Van cv-ketels tot Gronings gas: wie betaalt het klimaatbeleid?

De eensgezindheid rond de Nederlandse klimaatrevolutie deed het afgelopen jaar denken aan een EO-jongerendag, of een eindeloze NLdoet. Zij aan zij steken goedwillende burgers de handen uit de mouwen om zonnepanelen aan te leggen of een week vleesloos te koken. Afgezien van wat kniezende klimaatontkenners langs de zijlijn – Baudet, Wilders – lijkt het groene bedoelingen troef. Van links tot rechts, van vakbonden tot multinationals.

Deze week bleek hoe broos dat groene eenheidsfront is. Een brede coalitie  bepleitte de euthanasie van de cv-ketel. Vanaf 2021 zouden huishoudens volledig moeten overgaan op warmtepompen en hybride systemen. Die stoten minder CO2 uit. Bovendien maken ze Nederland minder afhankelijk van het gas. 

Toch zijn lang niet alle reacties positief. Zo waarschuwt de Vereniging Eigen Huis voor een ‘kakofonie van geluid’, als gevolg van de bij de warmtepompen horende ventilatoren. Maar vooral het prijskaartje doet mensen schrikken. Een cv-ketel kost hooguit 2.000 euro. Warmtepompen zijn, inclusief installatie, al snel vier tot vijf keer zo duur. ‘Pak eerst de grote industrieën aan’, schreef een lezer in deze krant.

Het onverwachte kabinetsbesluit van donderdag om de Groningse gaskraan helemaal dicht te draaien, dreunt mogelijk nog langer na. Nu overheerst opluchting. De bewoners in het aardbevingsgebied kunnen over enkele jaren weer rustig slapen. Maar straks valt de rekening op de deurmat – en volgen de ruzies over wie die moet betalen. Dan komt de groene revolutie ineens wel erg dichtbij.

Windmolens en houtkachels

Beetje bij beetje sluipt zo het venijn in het klimaatdebat. Een totale verrassing is dat niet. De win-winsituatie waarvan enthousiaste verduurzamingsadviseurs graag spreken, was van begin af aan een sprookje. De afgelopen jaren werden plaatselijk verhitte conflicten uitgevochten over windmolens in weilanden, of anders wel de houtkachel van de buren. Maar de komende maanden wordt het echt menens.

Het kabinet wil nog voor de zomer een nieuw klimaatakkoord op hoofdlijnen afsluiten. Verspreid over vijf onderhandelingstafels stelt de Nederlandse polder plannen op om uiterlijk in 2030 maar liefst 49 procent minder CO2 uit te stoten dan in 1990. ‘Dit is geen politiek’, stelde minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat hierover, ‘dit is uitvoering.’ 

Klimaatbeleid als technocratische invuloefening? Verstandiger lijken de woorden die Wiebes deze week na ‘Groningen’ sprak: ‘Liefde gaat door de maag, maar draagvlak door de portemonnee.’ Zo bezien staat zijn kabinet voor een zware opgave. In totaal schat de minister de jaarlijkse kosten op 1 tot 3 procent van het bruto binnenlands product. Volgens voorzichtige ramingen van het ministerie van Financiën zal alleen al de energiebelasting voor een gemiddeld huishouden in 2021 138 euro per jaar hoger zijn dan nu.

Rijksten trekken aan het langste eind

Hoe die klimaatpijn te verdelen? Dat kan wel eens dé politieke kwestie van 2018 worden. Het is een miljardendans waarbij de gebruikelijke plussen en minnen in de koopkrachtplaatjes in het niet vallen. De rijksten trekken vooralsnog aan het langste eind in deze verdelingsstrijd. Zij zijn de morele én financiële winnaars van de groene revolutie. Wie geld heeft en handig is, strijkt belastingvoordeel op door groen te beleggen. Hij verdient aan de zonnepanelen op het (uitgestrekte) dak en kan pronken met zijn gesubsidieerde Tesla.

Wie daarentegen huurt, geen geld op de plank heeft voor milieuvriendelijke investeringen of gewoon verdwaalt in het woud van subsidieregelingen, heeft het nakijken. In 2021 zijn de meest welgestelden slechts 1,2 procent van hun besteedbaar inkomen kwijt aan klimaatbeleid. De laagste inkomens betalen 4,2 procent, blijkt uit onderzoek van CE Delft in opdracht van Milieudefensie. 

Iets soortgelijks gebeurt ook in het bedrijfsleven. ‘Mkb-bedrijven en eenmanszaken zoals een lunchroom, een zelfstandig adviseur of een huisartsenpraktijk (…) krijgen door het regeerakkoord de grootste lastenverzwaring’, aldus het onderzoek. ‘De zware industrie krijgt de kleinste lastenverzwaring en gaat het minst betalen.’ 

De kritiek op deze rekensommen is dat ze voorbarig zijn. De kabinetsplannen waarop ze gebaseerd zijn, zijn onvoldoende uitgewerkt – daar moet het Klimaatakkoord immers voor zorgen. Maar de onderhandelaars zijn wel gewaarschuwd. Doorgaan met de huidige lappendeken van subsidiepotjes en deelbelangen kan funest uitpakken. Niet alleen vanwege het sociale onrecht dat de zwakste schouders het meest betalen. Ook omdat het de deur openzet voor jarenlang chagrijn. 

Op vliegvakantie

Bij gebrek aan een heldere, eerlijke lastenverdeling dreigt gemoraliseer op de vierkante meter. Waarom moet ik in de buidel tasten voor een nieuwe warmtepomp, terwijl mijn buurman voor de tweede keer dit jaar op vliegvakantie gaat?

Zowel de vakbonden als milieuorganisaties hebben inmiddels verklaard dat een eerlijke verdeling van de klimaatpijn cruciaal is voor hen. ‘Als de lasten alleen op de burgers worden verhaald, komen zij in verzet en gaan ze op rare partijen stemmen’, zei Milieudefensie-directeur Donald Pols eerder in de Volkskrant.

‘Het gaat niet zonder offers’, merkte ook minister Wiebes deze week op bij zijn historische gasbesluit. Hij en zijn onderhandelingspartners staan de komende maanden voor de herculestaak om die offers zodanig over Nederland te verdelen dat het draagvlak voor de groene ommezwaai overeind blijft.

Wat kost het?*

- Inductiekookplaat (incl. aansluiting): 1.000 euro
-Warmtepomp (niet-hybride, incl. installatie): 11.000 euro
-Aangepaste radiatoren: 2.500 euro
-Isolatie: 8.300 euro
-HR++-glas: 3.500 euro
-Zonnepanelen (10 stuks): 4.600 euro
Totale investeringskosten: 33.400 euro

*Exclusief subsidie en aanzienlijke besparingen; globale berekening Milieu Centraal voor hoekwoning jaren zeventig

'Met alles wat je aan duurzame oplossingen kunt bedenken, is ons huis uitgerust'

Arthur Warmerdam (55) woont sinds zes dagen in een monumentaal pand in Noordwijkerhout (bouwjaar 1928), overgenomen van zijn ouders. ‘Mijn vader woonde er de laatste zeven jaar alleen, maar dit jaar wordt hij 90 en de woning werd hem te groot,’ vertelt Warmerdam. ‘Hij klaagde steeds meer over lekkages en het onderhoud, dus besloten mijn vrouw en ik er zelf in te trekken. Maar wel pas na een rigoureuze verbouwing. Duurzaamheid en bewust leven zijn voor mij altijd al belangrijk geweest. Toen we ons deze grote verbouwing voornamen, besloten we dan ook in een keer alles goed te doen.’ Na vijftien maanden voorbereiden en bouwen, is het pand inmiddels voorzien van een nieuw dak, dakisolatie, muurisolatie, zonnecollectoren, HONE-collectoren, een scheidingssysteem voor de riolering en een aansluitpunt voor een elektrische auto. Warmerdam: ‘Met alles wat je aan duurzame oplossingen kunt bedenken, is het huis nu uitgerust. Behalve een warmtepomp. Die stond wel in de offerte, maar ik vond dat we die niet snel genoeg konden terugverdienen.’ De verbouwingskosten van 25.000 euro betaalde Warmerdam uit eigen zak. Subsidies voor duurzaam verbouwen zijn in Noordwijkerhout namelijk pas dit jaar ingevoerd. Anna Lillioja