Weerspecialisten Gerrit Hiemstra en Willemijn Hoebert houden niet van onzin over het klimaat

De zomer die oneindig leek en met twee hittegolven de warmste was sinds 1706, roept op een grauwe herfstmiddag gemengde gevoelens op bij twee specialisten van de NOS, de meteorologen Gerrit Hiemstra en Willemijn Hoebert.

Hiemstra: ‘Ik ben niet zo’n fan van de zomer. Ik vind het wel lekker als de zon schijnt hoor. Maar 25 graden vind ik genoeg.’ Hoebert: ‘Het was heerlijk. Over het weer viel niets te klagen. Het deed me denken aan mijn jeugd in Indonesië en Portugal. Elke dag zonder jas naar buiten, lekker op slippertjes.’

Op de stranden, de campings en de terrassen werd afgelopen zomer dezelfde grap gemaakt: leve de klimaatverandering.

Hiemstra: ‘Natuurlijk. Maar het probleem is dat we door een klimaatverandering het hele pakket krijgen, niet alleen de positieve dingen, voor zover hogere temperaturen positief zijn. We hebben geen keuze. We krijgen alles.’

Hoebert: ‘Professioneel gezien was het een zorgwekkende zomer. Als ik het weer presenteer en het wordt mooi weer, dan zeg ik dat de mensen ervan moeten genieten. Maar er zit een andere kant aan. Dus ja, ik maak me zorgen.’

Hiemstra (57) en Hoebert (40) studeerden meteorologie aan de Wageningen Universiteit en werken respectievelijk sinds 1998 en 2010 bij de NOS, parttime. Samen met Marco Verhoef en Peter Kuipers Munneke vormen ze de ploeg weerpresentatoren. Kuipers Munneke is de enige klimaatwetenschapper van de vier.

Alle vier werkten ze mee aan een boek dat in het najaar verscheen, Gevoelstemperatuur. Door Heleen Ekker van het NOS Journaal werden ze geïnterviewd over de klimaatverandering en de invloed daarvan op hun eigen leven.

Die is aanzienlijk. Hiemstra en Hoebert rijden in een elektrische auto. Allebei worstelen ze met de vraag hoe ze hun nieuwe huizen in Friesland en aan de ‘rand van de Veluwe’ energieneutraal of zelfs energieleverend kunnen maken.

Hiemstra eet nog maar twee dagen per week vlees. Hoebert noemt zichzelf ‘flexitariër’, vliegen doet ze nauwelijks. ‘Practice what you preach. Als je je zorgen maakt, moet je zelf iets ondernemen. Elk stapje telt, al is het alleen maar om in je hoofd een switch te maken. We moeten ons leven anders inrichten. Daar ben ik thuis ook mee bezig.’

In Gevoelstemperatuur spreken ze uitgebreid over hun eigen transitie. Voor klimaatsceptici is het boek ongeschikt. ‘De tijd dringt!’, is de alarmerende tekst op de achterzijde.

De eerste zin van de inleiding van Ekker laat evenmin ruimte voor twijfel: ‘De wereld staat voor een beslissend moment in de geschiedenis: gaat het de mensheid lukken klimaatverandering te beteugelen of niet?’

Terug naar de eindeloze zomer van 2018, met al zijn records. De gemiddelde temperatuur was 18,9 graden, goed voor de warmste zomer sinds 1706. De eerste landelijke hittegolf was van 15 tot en met 27 juli, de tweede van 29 juli tot en met 7 augustus. In De Bilt werden 76 warme dagen gemeten, 37 zomerse en 8 tropische. Normaal zijn dat er respectievelijk 60, 21 en 4. De zomer van 2018 was de zomer waar geen eind aan kwam, de Zuid-Europese zomer waarin Nederland buitenshuis leefde.

Hebben jullie vaak gebarbecued?

Hoebert: ‘Dat is bij ons niet afhankelijk van het weer. Ik barbecue sowieso wel. Maar de combinatie van warmte en droogte maakte het ideaal barbecueweer.’

Hiemstra: ‘Nog opvallender dan de hoge temperaturen was de droogte. Aan de warmte raken we gewend. Van de droogte ondervinden we nog steeds de gevolgen. De vrachtschepen kunnen nog steeds niet veel lading vervoeren, de waterstanden zijn te laag. Een groot deel van het transport over water kwam tot stilstand. Dat heeft vrijwel niemand voorzien.’

Hoebert: ‘Zo’n zomer zou je een pluspunt van de klimaatverandering kunnen noemen, maar de negatieve dingen overheersen. En die gaan het leven van heel veel mensen wereldwijd op hun kop zetten.’

Ze sommen op: droogte, verzakkende bodem, meer regen, zwaardere buien, smelten van gletsjers en uiteindelijk de polen, stijging van de zeespiegel, grotere kans op bosbranden, tropische cyclonen. Plus: een groeiende wereldbevolking en verstedelijking ‘en iedereen houdt zijn behoefte aan voedsel en energie’.

Hoebert: ‘We werken op een nieuwsredactie, dus we worden elke dag geconfronteerd met de gevolgen, ook in het buitenland. Die gevolgen kunnen niet meer los worden gezien van de klimaatverandering. Dus ja, ik maak me zorgen. Klimaatverandering is een van de grootste uitdagingen van onze tijd.’

Hiemstra: ‘Er wordt meer over gesproken dan vroeger. Ook hier bij de NOS.’

Hoebert: ‘Het roept veel vragen op; vragen die ik ook niet zo een-twee-drie kan beantwoorden.’

Wat zegt de hete zomer van 2018 over de klimaatverandering? 

Hiemstra: ‘Vroeger zeiden ze al dat één zwaluw nog geen zomer maakt. Je moet niet naar incidenten kijken, maar naar het totaal. Als je dat doet, kom je erachter dat de droogte niet aan de klimaatverandering te koppelen valt, op dit moment. Met de huidige kennis.

‘Maar wat de temperatuur betreft, is er wel degelijk sprake van een trend. De temperatuur stijgt. Er zijn veel meer warmterecords dan kouderecords. We beginnen het al normaal te vinden, het breken van een record is nauwelijks nog nieuws. O, daar heb je hem weer met een record, denken de mensen als ik er in een uitzending melding van maak.’

Hoebert: ‘Terwijl de impact enorm is. Iedereen krijgt hiermee te maken.’

Hiemstra: ‘Je kunt er niet voor vluchten. Vroeg of laat word je er fysiek mee geconfronteerd. Voor Nederland is dit (nog) geen existentiële crisis, maar de consequenties zijn enorm. Dit hebben we als mensheid niet eerder meegemaakt. Wie kan zich voorstellen dat er een tropische cycloon over Hilversum trekt? Voorlopig zal het niet gebeuren, maar in Portugal hebben ze er deze zomer een gehad. En Portugal is hier niet zo heel ver vandaan hoor.’

Hoebert: ‘Mijn ouders hebben een huis in Portugal, ze waren er met die storm.’

Hiemstra: ‘Daar heb je het al. We proberen ons een voorstelling te maken van iets wat in de toekomst gaat gebeuren. En dat lukt ons redelijk. Een zomer als die van 2018 is niet direct te koppelen aan klimaatverandering, maar wel een voorbeeld voor de toekomst. En de consequenties worden meteen duidelijk. De droogte, ja.’

In het boek Gevoelstemperatuur verwijst Willemijn naar een onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau van twee jaar geleden. Slechts 2 procent van de bevolking ziet klimaatverandering als een groot maatschappelijk probleem.

Hoebert: ‘Ik denk dat het percentage nu hoger ligt. Ik heb geen nieuwe cijfers, maar het onderwerp komt in het nieuws inmiddels bijna elke dag voorbij.’

Hiemstra: ‘Ik begrijp wel dat niet iedereen in Nederland er wakker van ligt. Als je in de auto zit en iemand plotseling oversteekt,trap je onmiddellijk op de rem. Maar dit is een verschijnsel dat zich over een lange tijdschaal uitstrekt.’

Hoebert: ‘Er verandert niks van de ene op de andere dag.’

Hiemstra: ‘En dat is prettig. Daardoor hebben we tijd om te reageren. Maar het kan er ook toe leiden dat mensen te langzaam reageren. Oh, het duurt nog zo’n tijd. Waarom zouden we nu al windmolens plaatsen?’

In het boek hebben jullie een boodschap. Jullie beperken je niet tot het voorspellen van het weer.

Hiemstra: ‘Wij krijgen vaak het verwijt dat we activisten zijn. Puur omdat we iets vertellen over een onderwerp waarvan we verstand hebben. Het boek is geen vorm van activisme. Een betrokken redacteur merkte dat wij, de weermannen en de weervrouw van de NOS, ook privé bezig zijn met de materie. In die zin is het een statement: we laten zien wat we zelf doen. Maar dat is geen activisme. Ik ben geen lid van Urgenda of Greenpeace en ik span geen rechtszaken aan tegen de staat.’

Hoebert: ‘We gaan niet met spandoeken lopen.’

Hiemstra: ‘Maar het is wel belangrijk dat dit wordt verteld.’

Hoebert: ‘Op grond van feiten. Het verhaal is onderbouwd.’

Hiemstra: ‘Het is geen opinie of een meninkje van Gerrit Hiemstra of Willemijn Hoebert. Dat we weten dat de temperatuur wereldwijd stijgt, is het resultaat van wetenschappelijk onderzoek. Welke consequenties de temperatuurstijging kan hebben, welke kant het op gaat, is ook onderzocht en uitgeplozen. Dat is het verhaal dat wij vertellen.’

Wie had het ooit voor mogelijk gehouden dat het klimaat zou veranderen?

Hiemstra: ‘Het is ook bizar. Er zijn nog steeds mensen die het ontkennen. Dat heeft ook met belangen te maken.’

Belangen? 

Hiemstra: ‘Onze hele samenleving is gebouwd op het gebruik van fossiele brandstoffen. Daar zit een enorme economische waarde aan vast. Als je je realiseert wat voor consequenties het heeft als dat wegvalt... Daarom wordt het probleem ontkend of gebagatelliseerd. Er zijn mensen die zand in de machine willen strooien, de boel willen ophouden. Want de economische belangen zijn zo groot.’

U botste op Twitter met politicus Thierry Baudet, nadat hij had getwitterd dat er geen toename is van extreme weersomstandigheden en het klimaat minder opwarmt dan was voorspeld. Op het laatst pleitte Baudet voor uw ontslag bij de NOS.

‘Ik zit af en toe een beetje op Twitter te hobbyen. Als ik iets lees waar geen hout van klopt, reageer ik. Dat is het. Er klopt geen hout van! Wat die Baudet uitspookt moet hij weten, maar als hij onzin beweert over klimaatverandering, letterlijk onzin, dan zeg ik dat het onzin is. Maakt me niet uit wie het is.’

Hoebert: ‘We houden niet van onzin. Daarom werken we ook hier, bij de NOS. Hier blijven we bij de feiten. Geen randzaken, geen verborgen agenda.’

Hiemstra: ‘Het is ook een diskwalificatie van mijn vak. Ik heb ervoor gestudeerd en heb meer dan dertig jaar ervaring in meteoreologie. Van het klimaat weet ik inmiddels ook het een en ander af. Hetzelfde geldt voor klimaatonderzoekers. Als je zoiets beweert als Baudet, diskwalificeer je mensen die er echt alles, of bijna alles, van afweten. Dat kan toch niet?’

Dat hoort toch bij zijn strategie, wetenschappers diskwalificeren?

Hiemstra: ‘Fact free politics. Jongens, veel succes ermee, maar dan moet je niet raar opkijken als op een gegeven moment het water tot over de rand komt. Ik vind het volksverlakkerij. Je houdt mensen letterlijk voor de gek. En heel veel mensen trappen erin.’

Vandaag opent De Telegraaf met het bericht dat het goed gaat met de ijsberen, ondanks de klimaatverandering. ‘IJsbeer floreert in weerwil van onheilstijdingen natuurclubs’, schrijft de krant. Oftewel: waar maken we ons druk om.

Hiemstra: ‘Het gaat goed met de ijsberen. Nou en? De hoeveelheid ijsberen zegt niks over klimaatverandering. Ze zijn een symbool, dat snap ik ook wel, en natuurlijk is er een koppeling. Maar dat wil toch niet zeggen dat alle andere onderzoeken in de prullenbak kunnen?’

Hoebert: ‘O jee, we hadden het allemaal mis!’

Hiemstra: ‘Je denkt toch niet dat ook maar één klimaat-onderzoeker nu zegt: o, oké. Sorry. Aan de andere kant is het ook een teken dat het een belangrijk onderwerp is.’

Hoebert: ‘Tegenargumenten duiden erop dat mensen zijn getriggerd. Ze willen er meer over weten. Dat is hoopgevend.’

We werden dit jaar ook nog overvallen door de Russische beer. Terwijl veel media ons horrorkou in het vooruitzicht stelden, adviseerde u een trui aan te trekken.

Hiemstra: ‘Er wordt alleen nog maar in superlatieven over het weer gesproken. Het is niet meer koud, gewoon koud, maar het is Siberisch koud. Zoals vandaag ook. Een week geleden werd in sommige media aangekondigd dat het héél erg koud zou worden. Jongens, het is fris, anders niet, doe even normaal.’

Hoebert: ‘Het is het eind van het jaar. Dan wordt het kouder, elk jaar weer.’

Hiemstra: ‘Ik verbaas me erover dat mensen er elk jaar weer verbaasd over zijn dat het wel eens zou kunnen gaan vriezen. Heeft iedereen nou een gaatje in zijn hoofd? Het is winter en ja, dan kan het gaan vriezen. Dat is toch normaal?’

Hoe komt dat?

Hiemstra: ‘Geen idee.’

Hoebert: ‘Ik weet het ook niet. Ik ben geen psycholoog. Maar ik merk het hier bij de NOS soms ook, bijvoorbeeld als het gaat vriezen. Dan moeten de verwachtingen worden getemperd. Jongens, rustig aan, het wordt kouder, maar dat betekent niet dat er binnenkort een Elfstedentocht wordt georganiseerd.’

Hiemstra: ‘Wij zijn de partycrashers, degenen die het feestje komen verpesten.’

Hoebert: ‘Er komt géén Elfstedentocht. Jammer jongens.’

Is het werk veranderd?

Hiemstra: ‘We staan meer bloot aan kritiek dan vroeger. Toen hadden mensen ook wel een mening over ons, maar dan zeiden ze het alleen maar tegen elkaar op de bank.’

Hoebert: ‘En als ze echt iets hoog zat, stuurden ze een brief. Dat was het. Maar nu pakken ze hun telefoon en zetten ze meteen iets online.’

Wat voor kritiek krijgen jullie?

Hiemstra: ‘Je kunt het zo gek niet bedenken. Op sociale media komt alles voorbij. Het is, eh, belachelijk wat mensen soms beweren.’

Hoebert: ‘En meestal doen ze het anoniem, hè.’

Hiemstra: ‘Sommige mensen proberen de zaak bewust te besodemieteren. De trollen. Die duiken overal op, of het nou over het weer gaat, de buitenlandse berichtgeving of over de economische verslaggeving van de NOS. Het is een fact of life geworden waar we mee moeten leren omgaan.’

Hoebert: ‘Ik kan de blokknop tegenwoordig snel vinden. Jammer dan. Ik laat me niet beledigen. Als het over de inhoud gaat: prima. Maar meestal gaat het over randzaken. Over je kleding of hoe je haar zit, of hoe je staat.’

Hiemstra: ‘Nooit zegt iemand dat een voorspelling nergens op sloeg. Nooit.’

Zijn jullie optimistisch over de toekomst?

‘Hiemstra: ‘Ik ben niet zorgeloos, maar ik vertrouw erop dat er oplossingen worden bedacht.’

Is dat niet naïef?

Hiemstra: ‘Misschien wel. Dat is dan maar zo.’

Hoebert: ‘Maar de knop moet om.’

Hiemstra: ‘Ik hou veel presentaties. Dan laat ik een foto van een windmolen zien. Mooi ding hè, zeg ik dan. Mensen beginnen dan vaak te protesteren. Ik vind het echt een mooi ding. Niet als ontwerp, maar als tastbaar symbool van verandering. Je kunt er niet omheen. Daarom roept het zo veel weerstand op: heel veel mensen willen niet dat er iets verandert.’

Hoebert: ‘Wij hebben de switch gemaakt. Anderen moeten dat proces nog doormaken.’

Hiemstra: ‘Daar kunnen wij een beetje bij helpen, door ons werk; door dat boek, door dit gesprek. We geven niet op.’

Hoebert: ‘Het is pas net begonnen.’