In dit ‘vrouwendorp’ in Brazilië lijkt Bolsonaro ver weg

Het ‘vrouwendorp’, zo is het Braziliaanse Noiva do Cordeiro bekend komen te staan. Onterecht, volgens de inwoners, want mannen en vrouwen worden hier gelijk behandeld. En dat is vrij ongebruikelijk, in het land van Bolsonaro.

De vrouwen in Noiva do Cordeio nemen een video op ter steun aan de partij van de Braziliaanse oud-president Luiz Inácio 'Lula' da Silva.

Tot de mobiele telefoon zijn intrede deed in Noiva do Cordeiro, en dat is nog niet zo lang geleden, waren de 350 inwoners van het Braziliaanse gehucht aangewezen op een telefooncel. In 2014 rinkelde die openbare telefoon, verscholen achter een paar bananenbomen, plotseling dag en nacht. Aan de andere kant van de lijn klonken opgewonden vragen in talen die niemand begreep.

Niet veel later arriveerden er mannen. Uit Israël, Engeland, Japan en andere landen waarvan de dorpelingen zich de namen niet meer herinneren. Met stevige tred en een hoopvolle blik sleepten de bezoekers hun rolkoffers over het hobbelige pad naar het hart van het dorpje. Mike Fernandes (26), de enige inwoner die Engels spreekt, draaide overuren. ‘Ze zeiden dat ze een vrouw zochten’, vertelt hij. ‘Dat ze kwamen om te trouwen.’

Uitje naar een nabijgelegen waterval. Na het zwemmen in de poel werken de vrouwen uit Noiva do Cordeiro hun make-up even bij.

De bezoekers dachten dat in Noiva do Cordeiro alleen vrouwen woonden. Mooie, jonge, slanke vrouwen, vlijtig werkend op het land om in hun nederige bestaan te voorzien, met brede strohoeden op om hun tere huid tegen de zon te beschermen. Wanhopige vrouwen bovendien, smachtend naar geschikte huwelijkskandidaten. Dat hadden de mannen in hun lokale kranten gelezen.

Een Engelse tabloid bracht het ‘nieuws’ over het ‘dorp vol vrijgezelle vrouwen’ als eerste. De auteur was nog nooit in Noiva geweest. Hij had wat elementen overgenomen uit een lange reportage van vrouwenblad Marie Claire en de rest erbij verzonnen. Duizenden media en websites in de hele wereld namen het bericht over, bij elke vertaling waren de vrouwen nog mooier en nog wanhopiger.

Ontspanning vinden de dames uit Noiva do Cordeiro in de waterpoel vlakbij het dorp.

Mike moet lachen als hij eraan terugdenkt. ‘Ik vond het wel leuk’, zegt hij. ‘Zo kon ik eindelijk mijn Engels eens goed oefenen.’ De meeste mannen hadden vrij snel door dat de vrouwen van Noiva verre van wanhopig waren, en dropen af. ‘Sommigen probeerden toch iemand te versieren’, aldus Mike. ‘Dan vroegen ze aan mij of ik ‘you are so beautiful’ wilde vertalen.’

Noiva do Cordeiro, gezien vanaf de omliggende heuvels.

Noiva do Cordeiro ligt in de groene heuvels van deelstaat Minas Gerais, aan een stoffige zandweg vol gaten. Hanen en krekels maken volop herrie, verder ademt het dorp serene rust. De bomen verspreiden de zoete geur van rijp fruit, varkens en kippen kuieren rond tussen de huizen, en zelfs ’s nachts draaien de inwoners hun voordeur niet op slot.

Doordeweeks wonen er inderdaad meer vrouwen dan mannen in het dorp. Veel mannen werken in de stad en komen alleen in het weekend thuis. De achterblijvers verbouwen groenten, aardappels en bonen voor eigen consumptie, en pepers voor de verkoop. In een naaiatelier produceren ze kitscherige kleding voor honden, in opdracht. Niemand gaat naar de kerk en iedereen eet elke dag taart.

Ook de positie van vrouwen valt op. De enige inwoner die het ooit tot gemeenteraadslid heeft geschopt, is een vrouw, en zowel de kledingfabriek als de landbouwassociatie wordt geleid door vrouwen. Conservatieve Braziliaanse normen gelden hier niet. Vrouwen bepalen zelf of en wanneer ze kinderen willen krijgen, homoseksualiteit is volkomen geaccepteerd, en in de gemeenschappelijke keuken zijn mannen met bezems en dweilen in de weer.

Je zou bijna denken dat vrouwen hier de macht hebben, maar de dorpelingen ontkennen dat. ‘Mannen en vrouwen zijn hier gelijk’, aldus Flavia Emediato, een 34-jarige inwoner. ‘Dat is kennelijk zo ongewoon dat mensen van buiten concluderen dat vrouwen hier de baas zijn.’ Ook andere etiketten beklijven niet. Werken en eten gebeurt collectief, maar de inwoners van Noiva noemen zich geen socialisten. Er zijn geen leiders of regels, maar ze noemen zich geen anarchisten. ‘We respecteren gewoon iedereen’, aldus Flavia. ‘Liefde genereert liefde.’

De jeugd in het dorp groeit op als een grote familie. Iedereen kent elkaar al vanaf hun geboorte. De meisjes gaan als zusjes met elkaar om.

Dat is bijzonder in het huidige Brazilië, waar op 1 januari een president aantrad die groot is geworden dankzij zijn haatdiscours. Jair Bolsonaro wakkert homofobie aan en wil ‘traditionele familiewaarden’ in ere herstellen. Zijn minister van Vrouwenzaken zei deze maand dat ‘in het nieuwe Brazilië meisjes roze dragen en jongens blauw’.

In de wereld van Bolsonaro zijn vrouwen die strijden voor gelijkheid ‘feminazi’s’, en als parlementariër beet hij een collega toe dat ze ‘te lelijk was om te verkrachten’. Wie belang hecht aan een samenleving met minder ongelijkheid wordt door Bolsonaro als ‘communistisch’ bestempeld. En communisten zijn ‘vijanden’ die ‘vernietigd’ moeten worden.

‘Of wij communisten zijn?’ Mike denkt even na over de vraag. ‘Ik denk het niet, want we hebben geen regels. Hij grijnst breed: ‘We zijn gelukkig met weinig. En iedereen doet gewoon waar hij zin in heeft.’ Het blijkt een succesvol concept. Terwijl het Braziliaanse platteland leegloopt, peinst de jeugd van Noiva er niet over te vertrekken. ‘Elders gaan jongeren naar de stad op zoek naar een beter leven’, aldus Mike. ‘Maar er is geen beter leven denkbaar dan in Noiva.’

Links: Kleding kopen voor de vrouwen buiten het dorp is onhandig. Een van de vrouwen begon daarom een kledingwinkeltje in een deel van de fabriek, inclusief pashokjes uiteraard. Rechts: Jordania en haar dochter Bruna. Jordania is een van de weinige vrouwen die scheidden van hun man, en geen nieuwe vond. Het stoort haar niet, zegt ze. Als er weer iemand op een dag langskomt, is dat mooi. Maar ze heeft alles wat ze nodig heeft, vertelt ze.

Het dorp ontstond in 1890, toen Maria Senhorinha, een meisje uit een nabijgelegen gehucht, werd uitgehuwelijkt aan een man waar ze van walgde. Senhorinha besloot ervandoor te gaan met haar minnaar Chico Fernandes, een dappere daad in het streng katholieke Brazilië. Verstoten door haar familie bouwde Senhorinha samen met haar geliefde een huis ver van de bewoonde wereld. Dat huis, inmiddels een bouwval, vormt nog altijd het hart van Noiva.

Senhorinha en Fernandes kregen negen kinderen, verbouwden hun eigen voedsel en leefden geïsoleerd van de rest van de wereld. De mensen spraken schande van het ‘losbollige’ koppel, dat ongetrouwd samenleefde. De katholieke kerk vervloekte en excommuniceerde het stel en de eerste vier generaties van hun nakomelingen. Toen Senhorinha’s kleinkinderen naar school gingen, werden ze gepest en uitgescholden: ‘Hoerenkinderen’.

Noiva do Cordeiro in 1912.

Een van die kleinkinderen is Dora Fernandes, nu 71 jaar. Dora zit aan tafel in de keuken van ‘het Moederhuis’, waar de inwoners van Noiva elke dag gezamenlijk koken en eten. De lange tafels liggen vol vers geplukte pepers. De meeste ouderen in het dorp slijten hun dagen met het schoonmaken en sorteren van die pepers: rood bij rood, oranje bij oranje, groen bij groen.

‘We waren straatarm’, aldus Dora over haar vroege kinderjaren. ‘Maar we waren gelukkig. Er was geen kerk maar wel veel liefde.’ Dora staart een tijdje voor zich uit, haar magere gerimpelde handen liggen ontspannen in haar schoot. Uit de keuken komt de geur van brandend eucalyptushout, de kookploeg heeft de houtoven aangestoken. ‘In de jaren vijftig kwam Anisio’, gaat Dora verder. ‘Toen werd alles anders.’

De destijds 42-jarige evangelische dominee Anisio Pereira liet zijn oog vallen op de toen 16-jarige Delina, een van Senhorinha’s kleindochters. Ze trouwden en Pereira vestigde zich in het dorpje, dat toen nog Roças Novas heette. Pereira stichtte er een eigen kerk: Noiva do Cordeiro, Bruid van het Lam. Zijn donderpreken over hel en verdoemenis joegen angst aan, en al snel was het hele dorp bekeerd.

De Kerk in Noiva do Cordeiro.

‘Het waren zware tijden’, zegt Dora met een zucht. ‘Alles was verboden, behalve God.’ Vrouwen mochten hun haren niet knippen en moesten hun lichaam helemaal bedekken. De armoede was extreem. Doordat de gelovigen verplicht waren driemaal daags veertig minuten te bidden, kon niemand buiten de gemeenschap werken. Muziek was ten strengste verboden, evenals alle vormen van geboortebeperking.

‘Sommige vrouwen kregen wel twintig kinderen’, vertelt Dora. Ze schenkt een kop koffie in voor Arodi Fernandes, die erbij is komen zitten. Arodi (50) is een van de vijftien kinderen van de dominee, en heeft flink geleden onder diens fanatisme. ‘Zijn eigen kinderen moesten het voorbeeld geven’, aldus Arodi. ‘Als we een regel hadden gebroken, werden we afgeranseld.’ Het gefluister in de streng katholieke regio hield aan. De vrouwen van Noiva waren nu de ‘hoeren van de dominee’.

Een huwelijk. Archieffoto's van de kerkelijke periode van Noiva do Cordeiro.

De jaren gingen voorbij, de onvrede nam toe. ‘Hij verzon almaar nieuwe regels’, aldus Arodi. ‘Het werd steeds extremer.’ Het keerpunt kwam begin jaren negentig. Een van de kleindochters van de dominee ging trouwen, en wilde muziek op haar bruiloft. De dominee gaf bij hoge uitzondering toestemming voor ingetogen muzikale begeleiding tijdens de dienst in de kerk.

Maar de man die de geluidsapparatuur leverde, had het verkeerd begrepen. ‘Hij dacht dat het een gewone bruiloft zou zijn, dus hij kwam aanzetten met enorme speakers’, vertelt Dora grinnikend. ‘Mijn vader durfde niks te zeggen’, vult Arodi aan. ‘Ineens schalde er keiharde forró door het dorp.’ De ogen van Dora gaan stralen bij de herinnering. ‘We hadden al zo lang geen muziek gehoord’, zegt ze. ‘We dansten en dansten en dansten.’

Arodi snijdt een stuk taart af voor Dora en begint zelf aan een tweede portie. ‘Het voelde zo goed om te dansen’, zegt hij. ‘En we vroegen ons af: waarom zou God ons naar de hel sturen om iets dat zo mooi is?’ De zussen van Arodi gingen met hun vader praten, waarop de dominee zei dat iedereen vrij was om de kerk te verlaten. De kerk liep leeg, kort daarop stierf de dominee. ‘We zijn niet boos op hem’, aldus Arodi. ‘Hij had goede intenties. Hij wilde onze ziel redden.’

Delina, de ‘moeder’ van het dorp, in gesprek met enkele mannen uit Noiva.

Na het vertrek van de kerk sloegen de inwoners een beetje door. ‘Iedereen wilde alleen nog maar roken, drinken en feesten’, aldus Arodi. Na dat een jaartje te hebben aangezien, greep Delina in. De vrouw van de inmiddels overleden dominee pleitte ervoor alle regels van de kerk te vergeten, maar de eenheid te bewaren. ‘Liefde moet het uitgangspunt zijn van ons handelen’, zei ze tegen de dorpelingen. ‘We moeten van onze vrijheid genieten, maar onszelf niet verliezen.’

De kerk braken ze af, ervoor in de plaats bouwden ze een groot podium waar ze iedere vrijdag een bonte avond houden. Iedereen dirkt zich dan helemaal op, kinderen zingen een lied, pubers doen een dansact en volwassenen bieden elkaar vanaf het podium excuses aan voor een chagrijnige opmerking of ander aangedaan leed. Maar het hoogtepunt is Keila Gaga, een Lady Gaga-imitatie, inclusief pikante pakjes en erotisch dansende mannen.

Keila, de jongste dochter van matriarch Delina, treedt op als lookalike van Lady Gaga. In eerste instantie waren de uitvoeringen alleen bedoeld voor het dorp. Ondertussen spelen Keila en haar dansers, allemaal van Noiva do Cordeiro, ook buiten de gemeenschap en zelfs op de nationale televisie. Sinds oktober 2018 wordt ze steeds vaker vervangen door Karol, een andere dorpeling. De choreografieën zijn deels afkomstig van internet, deels zelf gecreëerd. De kostuums worden allemaal gemaakt in de kleine naai-fabriek in het dorp.

‘We stimuleren de creativiteit van onze kinderen’, aldus Valdete Fernandes. De 52-jarige zus van Arodi zingt luidkeels mee met Keila Gaga, en glimlacht naar een meisje van een jaar of 7 dat vlak voor het podium staat te headbangen. ‘En het heeft nog een voordeel. We maken muziek, toneelstukken en dansvoorstellingen, zo hoeven we het dorp niet uit voor een leuke avond.’

Op vrijdag komt het hele dorp samen en viert feest. Er zijn optredens, er wordt gezongen en bewoners worden geregeld in het zonnetje gezet.

De volgende ochtend, als de zon opkomt, klimmen zo’n twintig vrouwen en een handvol mannen in de open laadbak van een vrachtwagen. Het regent een beetje, de vrachtwagen hobbelt de berg op, naar de akkers die de gemeenschap met een collectieve lening heeft aangekocht. Op het veld pakt iedereen een houten krukje en een plastic bak, en loopt naar de peperplanten.

Flavia en de andere vrouwen praten honderduit tijdens het plukken. Over crèmes en make-up, over wat voor kostuums ze zullen maken voor carnaval, en over de mogelijkheid een glazen kas aan te schaffen om de productie op te schroeven. ‘We willen blijven groeien’, aldus Flavia. ‘We doen ook cursussen en studies om beter te worden in biologische landbouw.’

Een van de bronnen van inkomsten van het dorp is de landbouw. Bijna alle producten die de doprsbewoners nodig hebben om te leven verbouwen de vrouwen zelf. Slechts olie, rijst en een paar andere dingen worden gekocht.

De winst van de peperverkoop wordt gelijk verdeeld, andere inkomsten zijn persoonlijk. Als iemand financiële hulp nodig heeft, organiseert de gemeenschap een collecte. ‘Wie meer heeft, draagt meer bij’, vertelt Flavia terwijl ze in snel tempo de pepers van de takken haalt. ‘Dat is vanzelfsprekend. Want als je je buurman ziet lijden, kun je toch nooit gelukkig zijn?’

Als Delina ter sprake komt, krijgt Flavia een gelukzalige blik in haar ogen. Delina is een soort matriarch, ‘de moeder’, zoals de dorpelingen zelf zeggen. ‘Ze heeft ons de filosofie van de liefde gebracht’, aldus Flavia. Ze steekt haar vijfde sigaret van deze ochtend op en plukt met haar andere hand verder. ‘We leren onze kinderen dat ze niet vanuit woede moeten reageren, dat elk conflict kan worden opgelost door naar elkaar te luisteren en dat niemand het verdient veroordeeld te worden.’

Links: Keila, de jongste dochter van Delina, bereidt een kip. In Noiva verbouwen ze hun eigen voedsel. Rechts: Delina, ‘moeder’ van het dorp, ontspant met een sigaret en kaartspelletjes.

Dus ook mannen die naar wanhopige vrouwen komen zoeken, krijgen begrip in Noiva, en worden met een bord eten en een glimlach ontvangen. Net als de gestage stroom feministen, sociologen, journalisten, hippies en activisten die hun politieke utopieën in Noiva gereflecteerd zien. ‘Iedereen is welkom’, aldus Flavia. ‘We vinden al dat bezoek leuk. Zo leren we culturen uit de hele wereld kennen.’

Over politiek doet ze liever geen uitspraken. ‘Bolsonaro is democratisch gekozen’, aldus Flavia, zorgvuldig haar woorden kiezend. ‘We kunnen nog niet over hem oordelen, hij is amper begonnen.’ Flavia gelooft hoe dan ook niet dat politieke discussies iets oplossen: ‘Bolsonaro-stemmers zijn hier net zo welkom als ieder ander’, zegt ze. ‘We hopen dat ze voelen dat liefde en tolerantie gelukkig maken.’

De wegen rondom Noiva zijn onverhard. De auto voor de deur zetten is voor de bewoners soms zelfs niet eens mogelijk.