Hoe de zaak-Khashoggi van Erdogan beschermer van mensenrechten en – o ironie – persvrijheid maakt

De gang van zaken zal volgens Erdogan dinsdag ‘volledig worden onthuld’. De verklaring die de Turkse president gaat afleggen over de gebeurtenissen in het Saoedische consulaat kan eindelijk duidelijkheid geven over wat er op dinsdag 3 oktober is gebeurd met de Saoedische journalist, maar zal ook een vingerwijzing geven over de toekomst van de betrekkingen tussen Turkije en Saoedi-Arabië.

_{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

De Turkse president voert de spanning behendig op. De afgelopen weken werden al regelmatig feiten gelekt, schijnbaar afkomstig van Turkse veiligheidsdiensten en veelal naar buiten gebracht door Erdogan-gezinde kranten in Turkije. 

Maandag werden opnieuw details bekend. CNN kreeg van een Turkse functionaris beelden waarop is te zien hoe een man met valse baard en bril, gekleed in de kleren van Jamal Khashoggi, het consulaat verlaat, enkele uren nadat de journalist naar binnen is gegaan. En persbureau Reuters hoorde van een Saoedische bron dat Khashoggi opgerold in een tapijt het pand had verlaten – net even een nettere manier van afvalverwerking dan de beenzaag die volgens Turkse bronnen op een geluidsband is te horen.

Gruwelijke details

De ultieme beschuldiging hoeven de Turken niet meer uit te spreken – daar hebben de Saoedi’s inmiddels zelf in voorzien. Vrijdag gaven ze, na een kleine drie weken glasharde ontkenning, eindelijk toe dat Khashoggi in het consulaat om het leven is gekomen.

Hun versie van de toedracht is weinig geloofwaardig: een uit de hand gelopen ondervraging en een ‘vuistgevecht’ dat resulteerde in de dood van de journalist. Ze hadden net zo goed, zei analist Steven Cook in The New York Times, kunnen zeggen dat kolonel Mustard het had gedaan, in de bibliotheek met een kandelaar.

Met het geleidelijk lekken van de – vaak gruwelijke – details heeft Ankara de druk steeds opgevoerd. Op Saoedi-Arabië, maar zeker ook op westerse landen, de Verenigde Staten in het bijzonder, die daarmee in de positie werden gebracht dat ze niet anders konden dan enige afstand nemen tot Riyad en mogelijke strafmaatregelen opperen.

Moeizame relatie

Dat komt goed van pas voor Ankara. Turkije en Saoedi-Arabië hebben een moeizame relatie. De landen belichamen in zekere zin twee tegengestelde politieke modellen en zien voor zichzelf een vooraanstaande rol weggelegd in de regio. Turkije is een seculiere staat met – alle ondemocratische strapatsen van Erdogan ten spijt – een gekozen regering. Saoedi-Arabië is een islamitische staat met een erfelijk koningschap.

Vandaar dat het Saoedisch koningshuis afkerig is van de Moslimbroederschap, een beweging die streeft naar politieke macht, en met afgrijzen zag hoe in de Arabische Lente van 2011 burgers in opstand kwamen tegen hun leiders. De regering-Erdogan daarentegen heeft goede banden met de Moslimbroeders en steunde de opstanden van 2011.

Het voedt een diep wederzijds wantrouwen, nog eens aangewakkerd doordat Turkije in de diplomatie rond Syrië samenwerkt met Iran (de aartsvijand van Riyad) en Qatar steunt in zijn conflict met Saoedi-Arabië en de andere Golfstaten. Toen die Qatar gingen boycotten, stuurden de Turken voedsel en militairen.

Wensenlijstje

Grijpt Ankara de zaak-Khashoggi aan om de frictie met Riyad te laten escaleren? Tot nu toe is dat niet gebeurd en het is maar de vraag of Erdogan daarop uit is. Politiek mogen de verhoudingen beroerd zijn, de economische banden zijn goed. Zeker nu de lira het moeilijk heeft, kan Turkije Saoedische investeringen goed gebruiken. De zaak-Khashoggi stelt de Turken wat dat betreft in staat een wensenlijstje in te dienen.

Terwijl Erdogan met het lekken van details ervoor zorgde dat Saoedi-Arabië door het Westen de duimschroeven kreeg aangedraaid, hield hij zelf de handen vrij. Ook zal hij met genoegen hebben gezien dat kroonprins Mohammad bin Salman aangeschoten wild werd. Diens agressieve buitenlandse politiek is Erdogan een gruwel. De Turkse regering ondertussen kon zich afficheren als beschermer van de mensenrechten en – o ironie – de persvrijheid.

De dagen van terughoudendheid zijn nu voorbij. Dinsdag gaat Erdogan zich uitspreken. De vraag is of zijn ‘naakte waarheid’ zo vernietigend is voor de Saoedi’s dat een escalatie onvermijdelijk is, op straffe van gezichtsverlies voor de Turken. En de vraag daarbij is vooral of kroonprins Mohammad in de Turkse versie van de gebeurtenissen aan de schandpaal wordt genageld. Kan de verantwoordelijkheid naar onderknuppels worden afgeschoven, dan komt hij met de schrik vrij. Net als de Turks-Saoedische relatie.