Het stilzwijgen is verbroken: ook de muziekindustrie ziet R. Kelly nu als kindermisbruiker

‘Leeftijd is maar een getal’, zingt wijlen Aaliyah op haar debuutalbum Age Ain’t Nothing But a Number. Het nummer gaat over een relatie tussen een oudere man en een jong meisje. ‘Pak mijn hand en laat me je in extase brengen’, belooft de zangeres. En: ‘Jongen, wees moedig, niet bang. Want vanavond gaat het gebeuren.’

Het is 1994, Aaliyah is op dat moment 15 jaar oud. Op het hoesje van het album zien we de man die haar deze flirterige teksten heeft ingefluisterd nonchalant tegen een muurtje leunen: Robert Sylvester Kelly, beter bekend als R. Kelly. De zanger is haar tekstschrijver, producer en mentor, maar stiekem is er meer aan de hand. Nog in datzelfde jaar zullen de tiener en de dan 27-jarige Kelly heimelijk trouwen.

De feiten zijn overbekend, al decennialang. Maar kijk ernaar door de bril van 2019 en gruwel. Dan is het huwelijk geen stormachtige, onbesuisde liefde tegen het decor van de jaren negentig, maar een ongezonde verhouding tussen een volwassen man en een pubermeisje in een afhankelijkheidsrelatie. Een alarmerende voorbode bovendien van de schade die Kelly in de 25 jaar daarop zou aanrichten in de levens van meisjes en vrouwen.

Sekssekte

Vorige week werd in de VS Surviving R. Kelly uitgezonden, een zesdelige documentaireserie over het spoor van slachtoffers dat de inmiddels 52-jarige zanger heeft achtergelaten. Hij misbruikt zijn roem, geld en macht om jonge vrouwen, veelal minderjarig, het bed in te krijgen. Eenmaal in een relatie krijgen de meisjes te maken met fysieke en geestelijke mishandeling. Kelly zou thuis zelfs een sekssekte runnen en de vrouwen die bij hem wonen hebben geïsoleerd en gehersenspoeld. Ouders zoeken al jaren tevergeefs contact met hun dochters, maar de politie kan weinig doen: de vrouwen zijn inmiddels meerderjarig.

De documentaire brengt nauwelijks nieuwe feiten aan het licht, maar de slachtoffers krijgen nu een gezicht en een stem. Kelly’s dubieuze relaties met Aaliyah en andere minderjarige meisjes worden minutieus gereconstrueerd. In een van de laatste afleveringen is te zien hoe een moeder haar dochter probeert te redden uit de handen van de zanger.

Surviving R. Kelly lijkt de genadeklap te zijn voor de carrière van de r&b-ster. De aanklagers kijken of hij alsnog strafrechtelijk vervolgd kan worden, zijn dochter noemde hem op haar Instagrampagina een monster en op sociale media roepen voormalige fans op tot een boycot – bijna twee decennia na de eerste beschuldigingen. Welke factoren leidden ertoe dat de beschuldigingen niet eerder serieus werden genomen?

‘Cultural amnesia’, noemde Jim DeRogatis het in een artikel op de site van The Village Voice: cultureel geheugenverlies. DeRogatis is de journalist uit Chicago die al sinds 2000 schrijft over Kelly’s misdragingen. Anderhalf jaar geleden publiceerde hij op de website Buzzfeed artikelen over de sekssekte. Lang was hij een van de weinige journalisten met serieuze interesse in dit onderwerp. ‘Ik verwacht niet dat iedereen zo veel met dit verhaal heeft als ik’, schreef hij in 2014, ‘maar het heeft mij wel verbaasd dat zijn misdaden, ondanks bergen bewijs, door journalisten en muziekcritici worden genegeerd of kortweg afgedaan als controverses of geruchten.’

Succes

Belangrijk is dat Kelly nooit is veroordeeld. Tientallen zaken zijn geschikt: de vrouwen, afkomstig uit sociaal zwakkere milieus, kozen eieren voor hun geld en namen zwijggeld van de zanger aan. Ze zouden toch niet bestand zijn tegen het juridische geweld van deze beroemdheid. Hij is wel strafrechtelijk vervolgd voor een filmpje uit 2000 waarin hij plasseks heeft met een 14-jarig meisje. Toen de zaak in 2008 eindelijk voorkwam, werd Kelly tot ieders verbazing vrijgesproken. Het meisje en haar ouders ontkenden dat zij in de film te zien was. Tot op de dag van vandaag zou ze bij hem wonen.

In 2002 en 2003 werd Kelly gearresteerd voor het maken van kinderporno, de tweede keer nadat er bij een huiszoeking foto’s waren gevonden. Tegelijkertijd had hij in die periode groot muzikaal succes. Een paar maanden nadat hij op borgtocht was vrijgekomen, bracht hij de single Ignition (Remix) uit, gevolgd door het succesvolle album Chocolate Factory (2003). Zijn muziek bleek een geweldige bliksemafleider. De platenmaatschappij, radiostations, concertzalen: iedereen verdiende geld aan het succes van Kelly. En dus had de entertainmentindustrie er baat bij die video niet al te erg te problematiseren.

Sterker: er werd vooral gelachen om de video. De komiek Dave Chappelle maakte een populaire sketch waarin hij verkleed als Kelly urine over dansende vrouwen spuit. Veelzeggend is dat in de sketch alleen volwassen vrouwen spelen. Het extreem ongemakkelijke feit dat het in het oorspronkelijke filmpje om een minderjarig meisje ging, werd voor het gemak even buiten beschouwing gelaten.

Ironische held

Je zou verwachten dat de zanger zich in die periode als een brave koorknaap zou gaan manifesteren – alles om de verdenkingen tegen te gaan. Maar dat was bepaald niet het geval. Kelly is zich in de loop der jaren steeds meer gaan neerzetten als een onvermoeibaar seksbeest, zoals in de eindeloze video-opera Trapped in the Closet. Hij kon zich daarbij verschuilen achter een geliefd stijlmiddel in de r&b-wereld: groteske claims over viriliteit, bedkwaliteiten en aantrekkingskracht op vrouwen. ‘Sex for laughs’, noemt muziekjournalist Ann Powers zijn muzikale aanpak in Surviving R. Kelly: zo vol op het orgel gaan dat je verhult wat zich daadwerkelijk achter de schermen afspeelt.

Die aanpak werkte. Albums als Black Panties (2013), volledig gewijd aan de vagina, maakten Kelly tot een ironische held: een artiest die je niet al te serieus hoefde te nemen – en zijn daden dus ook niet. In de recensies van het album kwamen Kelly’s misdragingen hooguit in een bijzin voorbij. De feministische site Jezebel noemde het album ‘een geweldige ode aan pussy’, zonder überhaupt op te merken dat het veelal om minderjarige pussy ging.

In 2015 publiceerde de Volkskrant twee artikelen over ‘de koning van de dansvloerseks’ en ‘zijn lustige leven’. ‘Het is makkelijk om lacherig te doen over die malle Robert Sylvester Kelly’, schreef de krant – en dat gebeurde dan ook op de pagina’s die volgden. De beschuldigingen kwamen er, in een paar bijzinnen, bekaaid van af. ‘Hij is gewoon een lekkere rare man’, zei Freddy Tratlehner van De Jeugd van Tegenwoordig, een van de geïnterviewde fans. ‘Iemand die mierzoete nummers maakt over God, maar ook over geil zijn in de club en vrouwen vastbinden.’

Trots

In de zwarte gemeenschap werd Kelly niet beschermd door ironie, maar door een andere vorm van onaantastbaarheid: trots. Deze zwarte man heeft het gemaakt, die schoffel je toch niet onderuit? ‘De eerste reflex is om hem te beschermen’, zegt de zwarte cultuurcriticus Jamilah Lemieux in de documentaireserie. ‘Om hem te beschermen tegen het systeem, tegen de rechtspraak, tegen alle krachten in onze maatschappij die ervoor zorgen dat zwarte mannen niet slagen.’

Pas in 2017, toen Jim DeRogatis op Buzzfeed details over R. Kelly’s sekssekte onthulde, kwamen de eerste protesten van betekenis. De hashtag #MuteRKelly ontstond, er werden een paar concerten afgezegd. Toen in 2018 Time’s Up, de organisatie opgericht na #MeToo, zich actief achter de hashtag schaarde, ging deze viraal. Spotify besloot de muziek van R. Kelly niet meer te promoten in afspeellijsten. 

De afgelopen tijd werden dus grote stappen gezet, maar alsnog weigerden vrijwel alle bekende artiesten mee te werken aan de documentaire. Op r&b-zanger John Legend na. Hij twitterde: ‘Ik geloof deze vrouwen en ik geef geen fuck om het beschermen van een seriekinderverkrachter.’

De documentaire lijkt nu eindelijk te hebben gezorgd voor een nieuwe blik op de werkelijkheid. Het stilzwijgen van de muziekindustrie is verbroken. Artiesten nemen actief afstand van de zanger. Lady Gaga wil het nummer dat ze samen met R. Kelly maakte van alle streamingdiensten laten verwijderen, schreef ze deze week in een statement. Zanger Ne-Yo, die ooit een week tourde met R. Kelly, sloot zich op zijn Instagrampagina aan bij de hashtag #MuteRKelly: ‘Muziek is belangrijk. Dat is het echt. Maar het is niet belangrijker dan het beschermen van onze kinderen, het beschermen van onze kleine meisjes. #IHaveADaughter.’

Chance the Rapper, die in het verleden meerdere keren samenwerkte met R. Kelly, gaf in een van de laatste afleveringen van de documentaire toe dat die samenwerking een fout was geweest. ‘We zijn geprogrammeerd om hypergevoelig te zijn voor de onderdrukking van zwarte mannen’, zei hij. ‘Maar zwarte vrouwen zijn de meest onderdrukte en beschadigde groep mensen ter wereld. Misschien interesseerde het me niet omdat ik geen waarde hechtte aan de verhalen van de beschuldigers, omdat ze zwarte vrouwen zijn.’

Hier raakte Chance aan de olifant in de kamer: de slachtoffers van Kelly zijn, voor zover bekend, allemaal zwart. Ook journalist Jim DeRogatis noemde dit als belangrijke verklaring voor het gebrek aan aandacht voor de misdragingen van de zanger. ‘Het verdrietigste dat ik heb geleerd, is dat de samenleving om niemand mínder geeft dan om jonge, zwarte vrouwen’, zei hij in 2013. ‘Niemand.’