Opnieuw grote schaarste aan goederen in Zimbabwe
Je weet dat een land kampt met schaarste als er een stormloop ontstaat op bakolie. In Harare, de hoofdstad van Zimbabwe, dromden vorige week zo veel mensen samen bij supermarktketen Pick n Pay dat het winkelpersoneel snel de rolluiken neerliet. Er kwam ook politie aan te pas.
Zo zijn er deze maand meer scènes geweest. Automobilisten in rijen van honderden meters bij pompstations, op jacht naar het beetje beschikbare benzine. Gebrek aan brood en cement. Kentucky Fried Chicken dat filialen sluit omdat deze geen kip meer krijgen.
Herinneringen aan 2008
De situatie roept herinneringen op aan 2008, toen er in Zimbabwe een extreem tekort was aan de meest basale producten. Die noodtoestand ging gepaard met een Weimar-achtige hyperinflatie. Mensen togen met stapels bankbiljetten van wel tien biljoen Zimbabwaanse dollars per stuk naar winkels, om bij aankomst te ontdekken dat hun biljetten met 13 nullen erop alweer verder waren gedaald in waarde. Zo’n bizarre inflatie is er nu niet. Dat er wel opnieuw schaarste is aan goederen, komt doordat het alternatieve financiële kaartenhuis van na 2008 aan het wankelen is geslagen.
Dat zit zo. De crisis van 2008 leidde tot de afschaffing van de Zimbabwaanse dollar (die nu alleen nog dient als toeristisch souvenir). Zimbabwe heeft al bijna tien jaar geen officiële munteenheid. In de praktijk kwam vooral de Amerikaanse dollar op. Maar daarvan zijn er veel te weinig. Zimbabwe’s strompelende economie trekt weinig buitenlandse investeerders met harde valuta aan, terwijl het onproductieve land wel dollars uitgeeft voor de hoognodige importen. Om betaalverkeer toch mogelijk te houden kwamen er virtuele transactie-eenheden voor op betaalpassen of mobiele telefoons, en bond notes, waardepapiertjes. De koersen hiervan liepen volgens de overheid 1 op 1 met die van de Amerikaanse dollar.
Paniekaankopen
De huidige crisis brak uit toen Zimbabwe’s minister van Financiën Mthuli Ncube begin deze maand hardop zei wat iedereen allang wist: dat de virtuele transactie-eenheden en de bond notes in de praktijk helemaal niet 1 op 1 lopen met de Amerikaanse dollar. Op zwarte markten liepen de koersen al ver uiteen maar nu zei de schatkistbeheerder het ook zelf.
De minister zinspeelde bovendien op afschaffing van de bond notes en op het formeel loslaten van de 1-op-1 koers tussen virtuele kredieten en de Amerikaanse dollar. Hij kwam in allerijl terug op zijn uitspraken, maar de schade was al aangericht: miljoenen Zimbabwanen vrezen dat hun virtuele kredieten en waardepapiertjes binnenkort waardeloos worden. Het is deze vrees die mensen aanzette tot paniekaankopen en hamsteren, wat weer leidde tot schaarste aan goederen: gebruik je ‘geld’ nu het nog kan!
Ingrijpende financiële hervormingen
Minister van Financiën Ncube communiceerde dan wat onhandig, op zichzelf lijkt hij in elk geval te onderkennen dat het berooide Zimbabwe ingrijpende financiële hervormingen nodig heeft na decennia van wanbestuur en regelrechte plundering. Ncube heeft een imposant cv, hij promoveerde in Cambridge, doceert in Oxford en werkte als hoofdeconoom bij de Afrikaanse Ontwikkelingsbank. Hij zegt Zimbabwe’s schuld aan internationale kredietverleners te willen afbouwen zodat het land nieuwe leningen kan aangaan. Maar zijn werk lijkt op sisyfusarbeid.
‘Zimbabwanen geloven hun regering niet’, zo vat econoom John Robertson de crux van de zaak simpel samen vanuit Harare. Er is geen vertrouwen, en vertrouwen is een vereiste voor elk monetair systeem. Minister van Financiën Ncube zit in het kabinet van president Emmerson Mnangagwa, de man die in juli de verkiezingen won. De man ook met een reputatie van gewelddadigheid, “De krokodil', die vorig jaar na een staatsgreep de macht overnam van Robert Mugabe, met wie hij jarenlang was opgetrokken terwijl Zimbabwe werd geruïneerd.
49 dollar voor pampers
Het vertrouwen onder het volk werd ook niet bevorderd door het doodschieten van zeker zes demonstranten na de bekendmaking van de verkiezingsuitslag van een paar maanden terug. Mnangagwa verklaart Zimbabwe tegenover iedereen die het maar horen wil ‘open for business’ maar zijn eigen minister van Financiën schrok zich deze maand een hoedje toen hij in een supermarkt een prijskaartje van 49 dollar zag op een pak pampers.
Minister van Financiën Ncube heeft op papier dan wel de kwalificaties, econoom Robertson vindt dat Ncube evengoed dingen te verwijten vallen. Ncube’s openhartige uitspraken eerder deze maand over Zimbabwe’s precaire geldsituatie vielen opvallend genoeg samen met de presentatie van een optimistische herberekening van Zimbabwe’s bruto nationaal product. Volgens Ncube bleek daaruit dat Zimbabwe’s economie 40 procent groter is dan gedacht. Meer Afrikaanse landen hebben in de afgelopen jaren zo’n herberekening gedaan. Robertson noemt het een oefening in zelfbedrog. ‘Zo van: we doen het eigenlijk best goed. Terwijl dat niet zo is.’