet Internet.

Aartsvijand

In 1998 wordt XS4all ingelijfd door het Grote Groene Gevaar, KPN. Het is een opvallende zet van de oprichters, want het bedrijfsleven in het algemeen en KPN in het bijzonder gelden in de eerste jaren als aartsvijand bij uitstek. XS4all is voor zijn verbindingen afhankelijk van de telefoonlijnen van monopolist KPN. Maar in 1998 liggen de kaarten anders en kiezen Gonggrijp en consorten voor het grote geld. Gonggrijp verdedigt de stap tegenover het personeel door te zeggen dat KPN niet meer de logge telefoonboer van weleer is en inmiddels begrijpt wat internet is. En dat XS4all ook is veranderd en het geld hard nodig heeft om te kunnen blijven investeren in nieuwe technieken.

In de jaren daarna kan XS4all zijn zelfstandigheid goed volhouden, maar langzaamaan wordt het geel steeds groener, al blijft de provider zijn principiële strijd voeren, bijvoorbeeld tegen de bewaarplicht. Ook op het vlak van techniek en dienstverlening is het imago van XS4all ijzersterk: keer op keer wordt het uitgeroepen tot beste provider.

Taart

Ook donderdag, op de dag dat KPN bekendmaakt dat ‘op termijn’ een einde komt aan XS4all, prijkt op de site van de provider nog prominent een trotse taart: al jaren de beste provider. Ook worden nog gewoon radiospotjes uitgezonden alsof er niets aan de hand is. Voor een woordvoerder komt de stap dan ook als een even grote verrassing als voor de abonnees: ‘Wij horen dit ook pas net.’ Zowel KPN als XS4all benadrukt dat er voor de bestaande klanten ‘vooralsnog niets verandert’.

Aan het eind van de dag kregen de klanten een mail waarin XS4all reageerde op de vele steunbetuigingen. ‘Dat waarderen we enorm. Dank u wel.’