Direct naar artikelinhoud
AnalyseZwarte Pietendebat

Hoe de strijd om Zwarte Piet in zeven jaar tijd escaleerde

Sinterklaas vaart zaterdag weer een gespannen land binnen. De hernieuwde strijd om de kleur van zijn knechten is sinds 2011 alleen maar vijandiger geworden. Ook binnen de twee kampen is de eensgezindheid momenteel ver te zoeken. 

Dichter Jerry Afriyie en kunstenaar Quinsy Gario in Dordrecht met de tekst 'Zwarte Piet is racisme' op hun borst.Beeld zwartepietisracisme

Een verbeten debat vol bedreigingen begon zeven jaar geleden met een stil protest van twee zwarte mannen in bedrukte T-shirts. Dichter Jerry Afriyie en kunstenaar Quinsy Gario waren op 12 november 2011 vanuit Amsterdam naar de landelijke intocht in Dordrecht afgereisd met de tekst ‘Zwarte Piet is racisme’ op hun borst.

Ze stonden op enige afstand van het publiek langs de route toen enkele agenten hen een steegje in werkten en in de boeien sloegen. ‘Ik ben hier voor alle volwassenen en kinderen in Nederland die niet gehoord worden’, riep Afriyie naar verluidt terwijl hij op de grond lag. De politieman bovenop hem probeerde een capuchon voor zijn mond te duwen. ‘Om hem stil te krijgen’, verklaarde de agent na afloop.

Stil is het sindsdien dus niet meer geweest. De recente geschiedenis van de Sinterklaasintocht is er een van demonstraties, confrontaties en arrestaties. Ook zaterdag belooft het op veel plaatsen weer een gespannen dagje te worden (zie kader).

‘Ik vraag u allen: willen wij op deze manier een kinderfeest vieren?’, verzuchtte de Haarlemse kortgedingrechter Antoon Schotman in een opvallend openhartig vonnis deze week. De actiegroep Majority Perspective had de rechter gevraagd om Zaanstad en de NTR te gelasten om tijdens de intocht alleen Pieten toe te staan die zijn ontdaan van ‘racistische uiterlijkheden en gedragingen’.

Die eis wees de rechter om formele redenen van de hand. Maar ook als het wel tot een inhoudelijke afweging was gekomen, had Majority Perspective de zaak verloren, zei hij in een lange ‘overweging ten overvloede’. Er is een complex debat gaande met als resultaat dat Zwarte Piet heel duidelijk aan het veranderen is, benadrukte de rechter. ‘Van belang is dat het gesprek wordt voortgezet.’ Om vervolgens dus te benadrukken dat online bedreigingen en blokkades ‘niet tot vreugde stemmen’ over dat gesprek.

‘Winnen’

‘De Pietenstrijd bevindt zich inderdaad in een kritische fase’, zegt de in links activisme gespecialiseerde historicus Jacco Pekelder van de Universiteit Utrecht. ‘We zien nu dat het voor de meest radicale voor- en tegenstanders in het debat steeds minder gaat om de inhoud, maar om het ‘winnen’ van de strijd. Uit het verleden weten we dat zo’n opstelling gemakkelijk kan ontsporen en tot geweld kan leiden, dat zag je bijvoorbeeld bij de Rote Armee Fraktion.’

Bij de anti-Pietenbeweging verwijst Pekelder met name naar de actievoerders achter Majority Perspective. Zo werd Michael van Zeijl eerder dit jaar veroordeeld wegens opruiing omdat hij op Facebook schreef: ‘We moeten een prijs op het hoofd van Sinterklaas zetten. Dubbele prijs als het tijdens de nationale intocht is zodat alle kinderen getuigen ervan zijn, zelfs massaal onder zijn hersenen en botsplinters bedekt zitten.’ Van Zeijl werd dinsdag opnieuw opgepakt. Vermoedelijk in verband met zijn bericht van die morgen waarin hij stelde dat hij in de trein zat op weg naar Haarlem om ‘Zwarte Piet te euthanaseren’ en alle ‘blokkeerfriezen’ opriep om ‘op het spoor te gaan staan’.

Woensdag na het vonnis – dat door rechter Schotman werd afgesloten met de zin: ‘Ik wens u allen een vredig Sinterklaasfeest toe’ – liet Van Zeijls strijdmakker Rogier Meijerink zich voor de camera van Powned evenmin onbetuigd. ‘Ik hoop in ieder geval dat alle ouders die hun kindje zaterdag meenemen naar de intocht, de avond daarvoor zwetend in een nachtmerrie wakker worden van hun kinderen onder de botsplinters, of iets dergelijks’, zei hij op het bordes van rechtbank.

Twee bussen van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet zijn in 2017 op de A7 bij Joure tegengehouden. Met een aantal auto’s blokkeerden voorstanders van Zwarte Piet de weg richting Dokkum.Beeld Joris van Gennep

Geweldloosheid

‘Dat is heel heftig en morbide’, zegt woordvoerder Naomie Pieter van Kick Out Zwarte Piet. Zij vindt het jammer dat de massaal uitgerukte pers zo’n groot podium heeft gegeven aan mensen die tot geweld oproepen. ‘Daardoor is misschien bij het grote publiek het beeld ontstaan dat wij dit steunen. Maar deze uitspraken zijn totaal niet in lijn met onze principes van geweldloosheid.’

De toon van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet is inderdaad een heel andere. Zo zette Jerry Afriyie deze week een verzoenende videoboodschap online waarin hij begrip toont voor de emoties van de voorstanders van Zwarte Piet. ‘Wij begrijpen jullie zeer goed. Ook wij koesteren mooie herinneringen aan het Sinterklaasfeest. Sommigen van ons hebben zelf Zwarte Piet gespeeld. Zijn wij dan racisten? Nee. Zwarte Piet is racisme, niet de mensen die het vieren.‘

‘Dit is altijd al onze boodschap’, zegt Naomie Pieter. ‘Maar zeker gezien het beeld dat er online en in De Telegraaf van ons wordt geschetst is het nu wel belangrijker om te benadrukken dat we de emoties die onze boodschap oproept begrijpen.’

Aangekondigde demonstraties

De Zaanse Schans, decor van de landelijke intocht, verandert zaterdag in een vesting. Er zijn honderden politiemensen op de been. Vier groepen hebben zich officieel aangemeld om langs de route te demonstreren. In het vak van de voorstanders van Zwarte Piet staan de Nederlandse Volks-Unie en de ‘Demonstratie VOOR Zwarte Piet Nationale Intocht Zaandam’. Een paar honderd meter verderop staan ‘Inclusief Sinterklaasfeest Zaanstad’ en ‘Opinnzwawidi’ in het tegenvak.

En dan zijn er nog de acties die de Kick Out Zwarte Piet heeft aangekondigd. De groep is naar eigen zeggen met ongeveer zeshonderd mensen op de been in Rotterdam, Den Haag, Eindhoven, Groningen, Dordrecht, Zwolle, Weesp, Amstelveen, Den Helder, Dokkum, Leeuwarden, Gouda en Apeldoorn. Met name in Den Helder en Eindhoven zijn pro-Pieten de afgelopen week actief geweest met tegenacties.

Dat gebeurde ook in Nijmegen waar supporters van voetbalclub NEC vooraf hadden aangekondigd anti-Pietdemonstraties ‘niet te tolereren’. ‘Kick out’ ziet daar af van de demonstratie omdat de actiegroep zich onvoldoende gesteund voelt door burgemeester Hubert Bruls om veilig langs de route te kunnen demonstreren.

Minister van Justitie Ferdinand Grapperhaus riep bezorgde ouders vrijdag op om zich niet door eventuele demonstraties te laten afschrikken en gewoon naar de intochten te gaan.

Roetveeg

Een ander verschil met Majority Perspective is dat Kick Out roetveeg-Pieten ziet als een goed alternatief voor Zwarte Piet. Het is een oplossing waar volgens opiniepeilingen steeds meer Nederlanders vrede mee hebben – al is nog altijd een ruime meerderheid tegen. ‘We begrijpen dat het tijd kost’, zeg Afriyie erover in zijn video.

Kijkend naar het verleden ziet historicus Pekelder hier een fenomeen dat zich eerder heeft voorgedaan onder Nederlandse links-emancipatoire bewegingen. ‘Vorige eeuw zag je bij krakers en studentenprotesten ook dat een deel van de actievoerders radicaliseerde. Maar de meerderheid besefte dat zij vooral dingen konden veranderen als ze geduldig zouden vasthouden aan geweldloos protest.’

Het Sinterklaasjournaal heeft intussen een eigen manier om de actualiteit te becommentariëren. In een kort item tonen twee broertjes die aan ‘het Oorlogspad te Loopgraven’ wonen zich bezorgd omdat hun straat is opgebroken. Kan de Sint dan nog wel komen? Presentator Dieuwertje Blok stelt de jongens gerust. ‘Dan komt hij wel over het dak.’

Jerry Afriyie wordt aangehouden bij de intocht van Sinterklaas in 2014 in Gouda.Beeld Hollandse Hoogte / Rob Huibers

Zaterdag komt Sinterklaas in Nederland aan – zwaar beveiligd, dankzij het felle pietendebat. Er zijn zwarte, witte en roetveegpieten. Hoe ervaren kinderen de aanpassingen? ‘Het maakt ze eigenlijk niet uit.’