Niemand wil de Poolse appels hebben (en het zijn er nogal veel)

Klik. Op het moment dat appelteler Krzysztof Czarnecki met zijn telefoon afdrukt, eind oktober, weet hij nog niet wat de gevolgen zullen zijn. Hij weet niet dat zijn foto later die ochtend ongevraagd door de vakbond op Facebook zal worden gezet en dat daarna de Poolse media op de stoep zullen staan. Hij weet niet dat zijn zus de foto aan hun 80-jarige vader zal laten zien. Bij het zien van de foto zal Czarnecki sr. moeten huilen.

De 54-jarige appelteler wandelt een week later naar de plek waar hij de foto nam, een veldje aan de rand van het bos, een uur rijden onder Warschau. Er liggen appels te vergaan, véél appels, het is een grote Poolse treurpiramide. Czarnecki staat er wat verloren bij. Hij heeft hier 60 duizend kilo gedumpt uit zijn eigen boomgaard. Ze ruiken weeïg, sommigen zijn al gaan rotten. Hij is blij dat hij er op tijd een foto van heeft genomen. ‘Nu weten mensen waar slechte politiek toe leidt.’

Polen is de grootste appelproducent van Europa en de nummer drie mondiaal, na China en Amerika. Maar dit jaar zit de klad erin. In de winter van 2017 bevroren de gaarden, waardoor er dit jaar, na een zachte winter, een recordoogst aan de bomen verscheen: twee keer zoveel als vorig jaar. Op Czarnecki’s erf staan kratten vol appels zonder bestemming. ‘Wacht, dan leg ik een doosje voor jullie apart.’

Vóór 2014 ging ruim de helft van de Poolse appels naar Rusland. Bij het douanekantoortje van Grójec zag het zwart van de trucks voor het appeltransport naar de grote buur, soms wel honderd of tweehonderd vrachtwagens per dag.

Toen kwam de annexatie van de Krim. Europa kondigde sancties af, Moskou antwoordde met een embargo op Europees fruit. Op Twitter en Instagram werd de hashtag #jedzjablka (‘eet appels’) trending: gebruikers gingen op de foto met een appel, in een sneer naar het Kremlin. Inmiddels is de hashtag weer opgeborgen, en roetsjt Czarnecki onder aan de geopolitieke ladder de rode cijfers in.

In een grote terreinwagen boemelt de boer over zijn 30 hectare. Sinds kort verbouwt Czarnecki kersen ‘kijk, daar rechts op de heuvel’ in de hoop dat die hem uit de brand gaan helpen. Onder de boompjes liggen de appels erbij als bijeengeveegde tennisballen. Czarnecki raapt er een op en gooit hem weg voor zijn zwarte retriever. De hond spurt in omgekeerde richting weg. ‘Hij heeft een haasje gezien.’

Het familiebedrijf schoot wortel in de jaren zestig, toen Czarnecki’s vader met paard en wagen de oogst naar Warschau kwam brengen. Appels hadden nog een zekere status, niet iedereen kon ze betalen. Op zijn oude dag kan de pater familias maar moeilijk verdragen dat ze voer zijn voor de wilde zwijnen. Zijn dochter schreef op Facebook: ‘Dit was zijn liefde.’

‘Gelijk controversieel’

Andere onlinegebruikers werd het zwart voor de ogen toen ze de verspilling zagen. Hoe durfde Czarnecki 60ton appels weg te gooien, terwijl er behoeftige gezinnen zijn die om extra voedsel zitten te springen? ‘Ik was gelijk controversieel’, knipoogt Czarnecki die zich vooral gepakt voelt door de industrie. Eenvijfde van zijn appels gaat normaliter naar de verwerkingsbedrijven die er sap of cider van maken. Hij gebruikt daarvoor de appels die door wind en hagelbuien op de grond zijn gevallen. Wat blijft hangen, gaat naar de winkel. Czarnecki moet van de sapfabrikanten omgerekend 8à 10 eurocent per kilo vangen om de zaak draaiende te houden. De prijs nu? Tussen de 1,5 en 2 eurocent. ‘Toen ik die prijs zag, ben ik gestopt met rapen.’

Telers wijzen met de beschuldigende vinger naar het buitenland. De belangrijkste fabrikanten zijn in Duitse en Oostenrijkse handen. Volgens voorzitter van de fruittelersvakbond Witold Boguta houden ze de prijs kunstmatig laag. Aan de telefoon: ‘Dat is hoe het werkt als je een kolonie hebt. Die buit je maximaal uit.’ Zelfs het liberale dagblad Gazeta Wyborcza, normaliter de laatste om Europese buurlanden af te vallen, kwam met een ronkende kop: ‘Chanteren de Duitsers Poolse telers?’

Boze buitenwereld

Het is een verhaal dat Polen vaker vertellen, een boze buitenwereld die de eigen mensen een loer draait. De vraag is of het zo simpel ligt. Volgens deskundigen functioneert de markt naar behoren. Maciej Vrees (53), de Nederlands-Poolse directeur van teel- en exportbedrijf Apple Fruit, vindt dat de bond politiek bedrijft met indianenverhalen. De prijzen zijn in heel Europa dezelfde, zegt hij, al komen de transportkosten er vaak nog bij. ‘Er is gewoon overproductie. Ieder jaar komen er arealen bij. Landbouwspecialisten ontbreken en bij de pluk raken appels gebutst. Veel boeren hier lopen tien à twintig jaar achter op hun Europese collega’s.’

Op demonstraties van de vakbond in Warschau kwamen honderden boeren af. De minister van Landbouw wil 500duizend ton uit de markt halen, met de bedoeling die tegen een afgesproken tarief tot sap te laten verwerken. Alleen is er nog geen partij gevonden die daarvoor de capaciteit heeft.

Maciej Vrees heeft minder last van de huidige crisis, naar eigen zeggen omdat hij hoogwaardige appelrassen exporteert. Het waren de goedkopere soorten die vóór 2014 altijd naar Rusland gingen, vertelt hij. Boeren zoals Czarnecki die daarop hebben ingezet, zitten nu met een probleem.

Czarnecki’s retriever komt zonder haasje uit het struikgewas tevoorschijn. Hij springt in de kofferbak, we rijden terug naar het erf. Als het zo doorgaat, sombert de boer, ‘gaan we Nederland achterna. Daar komen nauwelijks nog appels vandaan.’ Om de kosten te drukken, heeft hij goedkope Oekraïners in dienst genomen.

De boer heeft drie zonen die geen van allen zijn bedrijf willen overnemen. Hij moet het in zijn eentje rooien. Toch wijkt de glimlach niet van zijn gezicht. ‘Ik ben al grijs, ik kan er geen grijze haren bij krijgen.’