Direct naar artikelinhoud
ReportageAfvalcrisis

China wil ons plastic niet meer, dus gooien we het hier in de verbrandingsoven

Wat gebeurt er met ons plastic bedrijfsafval nu China er de grens voor heeft gesloten? Dat wat het goedkoopst is, zo lijkt het. ‘Als je 200 euro moet bijbetalen voor recycling, kun je het beter laten verbranden voor 100 euro.’

en
De enorme berg afval bij afvalhandelaar Kras in Volendam, dat de afzetmarkt in China zag wegvallen.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

De wereldwijde afvalcrisis, veroorzaakt door een Chinese importstop, doet zich ook gelden in Nederland. Nederlands plastic bedrijfsafval, dat voorheen werd gerecycled in Azië, verdwijnt nu in verbrandingsovens. Recycling dicht bij huis komt nog maar mondjesmaat op gang. Wereldwijd moeten miljoenen tonnen plastic een nieuwe bestemming vinden.

Vier Nederlandse afvalverwerkers die plastic verbranden om er energie uit te winnen, constateren een ‘hogere calorische waarde’ van het restafval dat zij dit jaar van bedrijven kregen aangeboden. Simpel gezegd: het afval bevat meer brandbaar materiaal, dus wanneer het wordt verbrand komt er meer energie vrij. Twee factoren spelen een rol, stellen de afvalverbranders: de lange droge zomer (droog afval brandt beter) en een grotere hoeveelheid plastic in het afval.

De Chinese plasticboycot heeft in Nederland vooral gevolgen voor bedrijfsafval. De inzameling van huishoudelijk afval is strenger gereguleerd en bovendien gesubsidieerd. De Nederlandse wet schrijft voor dat huisafval dat gescheiden wordt ingezameld, in Europa moet worden verwerkt. Daar is een hele bedrijfstak voor opgezet van ophalen tot sorteren en recyclen, goeddeels gefinancierd door fabrikanten via het Afvalfonds Verpakkingen.

Bedrijfsafval is een ander verhaal. Bedrijven zijn verplicht hun afval te laten verwerken door een erkend afvalbedrijf, maar die verwerkers zijn niet gebonden aan Europa. Oud plastic (van verpakkingsmateriaal tot vuile flesjes en koffiebekertjes) was tot vorig jaar handelswaar dat geld opleverde in het Verre Oosten. Maar sinds China in januari de havens sloot voor laagwaardig plastic, is de markt voor plastic ingestort.

Wat er de afgelopen tien maanden precies met het overtollige plastic is gebeurd, blijkt een moeilijk te beantwoorden vraag. Geen enkele instantie heeft exacte cijfers. Niet de overheid, niet de afvalsector zelf. Uit een rondgang van de Volkskrant langs afvalverwerkers wordt duidelijk waar in elk geval een deel van het plastic is gebleven.

Gekelderde prijzen

De afvalverbranders zien dat het bedrijfsplastic vaker in hun ovens terechtkomt. ‘Het loont minder om plastic uit gemengde stromen te sorteren’, zegt ­Robert Corijn van afvalbedrijf Attero, een grote speler die in 2017 zo’n 4 miljoen ton afval (niet enkel plastic) verwerkte. Oftewel: met het kelderen van de prijs missen bedrijven een financiële prikkel om hun plastic te scheiden. Wat een lucratief product was, gaat nu mee met het restafval.

Het is een simpele rekensom, zegt ­Gerard van Gorkum, directeur van afvalenergiecentrale ARN in het Gelderse Weurt. ‘Als je 200 euro moet bijbetalen om een mix van kunststoffen te laten recyclen, dan kun je het beter laten verbranden voor 100 euro, dan heb je 100 euro verdiend.’ Dat bedrijven voor de goedkoopste optie kiezen, blijkt uit de samenstelling van het afval dat overal in Nederland in de ovens verdwijnt.

‘Wij zien het terug in onze afvalenergiecentrales’, zegt Corijn. ‘De calorische waarde van restafval is gestegen het afgelopen jaar.’ Hij wijst naar twee oorzaken: ‘Het droge weer, maar ook dat er meer kunststof in het restafval achterblijft.’ Een precies percentage wil hij niet verstrekken, dat is ‘bedrijfsvertrouwelijk’. Ook het Amsterdamse Afval Energie Bedrijf (AEB), de afvalenergiecentrale Twence in Hengelo en AVR (een grote speler met ovens in Duiven en Rozenburg) constateren hogere calorische waarden. Ook zij wijzen op de droge zomer én de Chinese plasticban.

Plastic recycling bij Kras in Volendam.Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

Afvalverbranders

‘Als je kijkt naar dat importverbod en de stijging van de calorische waarde, dan houdt dat mogelijk wel verband met elkaar. We onderzoeken het nog, maar ik zeg dit niet voor niks’, zegt Henriëtte Verhoeff van AVR. De afvalverbranders zijn niet blij met het extra brandbare plastic in het restafval, hun installaties zijn er niet op berekend. Door een constante aanvoer van afval produceren de ovens een vaste hoeveelheid energie. Wanneer dezelfde hoeveelheid afval meer warmte afgeeft, moet de energiecentrale een versnelling terugschakelen.

 ‘We kunnen minder verwerken’, zegt Verhoeff. ‘Wij zitten helemaal niet te wachten op meer plastic in het restafval’, zegt Corijn van Attero. Afvalbedrijf Suez zet in op ‘voorlichting aan afvalaanbieders’. Ook recyclebedrijven bevestigen dat bedrijven hun plastic niet meer kwijt kunnen. ‘We merken een grote verschuiving in de markt’, zegt Lars van Zutphen van Morssinkhof Rymoplast, naar eigen zeggen ‘een van Europa’s grootste producenten van hoogwaardige herwonnen grondstof’. Het bedrijf verwerkt onder andere kunststof tot granulaat (korrels). ‘We krijgen meer plastic aangeboden en van een lagere kwaliteit. Vooral folie, dat voorheen werd gesorteerd en naar China werd verscheept.’ Het recyclebedrijf moet vaker ‘nee’ verkopen.

Ook Vietnam en Maleisië hebben de grenzen gesloten

Dat geldt ook voor Ben Kras van Kras Recycling. De Volendamse afvalverwerker en -handelaar verscheepte voorheen zo’n 50 procent van zijn plastic naar China. Hij heeft noodgedwongen zijn capaciteit met 20 procent moeten terugschroeven. ‘China zit dicht, maar meer dan verwacht hebben andere landen zich opengesteld. Vietnam, Maleisië, Taiwan, Indonesië, Turkije. Voorheen waren die landen niet interessant, omdat China betere marktprijzen had.’

Maar China’s voorbeeld deed landen in de regio volgen. Sinds deze zomer hebben Vietnam en Maleisië de grenzen gesloten. Er is geen sprake van een officieel verbod, maar strengere controles hebben hetzelfde effect, zegt Kras. ‘De containers blijven door die controles bij aankomst heel lang op de kades staan, waardoor de kosten enorm oplopen.’

De contouren van een groot probleem worden zichtbaar, maar de ware omvang van het plasticdebacle is nauwelijks te achterhalen. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) houdt in Nederland zicht op import en export. De douane doet in opdracht van ILT circa drieduizend controles per jaar op exportpartijen. ‘In misschien enkele tientallen gevallen per jaar worden wij erbij gehaald’, zegt een woordvoerder. En als een lading eenmaal de haven verlaat, is deze buiten het zicht van de autoriteiten.

Het Nederlandse plasticprobleem is onderdeel van een wereldwijde afvalcrisis, begin dit jaar ontketend door China. Van al het plasticafval dat werd geëxporteerd, kwam in 2016 de helft in China terecht: 7,3 miljoen ton. Na decennia de afvalberg van de wereld te zijn geweest, gooide de regering in Beijing vorig jaar het roer om. In 2017 ging de operatie ­Nationaal Zwaard van start, en dat hielp: in zes maanden tijd werd 800 duizend ton plastic aan de grens geweigerd.

Ook Vietnam en Maleisië hebben de grenzen gesloten
Beeld Raymond Rutting / de Volkskrant

Stortplaatsen

Met de invoerstop per 1 januari besloot China vooral meer zelf te gaan recyclen, om af te komen van de enorme stortplaatsen in het land. Al in 2019 verwacht het land evenveel materiaal uit het eigen plasticafval te halen als tot nu toe uit het geïmporteerde. Als China de deur dichthoudt, moet de wereld (met name Europa en de Verenigde Staten) tot 2030 111 miljoen ton plastic elders kwijt, berekenden onderzoekers van de Amerikaanse universiteit van Georgia in juni.

In de afgelopen maanden verlegden Europese en Noord-Amerikaanse afvalexporteurs (zoals Kras) de koers van hun schepen en vrachtwagens naar andere landen. Het gevolg: berichten over milieuvervuiling, illegale verbranding en ophopend afval in Azië en landen aan de randen van Europa. Greenpeace berichtte deze maand over Brits huishoudelijk afval dat lag te rotten op clandestiene stortplaatsen in Maleisië.

Milieubewegingen hebben het Chinese verbod verwelkomd als een wake-upcall voor de wereld. De eerste initiatieven worden zichtbaar. Het Europees Parlement stemde deze week voor een flinke inperking van plasticproductie en -gebruik. Als ook de EU-lidstaten instemmen komt er onder meer een verbod op wegwerpplastic (bijvoorbeeld rietjes, bordjes, bekertjes).

Afvalbedrijven investeren eveneens meer in recycling tot grondstof,  omdat export niet meer loont. Ben Kras vertelt dat hij een fabriek bouwt in Oost-Europa. ‘Europa moet zelfvoorzienend worden’, zegt hij. ‘Veel meer recyclen dus, maar vooral veel meer producten maken van gerecycled materiaal.’

Attero biedt bedrijven de mogelijkheid hun gemengde plastic uit hun restafval alsnog te scheiden (in plaats van te verbranden). Maar de hogere kosten blijven een probleem. Corijn van Attero: ‘De eerste bedrijven die duurzaamheid belangrijk vinden, melden zich nu, maar die zijn nog wel op één hand te tellen.’

De reis van onze vuilniszak ontleed

We zijn er maar druk mee. Afval moet in steeds meer verschillende bakken en de regels verschillen nog eens per gemeente. Eenmaal in de scheidingsfabriek wordt het er allemaal niet eenvoudiger op. ‘Zwart plastic kan niet gedetecteerd worden.’ Verslaggever Gerard Reijn onderzocht waar de inhoud van zijn vuilniszak belandde