Direct naar artikelinhoud
ReportageFunderingsproblemen

Ook zonder palenpest scheuren woningen door lage grondwaterstand

In Nederland dreigt het funderingsprobleem fors toe te nemen door een nieuw fenomeen. Woningen die rechtstreeks op de ondergrond zijn gefundeerd – dus zonder palen – vertonen sinds deze zomer scheuren door de lage grondwaterstand. Honderden gedupeerden melden zich. ‘Ik kijk door de scheuren in mijn slaapkamer naar buiten.’

Scheuren ontstaan overal in het huis van Mieke van Buren in Buurmalsen. Als gevolg van de aanhoudende droogte en wateronttrekking door de fruittelers in de omgeving is het grondwaterpeil laag.Beeld Katja Poelwijk

Sinds deze zomer ontvangt Mark Born niet een, maar twintig mails per week van mensen die kampen met verzakkingen van hun huis en scheuren in de muren. ‘Verrassend genoeg komen de klachten niet uit de bekende steden als Rotterdam, Haarlem en Gouda in veengebieden waar al gedurende decennia rotting van houten funderingspalen optreedt, maar juist uit de stabiele zand- en kleigronden in het rivierengebied’, zegt de specialist van het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) in Nieuwegein.

Ruim een half miljoen van de 7,7 miljoen woningen in Nederland lopen het risico op ‘palenpest’, de bekende rottende houten heipalen. Het nieuwe probleem van direct op de ondergrond gefundeerde woningen zou minstens dezelfde omvang kunnen hebben, schat Born.

In veel gevallen gaat het om huizen die direct op de kleilaag zijn gebouwd, soms opgehoogd met een zandlaag. ‘Door de extreem lage grondwaterstand van dit jaar is het kleipakket verdroogd en ingeklonken, waardoor het evenwicht tussen huis en bodem is verstoord’, zegt Born. Experts kunnen uitrekenen hoeveel woningen op bodems staan die gevoelig zijn voor verzakkingen. Nu de grondwaterstand op veel plaatsen decimeters onder het historisch laagst gemeten niveau staat, lijkt de verklaring voor de scheuren evident.

Ook zonder palenpest scheuren woningen door lage grondwaterstand
Beeld Katja Poelwijk

Behalve scheuren in binnen- en buitenmuren rapporteren gedupeerden centimeters dikke kieren tussen houten vloer en muur, wijkende kappen op de romp van boerderijen en scheuren in stenen vloeren. ‘De bodem is onregelmatig opgebouwd, dus de zettingen zijn niet rechtstandig’, zegt Born. Ook de krachten op de bodem zijn ongelijkmatig. ‘Vaak blijft een lichtere uitbouw van een huis ongemoeid, maar scheuren de tegels in de vloer doordat het zware hoofdgebouw harder zakt.’

Het is een nieuw probleem, beaamt Alex Hekman, waterspecialist van ingenieursbureau Sweco in De Bilt. ‘We ontvangen meldingen uit Friesland en van Zevenaar tot Geldermalsen, ook in de weinig zettingsgevoelige gebieden’, zegt hij. Ook Hekman wijt de plotselinge verzakkingen aan de lage grondwaterstand. ‘Niet alleen doordat er nagenoeg geen regen is gevallen, maar ook de extreem lage rivierstand beïnvloedt de grondwaterstand tot wel kilometers afstand. De droge voorgeschiedenis van 2017 speelt ook mee.’

De rot van houten heipalen is al langer een groot probleem, maar de funderingsschade bij huizen zonder palen is nieuw op deze schaal, aldus Hekman, die de schatting van Born bevestigt. Soms blijft het bij een paar scheuren die de cosmetische aanblik verstoren. Het scheuren stopt wanneer de grondwaterstand zich heeft hersteld. ‘Als die lage waterstand een blijvertje wordt’, zegt hij, ‘kunnen gedupeerden voor ingrijpend funderingsherstel komen te staan, wat gemakkelijk zestigduizend euro kost.’

Dat een lage grondwaterstand tot zettingen kan leiden is evident, zegt Frits van Tol, emeritus hoogleraar funderingstechniek TU Delft. ‘Ik heb van dit nieuwe probleem gehoord, maar nog geen rapporten gezien. Hoe omvangrijk het probleem is, durf ik niet te zeggen’, zegt Van Tol. ‘Om een goed bewijs te leveren, moeten onderzoekers de peilbuisgegevens over de grondwaterstand van dit jaar vergelijken met die van voorafgaande jaren rond het huis. Dan kun je zien of er een onomstotelijk verband is.’

Ook zonder palenpest scheuren woningen door lage grondwaterstand
Beeld Katja Poelwijk

Oplossingen om verzakkingen te voorkomen

1. GEMEENTE EN WATERSCHAP, DOE ONDERZOEK

Gemeenten en waterschappen moeten serieuzer met dit probleem aan de slag, zegt grondwaterexpert Alex Hekman van Sweco. Er zijn veel plekken waar peilbuizen de grondwaterstand registreren. ‘Ze kunnen de droogste gebieden selecteren en de woningen zonder funderingspalen achterhalen. Bewoners van deze risicopanden moeten voorlichting krijgen. Ze kunnen bijvoorbeeld  de tegels uit hun tuinen halen’, aldus Hekman.

2. VUL DE GRONDWATERSTAND AAN, GEEF JE HUIS WATER

Als er een renovatie van het riool nodig is, moeten gemeenten een buis met drainagegaatjes naast de nieuwe rioolbuis leggen. Daar kan regenwater of water uit sloten en vaarten doorheen om de grondwaterstand in risicogebieden te verhogen, aldus Sweco. Bewoners kunnen hun huis ook zelf water geven. ‘Bij extreme droogte kun je water uit de sloot pompen en met een tuinslang langs de muren sproeien, mits er geen sproeiverbod is.’

Een structurele aanpak is rondom het huis infiltratiekratten ingraven, een soort boodschappenkratten met gaten aan onderkant en zijkanten. ‘Daar kun je de regenpijp op aansluiten. In een gortdroge zomer heb je er weinig aan, maar je zorgt ervoor dat je na het volgende regenachtige voorjaar begint met een hogere grondwaterstand om je huis.’ Ook tegels en verhard oppervlak in je tuin weghalen, helpt om de lage grondwaterstand tegen te gaan doordat regenwater gemakkelijker de bodem infiltreert.

3. SPUIT PURSCHUIM IN DE ZANDLAAG

In al wat verzakte panden die op een ophooglaag van zand op de klei staan, kan een bodeminjectie met expansie-schuim, een soort purschuim, verdere daling vertragen, mits de zandlaag dik genoeg is. ‘Het schuim zet uit en plakt de zandkorrels als het ware aan elkaar, waardoor de draagkracht onder de woning beter wordt verdeeld’, zegt Mark Born van KCAF. ‘Je creëert een soort zandplaat als fundering.’

4. FUNDEER DE WONING MET EEN ‘MOMFER DE MOL’-MACHINE

Zwaar verzakte woningen kunnen alsnog worden gefundeerd door er een kelder van 1.8 meter diep in te graven. Dat is de minimale werkhoogte waarmee een betonnen bak onder de dragende muren van de woning kan worden aangebracht. ‘Een ‘momfer de mol-achtige’-machine kan vervolgens op diverse plekken via uitsparingen in de betonnen plaat onder de kelder heipalen persen die tot wel twintig meter de woning verankeren op het stabiele zandpakket’, aldus Born. Dit is de kostbaarste methode, die tot honderdduizend euro kan kosten, met als risico dat het huis figuurlijk ‘onder water komt te staan’, wat betreft hypotheek.

Minder vergaande varianten hiervan zijn de vervanging van de begane grondvloer door betonnen vloer met heipalen, of een verdiepte kruipruimte.

‘Ik kijk door de scheuren naar buiten’

Al 33 jaar bewoont Mieke van Buuren met haar partner een gemeentelijk monument uit 1870 in Buurmalsen, een dorp bij Geldermalsen. ‘Vorig jaar begon het, en dit jaar is het zo erg dat ik een aantal deuren niet meer dicht krijg’, zegt Van Buuren. ‘Met de vloerbalken is niks mis, zegt een aannemer die ik heb ingeschakeld.’ Ze wijt het probleem aan de onttrekking van grondwater door fruittelers in de omgeving. ‘Samen met de lage grondwaterstand door de droogte, zijn forse scheuren aan de buitenkant en binnenkant ontstaan. In mijn slaapkamer kan ik door een scheur naar buiten kijken.’

De woning van Mieke van Buuren in Buurmalsen heeft de droogte van deze zomer niet goed doorstaan. Door verzakkingen zijn overal scheuren ontstaan.Beeld Katja Poelwijk

Ze hekelt Waterschap Rivierenland. ‘Ze geven geen inzicht in de hoeveelheden water die de fruittelers mogen oppompen.’ Op advies heeft ze het huis deze zomer goed nat gemaakt door rondom water te sproeien. Het helpt. ‘Ik krijg de wc-deur weer dicht. Maar de kelder staat wel onder water.’ 

Het waterschap zegt in een reactie dat enkele fruittelers met een grondwatervergunning geen invloed kunnen hebben op de grondwaterstand. ‘Het probleem is het regengebrek en de lage rivierwaterstand.’

De woning van Mieke van Buuren.Beeld Katja Poelwijk

Droge zomer leidt tot verzakkende huizen: Nederlandse bodem zakt veel meer dan gedacht

De Nederlandse bodem zakt veel meer dan verwacht. De grote droogte van het afgelopen jaar speelt daarbij een hoofdrol. Dat blijkt uit de nieuwe bodemdalingskaart van Nederland die het Nederlands Centrum voor Geodesie en Geo-informatica (NCG) morgen presenteert.