Zederik is plots in de verkeerde provincie beland

Het is in de Nieuwjaarsnacht iets na tweeën als een vijftal mannen in een Amerikaanse pickup over de donkere Bazeldijk richting het Zederikse dorpje Meerkerk rijdt. Hun gezichten zijn onherkenbaar gemaakt met sjaals en zonnebrillen. In de grote laadbak liggen tiewraps, ladders, een hamer en lijmkit. Dat laatste zullen ze alleen in ‘het uiterste geval’ gebruiken. Aan de rand van het dorp, bij het blauwe plaatsnaambord ‘Meerkerk, gem. Vijfheerenlanden’, mindert de auto vaart. De mannen stappen uit en tillen een bord van gelijke grootte uit de achterbak. Het wordt met tiewraps zorgvuldig over het oorspronkelijke exemplaar bevestigd. ‘Hogeheerenlanden, prov. Zuid-Holland’, staat erop.

Een ‘postuum protest’ noemt initiatiefnemer Sjaak Versluis de actie met de plaatsnaamborden. Door een fusie met de gemeenten Leerdam en Vianen woont de Zederiker met ingang van dit jaar niet meer in de provincie Zuid-Holland maar Utrecht. Een historische blunder, vindt hij. ‘Geografisch en cultureel gezien hoort Zederik bij Zuid-Holland.’ De rivier de Lek in het noorden van de woonkern vormt al sinds jaar en dag de natuurlijke grens tussen de twee provincies.

Begrijp hem niet verkeerd. Versluis is niet tegen verandering en weet heus wel dat de ‘economy of scale’ vraagt om grotere gemeenten, maar de fusie is volgens hem maar op één manier uit te leggen: de onontgonnen polders in Zederik moeten straks het woningtekort van de Utrechtse steden oplossen. Dat zag hij eerder gebeuren bij Vianen, dat in 2002 ‘haar ziel al verkocht’ aan Utrecht en nu een van de snelstgroeiende randgemeenten van Nederland is. 

Versluis is niet de enige die zich zorgen maakt over de positie van het agrarische en overwegend christelijke Zederik in het Utrechtse Vijfheerenlanden. De petitie ‘Hogeheerenlanden’ die hij na de plaatsnamenactie begon, is inmiddels ruim 600 keer ondertekend. ‘Het raakt aan het gevoel dat de mensen hier al langer over de fusie hebben’, zegt Versluis. ‘Het maakt niet uit wat wij als inwoners vinden, het zijn de hoge heren die beslissen.’

Woonkern

De herindeling komt voor niemand als een verrassing. De overheveling van overheidstaken, zoals jeugd- en ouderenzorg, naar lokale overheden vraagt om steeds sterkere woonkernen. In de afgelopen honderd jaar liep het aantal gemeenten terug van meer dan duizend in 1900 tot 355 dit jaar.

In 2014 werd duidelijk dat ook het dunbevolkte en landelijke Zederik - een eerdere samenvoeging van dorpen zoals Ameide, Lexmond en Meerkerk - de toekomstige verantwoordelijkheden niet alleen zou kunnen dragen. Een fusie met Leerdam en Vianen leek logisch omdat de gemeenten, verenigd in Waterschap Vijfheerenlanden, al eeuwenlang samenwerken in de strijd tegen het water uit de polders. Daarnaast zouden ze samen groot genoeg zijn om landelijk iets in de melk te brokkelen te hebben.

Over de provincie waarin de nieuwe gemeente Vijfheerenlanden zou moeten komen, werden de fusiepartners het niet eens. Een meerderheid van de raadsleden in Vianen en Leerdam stemde voor een verhuizing naar Utrecht. Alleen in Zederik wilde een meerderheid bij Zuid-Holland blijven. De provincie Utrecht mocht daarop een herindelingsplan schrijven. Daarin concludeerde ze ‘dat er geen zwaarwegende overwegingen zijn die de provinciekeuze voor Utrecht beletten’.

In Zederik stuitte het plan op verzet. Vlak voor de behandeling van de provinciewijziging in de Tweede Kamer gooide oud-burgemeestersvrouw Lidy den Breejen er nog een petitie tegenaan. Tegen RTV Utrecht beargumenteerde ze dat Utrecht, als kleinste provincie, expansiedrift zou hebben en Vijfheerenlanden enkel als bouwlocatie zou zien.  In korte tijd verzamelde ze 1.400 handtekeningen, rode posters met ‘NEE tegen Utrecht’ hingen in Zederikse dorpen als Ameide en Leerbroek voor de ramen. Zonder effect: zowel de Tweede als Eerste Kamer ging akkoord met een verhuizing van Leerdam en Zederik naar Utrecht. Per 1 januari 2019 is de fusie een feit.  

‘Te laat wakker geworden’

‘We zijn te laat wakker geworden’, verzucht Jenny van Beek (56) op de parkeerplaats van het winkelcentrum in Meerkerk. Sinds begin deze maand valt op haar deurmat naast het Kontaktje ook Weekblad Vijfheerenlanden. Als ze 112 belt, komt ze uit bij de meldkamer Midden Nederland in plaats van die van Rotterdam. Maar het zijn niet deze praktische veranderingen die de Zederikse bezighouden. Het is de angst om de culturele identiteit te verliezen. ‘Utrecht is veel stadser.  Het is een ander gebied met andere mensen en andere gewoontes. Ik ben bang dat we door de woningnood straks worden overlopen. Daardoor komt er toch een andere mentaliteit.’

Wat de mentaliteit in Zederik dan is? ‘We zien hier om naar elkaar’, zegt vriendin Diny de Jong (54). ‘Als Jenny wit ziet, vraag ik: voel je je wel goed? Tegen iemand uit Vianen zou ik dat niet zeggen. Die ken ik niet.’ Van Beek knikt instemmend. ‘We houden rekening met elkaar. Op zondag was ik de auto niet, want de buren storen zich daar misschien aan.’

Wat je nog meer niet doet in Zederik: Albert Heijn boodschappen laten bezorgen terwijl er een supermarkt in het dorp is. ‘We gunnen onze middenstand nog iets,’ zegt Anneke Westerhout (55) uit het naastgelegen Ameide.

Dat vier van de zes nieuwe wethouders uit het ‘stadse’ Vianen komen, voedt bovendien de verdenking dat die gemeente het in Vijfheerenlanden voor het zeggen krijgt. Volgens Groenteboer Willem Beukers (51) komt de politiek zo verder van de mensen af te staan. ‘Het contact wordt steeds minder, vroeger had je hier nog een stadhuis waar je gewoon binnen kon lopen.’

Vianen, de machthebber

Hoezeer de gefuseerde gemeenten van elkaar verschillen werd eens te meer duidelijk tijdens de verkiezingen in november vorig jaar. In het Utrechtse Vianen werd D66 de grootste, in Zederik de SGP. Het heetste hangijzer tijdens die verkiezingen was de koopzondag. In Vianen en Leerdam waren de winkels al vaker open op zondag, in Zederik leek dat tot op heden onbespreekbaar. Bij wijze van compromis mogen de inwoners van Vijfheerenlanden zich in maart in een referendum uitspreken over de kwestie.

Aan waarnemend burgemeester Jan Pieter Lokker de schone taak om de komende maanden eenheid te creëren in Vijfheerenlanden.  Hij snapt de weerstand tegen de provinciewijziging in Zederik wel. ‘Ze zijn zo’n lange tijd verbonden geweest met Zuid-Holland. Hun oriëntatie was met de rug naar Utrecht, nu moeten ze omdraaien en deze kant uitkijken.’

Lokker was eerder al betrokken bij de fusies van het Zuid-Hollandse Goeree-Overflakkee en de Utrechtse Heuvelrug.  Daar zag hij dat het samenvoegen gemeenten, provinciewijziging of niet, vrijwel altijd samengaat met angst. ‘Op het platteland is die angst vaak groter, omdat verandering er wordt gezien als een bedreiging in plaats van een kans.’

Met zijn wethouders wil de burgemeester laten zien dat hij ondanks de schaalvergroting dicht bij de mensen staat. Daarom zetelt hij om de paar dagen in Vianen, Leerdam en Meerkerk. De zes wethouders hebben allen een woonkern onder zich gekregen waar zij zelf niet vandaan komen.

Toch koestert de bestuurder niet de illusie dat de verschillen tussen de voormalige gemeenten ooit zullen verdwijnen. ‘Mensen gaan zich nooit Vijfheerenlander voelen. Ze zijn trots dat ze in Schoonrewoerd of Leerdam wonen, je kunt hen niet dwingen om dat los te laten en een nieuwe abstractie te vormen.’ De titel van het nieuwe coalitieakkoord is dan ook niet voor niets ‘Eenheid in Verscheidenheid’.

De komende maanden zal Lokker op zoek gaan naar wat de Vijfheerenlanders wél met elkaar verbindt. Daarvoor gaat hij ook in gesprek met actievoerder Versluis. Of die zich ooit verbonden zal voelen met de andere Vijfheerenlanders? Hij lacht zonder zijn mondhoeken te vertrekken: ‘Tuurlijk, uiteindelijk is elk mens best. Maar al fuseren we straks met Groningen, ik blijf een Zederiker.’