De doodverklaring van de orthodoxie is voorbarig gebleken

Opeens was ze er: de Nashville-verklaring. En opeens kregen protestantse predikanten haar ter ondertekening voorgelegd – een uitnodiging waaraan aanvankelijk zo’n 250 van hen gehoor hebben gegeven. Over het oogmerk en de timing van dit initiatief, van de orthodoxe theologen Arjan Baan en Pieter de Vries, heerst enige onduidelijkheid. Het is vermoedelijk een reactie op de ‘open brief aan de Nederlandse samenleving’ (op 30 november 2018 in Trouw geplaatst) waarin ongeveer vierhonderd predikanten kenbaar maakten ‘dat wij staan voor een inclusieve kerk die geen onderscheid maakt tussen verschillende relatievormen’.

Die open brief was weer een reactie op het besluit van de synode (kerkvergadering) van de Protestantse Kerk in Nederland, eerder die maand, om het semantische onderscheid tussen het kerkelijk huwelijk van heteroseksuelen en dat van homoseksuelen te handhaven. In het eerste geval is sprake van een inzegening. In het tweede geval van een zegening. In de praktijk zijn beide gelijk, maar de ondertekenaars van de open brief, predikanten die zich onder de naam Op Goed Gerucht hebben georganiseerd, zien er een achterstelling van homoseksuelen in, en willen daaraan een einde maken.

De ondertekenaars van de Nashville-verklaring stellen zich daartegen teweer. Met een voor intern gebruik bedoelde bekrachtiging van oude geloofsopvattingen. Maar ze hebben er vooral weerwerk mee geoogst bij niet- of mild gelovigen. Daarin komt de paradoxale houding van de seculiere meerderheid tegenover de kerk, en dan met name haar orthodoxe vleugel, tot uitdrukking. Doorgaans kan de kerk zich niet in een grote belangstelling verheugen. Zo bleef de open brief van de Op Goed Gerucht-predikanten buiten de kring van Trouw-lezers vrijwel onopgemerkt. Maar als oude leerstellingen worden verkondigd in de oude geloofstaal, reageert ontkerkelijkt Nederland getergd en gekwetst.

Frontale aanval

Nu kan de Nashville-verklaring op goede gronden worden opgevat als een frontale aanval op de geloofsartikelen van wat de ondertekenaars afkeurend de ‘post-christelijke wereld’ noemen. Neem de stelling ‘dat de zonde zorgt voor misvorming van seksuele verlangens, door ze niet op het huwelijksverbond, maar op seksuele onreinheid te richten’. Of de stelling ‘dat het zondig is om homoseksuele onreinheid of transgenderisme goed te keuren’. Die opvattingen zijn verbijsterend voor veel niet-gelovigen en onverdraaglijk voor (orthodoxe) christenen die worstelen met hun seksuele identiteit. Het is al erg genoeg dat homofobie in moskeeën wordt beleden, ze werd geacht wezensvreemd te zijn aan de hedendaagse kerk.

Maar in de felle reacties op de Nashville-verklaring klinkt nog wat anders door: ongeloof over het feit dat er überhaupt nog orthodoxe christenen zíjn. In hun zelfgekozen isolement zijn die goeddeels onzichtbaar voor Randstedelijke seculieren. Bovendien meenden de seculieren allang met de christelijke orthodoxie te hebben afgerekend. Een hele generatie schrijvers en kleinkunstenaars heeft met veel lawaai gebroken met het geloof der vaderen. Steeds meer Nederlanders zijn opgegroeid zonder enig contact met het geloof of met de kerk. Ze kennen de taal van dat geloof niet meer. En zij wisten niet beter, en wilden niet anders, dan dat de orthodoxie zou verdwijnen.

Steeds orthodoxer

Iets van die verwachting klinkt nog door in de reacties op de Nashville-verklaring. Die zou zijn opgesteld door ‘oude, witte mannen’ of door een uitstervend clubje gereformeerde diehards. Door een groep, kortom, die al min of meer was doodverklaard. Met onverholen ergernis heeft de seculiere meerderheid nu moeten vaststellen dat die verwachting voorbarig was. De ontkerkelijking dendert weliswaar voort – met gemiddeld twee kerksluitingen per week en 267 uitschrijvingen per dag sinds 2000 – maar de krimpende kerk wordt per saldo steeds orthodoxer, stelde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) vast in zijn in december verschenen rapport Christenen in Nederland. Zo onderschrijven de jongeren die trouw blijven aan de kerk steeds vaker de orthodoxe geloofsartikelen. En deze jongeren vormen een steeds groter deel van de trouwe kerkgangers. Volgens het SCP kan 10 procent van de 17- tot 30-jarigen als ‘sterk orthodox’ worden aangemerkt.

Die tendens wordt, zeker in potentie, versterkt door naar schatting één miljoen christenmigranten die zich in Nederland hebben gevestigd. Met hun uitbundige erediensten onderscheiden deze christenen zich qua vorm van de orthodoxe protestanten, maar ten aanzien van thema’s als homohuwelijk en euthanasie zijn ze zeker zo behoudend. Nu zijn de geloofsgemeenschappen van de christenmigranten nog betrekkelijk autonoom, maar als ze zich gaan bundelen of aansluiting vinden bij de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), zal de kerk groter en orthodoxer worden.

Verontrustend

Het mondiaal perspectief zal overtuigde seculieren nog meer ontmoedigen. Nu al vormt Nederland – met (voormalige) communistische landen als Tsjechië, Noord-Korea en Vietnam – de uitzondering op de regel religiositeit. Maar het aantal christenen zal naar schatting stijgen van 2,3 miljard naar 3 miljard in 2060. Op dat moment zullen er evenveel moslims zijn. Een op de acht wereldburgers is dan nog agnost of atheïst, tegenover een op de zes op dit moment. Als percentage van de wereldbevolking krimpt de groep met deze levensbeschouwing het sterkst. ‘Wellicht verrassend’ voor de seculiere meerderheid in Nederland, commentarieert het SCP. ‘Verontrustend’ was in dit verband misschien een beter woord geweest.