Europees Hof vindt stikstofbeleid Nederland te vrijblijvend: meer vee houden wordt moeilijker

Dit valt op te maken uit het oordeel dat het Europese Hof van Justitie woensdag velde over het Nederlandse Programma Aanpak Stikstof (PAS). De kwetsbare natuur in Nederland is binnen dit beleid onvoldoende beschermd. Het PAS kan hierdoor niet in zijn huidige vorm blijven bestaan, concluderen juristen na lezing van de uitspraak. Het verlenen van vergunningen aan boeren, maar ook aan andere economische activiteiten waarbij stikstof vrijkomt, zal volgens hen stil komen te liggen.

Het Hof deed uitspraak nadat de Raad van State vragen had neergelegd in Luxemburg over twee zaken, die regionale milieu-organisaties hadden aangespannen om vergunningen van in totaal tien boeren te laten vernietigen. In afwachting van de uitspraak van het Hof werden 200 andere zaken tegen PAS-vergunningen stilgelegd. Begin volgend jaar worden de zaken bij de hoogste bestuursrechter hervat.

‘Het is gelet op het arrest haast uitgesloten dat de Raad van State het programma in zijn huidige vorm in stand laat’, zegt Ralph Frins, die aan de Radboud Universiteit Nijmegen promoveerde op het PAS. ‘Dan komt in ieder geval de rechtsgrond van de ruim 200 vergunningen, die nog niet onherroepelijk zijn, te vervallen.’ ​Ook Franca Damen, advocaat in agrarisch- en natuurrecht, denkt de de overheid het beleid zal moeten aanpassen.

Beloftes

Het PAS werd in 2015 ingevoerd om economische ontwikkeling mogelijk te maken én stikstof terug te dringen. Voor iedere eenheid stikstof die werd gereduceerd in Nederland, werd een halve eenheid nieuwe uitstoot van stikstof toegestaan. Het Europese Hof van Justitie maakt bezwaar dat de reductie in het PAS is gebaseerd op beloftes. ‘Als je maatregelen neemt om economische ontwikkeling toe te staan’, zegt Damen, ‘dan moeten de verwachte voordelen van die maatregelen (reductie) ook vaststaan.’ Het is de vraag of dit valt aan te tonen. De problemen door stikstof uit de landbouw zijn volgens Jan Willem Erisman, bijzonder hoogleraar integrale stikstofstudies (Vrije Universiteit), alleen maar toegenomen. 

Maarten Baneke, advocaat natuurbeschermingsrecht, had een strengere uitspraak verwacht. ‘Het had zomaar gekund dat het Hof oordeelde dat iedere vergunning voortaan weer individueel moet worden beoordeeld’, zegt hij. Met het PAS hoeft dit niet meer en wordt gewerkt met een landelijke rekenmethode om de stikstofuitstoot en -besparing te berekenen. ‘Het Hof zegt nu dat dit systeem - onder strenge voorwaarden - is toegestaan.’ 

Carola Schouten, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, noemt het ook positief dat het Europese Hof de systematiek van het PAS accepteert. ‘Maar duidelijk is wel dat er zware eisen blijven gesteld worden aan de wetenschappelijke onderbouwing’, zegt zij. ‘Het is aan de Raad van State om te beoordelen of die onderbouwing voldoende is.’ Advocaat Damen wijst erop dat de Raad van State in 2017 al oordeelde dat dit niet het geval is. 

Dierlijke mest

De grootste bron van stikstof in Nederland is dierlijke mest. Dit zorgt voor grote problemen in de kwetsbare natuurgebieden (Natura-2000). Driekwart van de 161 gebieden in Nederland heeft last van de meststof, die ervoor zorgt dat grassen, bramen en brandnetels belangrijke soorten overwoekeren. Het verlies aan biodiversiteit die daarmee gepaard gaat, is een van de redenen voor de achteruitgang van de vogelstand in Nederland.

De uitspraak van het Hof heeft niet alleen gevolgen voor de landbouwsector. Ook uitbreidingen van het wegennet en de industriegebieden lopen mogelijk vertraging op. GroenLinks wijst allereerst op de noodzaak voor maatregelen in de landbouw. ‘We stoten teveel stikstof uit en het kabinet lukt het niet dit in te perken’, zegt Tweede Kamerlid Laura Bromet. ‘Wat GroenLinks betreft gaan we nu echt het gesprek aan over het verkleinen van de veestapel.’