Ilse de Lange: 'Mijn moeder zette mij vroeger als miniversie van Dolly Parton op het podium'

Op een dag zat Ilse de Lange in een bar in countryhoofdstad Nashville koffie te drinken met muzikant en producent T-Bone Burnett. Ze was in de ban van de tv-serie Nashville vanwege de geweldige muziek erin en zei tegen Burnett: 'Ik heb nog nooit een plaat in Amerika uitgebracht. Ik móét een rolletje in die serie spelen, dat zou een uniek podium zijn voor mijn muziek!' Bleek zijn vrouw de serie te produceren. 'T-Bone zou me aan zijn vrouw voorstellen', vertelt Ilse de Lange. 'Maar het kwam er steeds niet van. Vlak voor ik met mijn vriend Bart terug naar Nederland zou vliegen, kreeg ik een appje: of we met hen wilden ontbijten. Zul je zien dat hij alsnog alleen komt, zei ik tegen Bart, om de teleurstelling voor te zijn. Je moet in Amerika niets persoonlijk opvatten en een enorme plaat voor je kop hebben, anders raak je gefrustreerd. Je moet energie blijven geven aan de mensen en projecten en eigenwijs zijn, want je loopt steeds tegen muurtjes op.'

Tot haar verrassing kwam Burnett met zijn vrouw naar het ontbijttentje. 'Slik, dacht ik. Nu moet ik indruk op haar maken. Dus vertelde ik over mijn band met de stad Nashville en hoe ik er twintig jaar geleden mijn muzikale carrière begon. Na afloop zei ze alleen: 'I completely get it.' Ik heb meteen mijn vlucht omgeboekt, omdat ze het belangrijk vond dat ik ook de andere producer ontmoette. Na een lange radiostilte mocht ik ineens auditie komen doen in Los Angeles. Zat ik daar met klotsoksels in een kamer met een schouw vol Oscars en Golden Globes te wachten tot ik aan de beurt was. Op adrenaline heb ik het script gespeeld voor een camera. Daarna ben ik op de bank in mijn hotel neergeploft. Ik voelde me gelukzalig. Ik was dankbaar voor de kans en vond het stoer dat ik het avontuur was aangegaan. Maar ik was ook opgelucht: het zat er op.'

Weken hoorde ze niets. Tot ze midden in de nacht een bericht kreeg op haar telefoon. 'Ik kreeg een rol voor minimaal vier afleveringen! Ik heb Bart meteen wakker gemaakt en daarna mijn moeder en iedereen die belangrijk voor me is gebeld. Verrek, dacht ik, het is me gelukt.'

Ilse de Lange (40) blijkt een levendige verhalenverteller. Zojuist is ze na een solide handdruk aangeschoven aan de tafel met wit linnen tafelkleed in de Amsterdamse Hermitage: lachende ogen, ranke taille boven een wijde spijkerbroek, laarsjes met blokhak. Ze brengt energie in de bedompte kamer. Drie uur heeft ze uitgetrokken voor dit gesprek, er is genoeg te bespreken. Ze komt met nieuw solomateriaal na vier jaar met The Common Linnets getoerd te hebben en viert haar 20-jarig jubileum onder meer met twee, direct uitverkochte, optredens op 23 en 24 juni in Carré.

Met haar rol als talentenjachtcoach in de serie Nashville is de cirkel rond, besluit De Lange opgewekt haar verhaal. De rol komt precies twintig jaar na haar debuutalbum World of hurt dat ze in Nashville opnam. Haar platenmaatschappij Warner bracht het ondanks eerdere beloftes niet uit in Amerika, omdat het niet paste in het strakke radioformat voor countrymuziek. In Nederland was het meteen een succes en sindsdien is ze een van 's lands grootste sterren. Dat maakt de release van haar nieuwe solomuziek er niet minder spannend op.

'De eerste track die ik release is een luchtige, zomerse popsong', zegt De Lange. 'Heel anders dan de muziek die ik de afgelopen vijf jaar met The Common Linnets heb gemaakt. Dat was rootsy Americana, melancholisch en naar binnen gekeerd. Sommige mensen zullen het jammer vinden dat ik nu mijn popkant laat horen, anderen zullen juist blij zijn. Maar ik doe waar ik zin in heb en denk: wat lekker, dansen, lucht! Het is geen bubble gum hoor, ik ben apetrots.'

Verlaat je The Common Linnets nu je weer solo gaat?

'Nee joh! The Common Linnets is een band voor het leven, daarmee kan ik hartstikke takke-oud worden! In Americana geldt: hoe doorleefder je stem, hoe beter. Ik ben ook een echt bandmeisje, vind het heerlijk om samen te schrijven en te zingen op de bühne. Je bent als familie met elkaar.'

'Toen Waylon na het Songfestival zijn eigen weg ging, heb ik impulsief de Amerikaanse co-writers van Calm after the storm gevraagd met mij verder te gaan als The Common Linnets. Ik vind het fijn om niet altijd in het middelpunt te staan en de kar te trekken. Als ik niet goed bij stem ben, kan ik vragen: wil jij nu een liedje zingen?'

Doorgaan met The Common Linnets bleek een goede zet. Je brak ermee door in het buitenland.

'Ja, geweldig. We gingen als totale underdog naar het Songfestival met een liedje dat in Nederland alleen maar boe-geroep opriep, maar waarin ik echt geloofde. Tot onze verrassing werden we tweede. We konden meteen door Duitsland toeren. Het Songfestival bleek de stap naar de internationale carrière waarvan ik stiekem altijd had gedroomd. Met muziek uit het hart, zonder commercieel doel.'

Waarom ga je nu dan weer solo?

'Ik wilde dat graag in dit speciale jubileumjaar. Het is superfijn en veilig om in een groep te staan. Je hebt altijd een klankbord. Het moment waarop ik weer voor mezelf aan liedjes ging werken was niet makkelijk. Ik moest mezelf na vier jaar Common Linnets losmaken en hervinden, zoals na een liefde die eindigt. Wie ben ik ook alweer? Daar gaan veel tracks over. Het is een enge stap. Ik voel me ook verantwoordelijk voor de andere Linnets, door mij moeten zij nu ook tijdelijk iets anders doen. Maar ik vind het belangrijk om uit mijn comfortzone te komen en mezelf te blijven ontwikkelen.'

Je lijkt altijd goed te hebben geweten wat je wilde.

'Ik ben inderdaad altijd recht op mijn doel afgegaan, maar wel geplaagd door veel onzekerheid. De zelftwijfel wordt er niet minder op. Dat hoort bij creativiteit, daarvoor moet je gevoelig zijn.'

Word je niet zekerder met de jaren?

'Wel als ik een liedje schrijf of zing, maar zodra het af is, verschijnt er een groot vraagteken: is het wel goed? Ik begin te schrijven als een kip zonder kop, samen met producers en muzikanten van naam. Die moet ik dan vertellen over mijn emoties, terwijl ik ze net ken. Doodeng soms, maar doe ik het niet, dan wordt het oppervlakkig. Als het klikt dan komt de muziek vanzelf en voelt het alsof we dikke vrienden zijn. Ik richt een pijl naar voren en zolang mijn twijfel mij niet ondermijnt, is het goed. Gelukkig wint mijn geloof in mezelf het uiteindelijk altijd van de twijfel. Zodra ik me zeker genoeg voel over een liedje stuur ik het de wereld in.'

Ilse Annoeska de Lange voelde zich als klein meisje al aangetrokken tot countrymuziek, een genre dat in Nederland nog altijd met cowboyhoeden en tractors wordt geassocieerd. Tijdens een talentenjacht kreeg ze eens een cassettebandje met instrumentele countrysongs in handen en was ze verkocht. Ze ging met haar ouders naar live-optredens. 'Dan zat ik in theater Het Zwaantje in Lichtenvoorde de hele avond te luisteren naar een oudere man met gitaar die gevoelige liedjes zong. Die muziek schuurde en kraakte, ik ging er helemaal in op en dacht: dat wil ik ook. Het was de melancholie die me zo aantrok. Toen het uitging met mijn vriendje draaide ik ballads van countryzanger Vince Gill, echte tranentrekkers.'

Op school vonden ze country 'niet zo cool', dus had Ilse in haar walkman een cassettebandje met aan de ene kant LL Cool J en aan de andere kant de Country Top 40 uit Amerika. 'Als een klasgenoot van de mavo muziek wilde luisteren, draaide ik snel het bandje om. Ze waren wel trots dat ik optrad en soms op tv kwam, maar zoiets zeggen ze in Twente nooit te hard.'

Haar ouders begeleidden Ilse naar talentenjachten overal in het land. Met een lach: 'Ik was altijd aan het voetballen met mijn twee broers en vriendjes, one of the boys. Kort haar onder een pet, slobbertrui aan. Dus toen ik ging optreden zag mijn moeder haar kans schoon een miniversie van Dolly Parton van me te maken, compleet met cowboylaarzen, een pruik en een rokje van boerenzakdoeken. Tot ik op een gegeven moment dacht: dat doe ik echt niet meer.'

Je was er jong bij, moet je niet hebben geleefd voor je country zingt?

'Niet per se. Natuurlijk geeft dat verdieping aan je muziek, maar met een goed ontwikkeld inlevingsvermogen kom je een heel eind. Dan kun je jong authentiek zijn. Ik voel dingen intens, was altijd al een emotioneel type. Ik kon een extreem vrolijke spring-in-'t-veld zijn en even later in een hoekje liggen janken. Dat emotionele gen heb ik van mijn moeder. Ik ben er blij mee, als liedjesschrijver moet je in contact staan met je gevoel. Al zou het soms fijn zijn als er een uitknop op zou zitten, ik kan flink piekeren.'

Was je als kind al ambitieus?

'Ja, ik ben altijd een strebertje geweest, wilde in alles de beste zijn, in voetbal of als majorette. Ik liet me nooit weerhouden door mensen die zeiden: zo doen we dat niet. Mijn grootste successen komen voort uit afwijzing. In Nederland wilde niemand mij aanvankelijk een platencontract geven. Ik moest steeds uitleggen dat ik geen Dolly Parton-kitsch was. Ik ben een groot fan van haar, maar er werd zó denigrerend over haar gesproken. Het initiële 'nee' in Nederland leidde tot mijn muzikale start in Nashville. De directeur van een platenmaatschappij contracteerde me nadat hij me in Nederland had ontdekt.'

Je dacht niet: dan probeer ik een ander genre?

'Nee, ik leerde doorzetten. Dan stond ik naar mijn idee prachtige liedjes te zingen op een linedancefestival en snelden de mensen naar de bar om bier te drinken, hard met elkaar pratend. Ze vonden er geen zak aan, want ze konden er niet op dansen. Ik was muzikaal behang.' Schaterlacht. 'Nee, ik werd niet meteen op handen gedragen in de countryscene. Dan zing ik wel voor mezelf, dacht ik.'

Meteen: 'Het maakte me wel onzeker hoor. De eerste jaren stond ik op het podium als een pilaar zo gesloten. Ik durfde geen contact te maken met mijn publiek en dacht dat ze me kwamen keuren. Pas na jaren besefte ik: er zijn ook mensen voor wie ik niet bang hoef te zijn. Dat was toen er tijdens een optreden ineens mensen een liedje met me gingen meezingen dat ze van de radio kenden. Ik was stomverbaasd, de mensen tilden me op! Een compleet nieuwe ervaring.'

Haar jeugd in Almelo met twee oudere broers omschrijft De Lange als liefdevol. Haar moeder maakte schoon, haar vader was meubelstoffeerder en later bezorger van diezelfde meubels. Het geloof speelde een belangrijke rol in het gezin. Haar moeder was van streng gereformeerde huize, haar vader vrijzinniger gereformeerd. Zondag was rustdag. 'Als het heet was en iedereen naar de plas ging om te zwemmen en ijsjes te eten, bleven wij thuis', zegt De Lange. 'En altijd bidden voor het eten. Wachten op de snif, noemden we het, omdat mijn ouders altijd even sniften na het bidden ten teken dat we onze ogen open mochten doen, al keken we natuurlijk altijd stiekem. Als ik op zondag naar een talentenjacht moest, liet mijn moeder me toch gaan, met een steen in haar maag. Alsjeblieft niet tegen opa en oma zeggen hè, zei ze dan.'

Ze liet je wel gaan.

'Ja, ze werd gaandeweg ruimdenkender. Ze ging het geloof anders zien toen mijn vader in een arbeidsconflict raakte en er geen enkele steun vanuit de kerk kwam. Mijn ouders hadden het gevoel dat hun collega's en vrienden uit de gemeenschap hen lieten vallen. Het was een moeilijke tijd. We konden financieel jarenlang amper rondkomen. Om de rechtszaak te kunnen betalen, moesten mijn ouders hun spaarpot legen. Het kwam voor dat we bij de kassa in de supermarkt stonden en mijn moeder zei: leg dat pak melk maar weer terug, er is geen geld voor. Op vakantie gingen we niet, wel soms een dagje met de trein naar Madurodam. Zodra het kon, kregen we bijbaantjes, mijn oudere broers zijn in die jaren financieel bijgesprongen. Ik werkte bij de Schoenenreus. Toch heb ik niet het gevoel dat ik thuis iets gemist heb. We waren en zijn een hecht gezin.'

Je vader was vrijzinniger.

'Ja. Toen hij de diagnose kanker kreeg en wist dat hij niet lang te leven had, heeft hij besloten tot actieve euthanasie. In die periode heeft hij steeds gezegd hoe dankbaar hij was dat hij de keus had: oké, ik hoef dus niet te creperen. Een arts uit het Radboudziekenhuis in Nijmegen is een enorme steun geweest. Die bezocht hem na zijn dienst in het ziekenhuis en zei al snel: 'Joop, weet dat je in dit land op een gegeven moment zelf mag kiezen.'

Wat vond je moeder daarvan?

'Die vindt het nog steeds lastig. Ze vindt het goed dat euthanasie kan en dat haar man, van wie ze zoveel hield, onnodig lijden bespaard is. Maar het wringt. Want het is niet zoals God het bedoeld heeft, en haar ouders zouden het niet hebben goedgekeurd.'

Heeft je vaders dood vijf jaar geleden je muziek veranderd?

'Ja, mijn songwriting is er echter door geworden. Ik wist niet dat er verschillende lagen verdriet zijn en dat er zo'n diep verdriet bestaat. Het is wezenlijk anders of je vader overlijdt of je verkering uitgaat. Dit gaat tot in je ziel en graveert daar iets. We waren twee handen op één buik. Mijn vader was een vrolijke goedzak, altijd een lach op zijn gezicht. Fietste ik 's avonds na dansles naar huis, dan stond hij voor het tunneltje met zijn fiets op me te wachten, zodat ik niet alleen langs het bos moest. Ik hield me aan zijn sterke arm vast en zo fietste hij ons naar huis.'

Je schreef liedjes over hem.

'Ja, direct na zijn dood. Het was fijn om mijn emoties van verlies en rouw zo direct in liedjes te verwerken, dat had ik niet eerder gedaan. Het werd een eerbetoon aan hem. Mijn teksten zijn sindsdien minder complex. Aanvankelijk wilde ik vooral waardering van andere muzikanten en critici, nu wil ik mensen raken. Ik kom sneller tot de kern, zeg gewoon wat ik voel.'

De Lange viert dit jaar nóg een 20-jarig jubileum: haar relatie met Bart Vergoossen, drummer van haar band. Toen ze destijds een drummer zocht, vroeg ze hem. 'Er was altijd al iets bijzonders tussen ons', zegt De Lange. 'Ik vond hem zo leuk en lief praten. Hij stotterde, heel charmant. Nee, ik heb niets met machomannen. Die vind ik zo... onnozel. Bart is een van de meest echte mensen die ik ken.' De andere bandleden accepteerden hun relatie niet. Twee geliefden in één band, dat zou mislopen. En het was vast een bevlieging. Maar het duo gaf niet toe aan de druk om hun relatie te beëindigen. De band viel uiteen, de relatie bleef. De Lange: 'Als we in Nashville met zijn Biblebelt komen, is het: you're not married?! Dan zeggen wij: 'We didn't feel to'. Het is goed zoals het is.'

Ik vind het een rotvraag, maar je hebt in het verleden weleens over kinderen gesproken. Heb je een kinderwens?

'Ja, het ís ook een rotvraag, maar ik begrijp dat je die stelt. Ik heb er inderdaad over gesproken en kreeg daar altijd spijt van omdat mensen erover door bleven gaan. Ze hangen er teveel gewicht aan. Ik heb besloten er niets meer over te zeggen, ik vind het te persoonlijk.'

Andere vraag dan: Bart en jij werken en wonen samen. Hoe is het om bijna 24 uur per dag samen te zijn?

'Dat gaat supergoed. Hij is mijn ultieme klankbord en heeft zo'n goede kijk op dingen. Als ik hem een nieuw liedje op mijn opnameapparaatje laat horen, zegt hij 'mooi' of hij mompelt dat het refrein te ingewikkeld is. Shit, denk ik dan, je hebt gelijk.'

Vindt hij het niet lastig in jouw schaduw te staan?

'Bart is helemaal niet jaloers, ook daarom gaat het zo goed. Hij heeft er een hekel aan in de spotlights te staan. Hij is geduldig en dienstbaar en doet er alles aan om mij op te tillen. Voor deze popplaat heeft hij zelf een andere drummer geopperd, zo van: dat werkt beter met de rest van de Amerikaanse studiomuzikanten. Dat is zeldzaam, denk ik. Ik heb veel bewondering voor Bart en het doet me pijn als mensen vragen: maar wat doet híj dan de hele tijd? Ze hebben geen idee hoe waardevol hij is, ook in het team en voor mijn carrière.'

Sinds haar debuut is Ilse de Lange achttien platina albums en vier Edisons verder. Haar Twentse wortels zijn bepalend voor haar succes, zegt ze. 'Mijn moeder zegt nog steeds: we zijn gewoon een arbeidersgezin, hoor Ilse. Die Twentste nuchterheid zit diep. Mijn bodem is stevig, mijn leven overzichtelijk. Mijn broers wonen dicht bij mijn moeder met wie ik dagelijks bel of app en mijn vrienden zijn op één hand te tellen; veel vrienden hebben, lijkt me gedoe. Ik kan daardoor met een heldere blik naar voren kijken.'

De Amerikaanse droom blijft. Ze is vaak in Nashville, waar ze een huis met houten veranda heeft, om muziek te maken. Soms speelt ze met bevriende songwriters in The Bluebird Café, een legendarische plek in Nashville. 'Ik kreeg geen platencontract in Nederland en dat is mijn geluk geweest, want daardoor kwam ik in Nashville terecht. Daar stond ik in een studio ineens muziek te maken met A-league-muzikanten en producers uit de Top 40 van mijn countrycassettebandje, en kwam mijn held Vince Gill als tweede stem meezingen. Die stad is belangrijk geweest voor mijn muzikale ontwikkeling. Ik heb er een mooi netwerk opgebouwd.'

Hoe is het als vrouw in de mannenindustrie van Nashville?

'Nou, wereldwijd bestaat de muziekindustrie uit veel mannen. Ik heb daar op zich geen probleem mee, ik heb altijd goed met mannen overweg gekund. Maar het doet me wel deugd dat ik steeds meer vrouwen op belangrijke posities zie. Mensen gaan er vaak automatisch vanuit dat ik als vrouw mijn platen niet zelf produceer of dat ik alleen teksten schrijf voor mijn liedjes. Tja, ik weet zelf wel hoe het zit. Ik werk in Nashville met gerenommeerde muzikanten en producers die open-minded zijn en niet zo'n bewijsdrang meer hebben. Ik voel me bij hen vrij om te creëren, ze waarderen wat ik doe. De enkele keer dat iemand me niet serieus neemt, denk ik: dom gedoe. En weg ben ik, heerlijk.'

Maak je je keuzes intuïtief?

'Ja, dat heeft mijn carrière ook wel eens belemmerd. Nadat Warner had besloten mijn debuutalbum niet in Amerika uit te brengen, wilden ze dat ik een nieuw album met een andere topproducer zou opnemen. Ik begreep dat niet en heb geweigerd. Mijn cd was toch een groot succes in Nederland geworden? Ik was enorm loyaal naar mijn eerste producer Barry Beckett: ze willen Barry aan de kant zetten, ik ga voor hem vechten! Nu zou ik mezelf adviseren: probeer het maar met die ander, misschien klikt het. Er was alleen niemand om me daarin te adviseren.'

Heb je spijt van je weigering?

'Nee, ik denk wel eens hoe het dan gelopen zou zijn, maar dat weet je nooit. Ik vind niet dat ik de boot heb gemist, ik ben superblij met hoe het is gegaan.'

En nu heb je een rol in de serie Nashville.

'Ja, die heb ik echt nagejaagd. Ik zing ook in de serie, het is een prachtpodium. Ik ben druk bezig met Jan en alleman te bespreken hoe ik mijn exposure en de spin off zo groot mogelijk kan maken, groter dan die ene aflevering waarin ik zing. Ik vertel iedereen mijn verhaal. Op de set hadden ze geen idee van mijn overzeese carrière. Ze zien me gewoon als lid van de cast.'

Je coacht in de serie een eigenwijs meisje in een talentenjacht. Herkenbaar?

'Het is alsof ik mijn vroegere ik advies geef. Zo tof. Ik vertel haar bijvoorbeeld dat commercie en geloofwaardigheid heel goed kunnen samengaan en dat commercieel denken niet slecht is, zoals je in het begin denkt. Ik zeg haar ook: verschuil je niet achter je gitaar. Van die dingen die ik beter tegen mezelf had kunnen zeggen. Ik zeg alleen niet steeds darling en sweetheart tegen haar zoals in het script staat, zo praat ik niet.'

Denk je dat de rol je doorbraak in Amerika wordt?

'Geen idee, maar ik ga er alles aan doen, ik wil het momentum zo groot mogelijk maken. Ik houd van avontuur, tegen de stroom ingaan. Wie weet komt die Amerikaanse release alsnog. Mijn levensgeluk hangt er niet van af, maar het blijft wel een droom.'