Er waait een nieuwe wind door Tanzania, een die voor heel Afrika inspirerend is

Rose Ngalya (45) raast in haar groene tuktuk langs de metershoge witte muren van het presidentieel paleis in Dar es Salaam. Ngalya herinnert zich 9 december 2015 goed. Tanzania's nieuwe president kwam toen achter zijn omheining vandaan, gelastte de viering van onafhankelijkheidsdag af om geld te besparen en maakte eigenhandig deze weg hier bij de Indische Oceaan schoon. 'De president die het werk deed van ons, de lage mensen!', roept Ngalya, vol ongeloof. 'Magufuli is geweldig!'

Wel meer Afrikaanse leiders stellen na hun aantreden een daad, vaak uit populisme richting de armen en ongeletterden. Maar bij de 58-jarige president John Magufuli is de schoonmaakactie op straat onderdeel van een dadendrang die al ruim twee jaar voortduurt. Er waait een nieuwe wind door Tanzania, eentje die afwisselend als verfrissend of kil wordt ervaren, maar die voor het hele continent inspirerend is. Onlangs nog, toen Zimbabwe de machtswisseling na Robert Mugabe onderging, ging de Tanzaniaanse aanpak als modelvoorbeeld rond.

Van begin af aan treedt Magufuli op tegen geldverkwisting en voert hij een kruistocht tegen corruptie. De staat heeft weer een centrale rol in de economie gekregen. Hij zegt uitwassen van de liberalisering en privatisering van de jaren tachtig en negentig ongedaan te willen maken. In Afrika trokken overheden zich terug en gingen markten open onder druk van westerse geldschieters. Er kwam private economische bedrijvigheid, meerpartijenpolitiek en een pluriforme pers. Maar volgens Magufuli ging ook de deur open voor slechte deals met buitenlandse bedrijven en voor zelfverrijking en verloedering van openbare dienstverlening.

Zo grijpt Magufuli terug op de politieke cultuur van na de Tanzaniaanse onafhankelijkheid in 1961, toen in meer Afrikaanse landen nog een geloof bestond in maakbaarheid. 'Magufuli werkt aan herstel van de ethiek in de dienstverlening, aan herstel van het vertrouwen in politiek leiderschap', zegt politicoloog Benson Bana (59). Magufuli geeft banen van weggestuurde, corrupte ambtenaren niet louter aan mensen van zijn eigen etnische groep, zoals in Afrika vaak het geval is. Magufuli werd nooit gepakt op het aannemen van smeergeld. Zijn daadkracht leverde hem de bijnaam op van 'de Bulldozer'.

Als iemand blij is met het optreden van Magufuli, dan zou dat Maxence Melo (38) wel moeten zijn. Hij runt de klokkenluiderswebsite JamiiForums, een begrip in Tanzania. In de loop der jaren bracht JamiiForums tal van corruptieschandalen aan het licht. Onder de vorige president werd Melo gemarteld, zegt hij, terwijl hij in zijn beveiligde redactieruimte in Dar es Salaam zijn zwarte broekspijpen oprolt en de littekens onder zijn knieën laat zien. 'Boormachines', zegt hij.

Toch heeft Melo het onder Magufuli niet per se makkelijker gekregen: hij is aangeklaagd omdat hij zijn bronnen niet verklapt. 'Ik geloof dat de president oprecht strijdt tegen corruptie, maar dan zou hij toch mijn kant moeten kiezen, van de onafhankelijke media die berichten over corruptie. We zitten in hetzelfde team.'

Melo denkt niet dat hij wordt dwarsgezeten omdat Magufuli stiekem toch corrupte lui beschermt. 'Nee', zegt hij. 'Het komt door zijn persoonlijke reflex. Magufuli is autoritair.' Vandaar ook dat Magufuli vaak in een adem wordt genoemd met president Paul Kagame van Rwanda, het land dat wordt geroemd om zijn armoedebestrijding en relatief geringe corruptie. Voor oppositie of meningsuiting is daar weinig ruimte. Rwanda was de eerste buitenlandse stop van Magufuli nadat hij was beëdigd als president.

In zijn strijd tegen wanbestuur ontsloeg Magufuli al veel functionarissen. De minister van Energie. De baas van de havenautoriteit. Van de belastingdienst. Van Tanzania's grootste openbare ziekenhuis. De baas van de voetbalbond werd zelfs gearresteerd.

Magufuli valt soms onaangekondigd binnen, met zijn aantekenboekje. Het kabinet is afgeslankt. Snoepreisjes zijn verboden. Het presidentiële autokonvooi werd verkleind. Magufuli verstuurde zo een boodschap aan de gecorrumpeerde kliek die bekendstaat als de WaBenzi, een verbastering van Mercedes Benz.

Heilige huisjes

De president zoekt het volgens Melo in de goede hoek, maar hij opereert te solistisch. Magufuli walst heilige huisjes plat en negeert daarbij bestaande procedures en instituties. 'Maar meneer de president', zegt Melo, 'u kunt het niet alleen.' Besluitvorming is verder in een impasse beland door het ontslag van 9.932 ambtenaren op verdenking van het vervalsen van cv's. Op departementen ontstaat onderbezetting. De resterende ambtenaren nemen uit angst weinig beslissingen meer.

Mensenrechtenorganisaties en oppositiepolitici vrezen de onverbiddelijkheid van Magufuli. Hij verbood vorig jaar zwangere schoolmeisjes terug te keren in het klaslokaal. Een parlementslid van de oppositie werd opgepakt voor het 'beledigen' van de president, net zoals een aantal Tanzanianen dat kritiek had geuit op sociale media. Enkele radiostations en kranten zijn gesloten.

'Magufuli doet het wat ruw', zegt Benson Bana, de politicoloog. 'Maar Tanzania heeft een welwillende dictator nodig, iemand die het huis opruimt. Magufuli lijkt op Nyerere.'

_{Tekst gaat verder onder de foto.} 

Het gewicht van de naam Julius Nyerere kan moeilijk worden overschat. De onafhankelijkheidsleider legde in de verwachtingsvolle jaren zestig en zeventig Tanzania ontwikkelingsplannen op die geïnspireerd waren door het socialisme. Tanzania verarmde echter, en was een eenpartijstaat. Nyerere creëerde wel iets van nationaal gevoel: etnische groepen werden verenigd rond het Swahili als lingua franca.

Politicoloog Bana heeft nog eigen herinneringen aan de in 1999 overleden Nyerere. Hij doceert aan de universiteit van Dar es Salaam, ooit een ontmoetingsplek voor Afrikaanse ideologen. 'Socialisme speelt bij Magufuli niet zo'n rol, hij is praktisch', zegt Bana. 'Maar ik zie wel zo'n idee van zelfredzaamheid als bij Nyerere. Niet een natie van bedelaars willen zijn. Het idee van een sturende staat, ook.' Een opmerking van Nyerere uit 1960 kon van Magufuli zijn: corruptie is 'verraad'.

In het Nationaal Museum in Dar es Salaam noemen bijschriften onder zwart-witfoto's Nyerere de 'Vader van de Natie'. In haast elk gebouw hangt naast het portret van Magufuli een beeltenis van Nyerere.

Tegenover het Nationaal Museum zit een opleidingsinstituut voor financieel management. De 21-jarige Francis Mwakibibi studeert hier. Hij draagt skinny jeans en gympen en onderhoudt op zijn smartphone zijn Instagram-account. 'Het museum? Nooit geweest. Geen tijd.'

Mwakibibi is van een generatie die zich vooral bezighoudt met het vinden van werk. 'Ik wil straks voor mezelf beginnen', zegt hij. 'Vaste banen zijn er amper.' Tanzania's bevolking zal in 2050 tweeënhalf keer zo groot zijn volgens de Verenigde Naties. Geen 55 miljoen mensen, maar 135 miljoen.

Industrialisatie

Magufuli heeft ambitieuze plannen voor industrialisatie. Die moet banen scheppen. In de jaren zestig probeerden Afrikaanse landen al zoiets, zonder succes. Magufuli wil ook betere deals met buitenlandse investeerders.

Nieuwe wetten geven de staat gedeeltelijke zeggenschap over mijnbouwbedrijven. Contracten kunnen worden opengebroken. Toerismebedrijven kregen al te maken met 18 procent extra btw. Telecombedrijven moesten een kwart van hun bezit noteren aan de lokale beurs, wat voorlopig is mislukt. Magufuli spiegelt Tanzanianen aandeelhouderschap voor, maar de vraag is te klein.

'Magufuli's houding is dat investeerders blij mogen zijn dat ze in Tanzania mogen meedoen', zegt een Europese diplomaat die anoniem wil blijven wegens de gevoeligheid van de materie. 'De vraag is of je je dat kunt permitteren. Magufuli's onberekenbare optreden creëert het gevoel dat Tanzania een riskante omgeving wordt om zaken te doen.'

Magufuli slaagt er vooralsnog wel in de belastingopbrengsten te verhogen en geld te genereren voor de ontwikkeling van zijn land. De Europese diplomaat vindt dit knap, maar twijfelt aan het effect op de langere termijn: 'Magufuli ziet de markteconomie niet echt als verschaffer van werkgelegenheid.'

Overal in Dar es Salaam zijn gele stickers te zien met een sommering in het Swahili: 'Betaal belasting en bouw je land op.' Hillary Ndibalema (51) is positief. Hij drinkt thee in een Indiase familiezaak, tussen huizen in de eeuwenoude Swahili-stijl van Afrika's oostkust en pastelkleurige art deco uit de koloniale tijd. 'Ik lever kantoorartikelen aan de overheid en door het nieuwe digitale betaalsysteem voor belastingen verlies ik minder geld aan aftroggelende officials.'

De belastingsticker legt ook uit dat je bij elke aankoop moet vragen om een bonnetje. Voorkomen moet worden dat de verkopende partij de belasting ontduikt. In een koffiezaak verderop legt een caissière uit: 'Vraag jij niet om je bonnetje, dan moet ik het aan je opdringen.' Inkopen doen in Dar es Salaam wordt zo een ware bonnetjesaffaire. De caissière: 'Het komt door onze president.'

Op het witte strand naast de visafslag van Dar es Salaam, vol garnalen, steekkarren en braadpannen, beweegt de half tandeloze Jamal Mfaume (28) zich buiten de formele economie. Mfaume verkoopt oude spijkerbroeken. Hij is blij met Magufuli. De president laat - ondanks zijn reputatie als saneerder - straathandelaren ongemoeid. 'Ambtenaren eisen van ons niet langer extra stageld. Magufuli doet echt iets voor ons hier beneden, hij vecht niet alleen tegen corruptie aan de top.'

Tanzania kent een limiet van twee termijnen voor een president. 'Helaas', zegt Mfaume. 'Van mij mag Magufuli nog twintig jaar blijven.'