Free Solo is een bericht uit de binnenwereld van het klimmen

Free Solo, een documentaire voor in de bioscoop, is het verhaal van een klimmer die klimt zonder touw: helemaal vrij, een onbegrijpelijke keuze. Alex Honnold (33) speelt Russisch roulette met zijn leven, en dat doet hij al jaren. Hij heeft weinig meer te bewijzen, maar zet desondanks zijn zinnen op een van de grootste wanden in het rotsklimmen: El Capitan, 900 meter steil graniet in Yosemite Valley, de vrijplaats van het moderne klimmen (waarover trouwens een goede documentaire is gemaakt, Valley Uprising, te zien op Netflix). Hier worden grenzen overschreden, door een rondreizende nomadenstam van topklimmers met een spartaanse, hippie-achtige levensstijl, voor wie rotsklimmen nog steeds free climbing heet. Zonder touw en zekeringen klimmen heet free soloing – elke misstap betekent dan het einde – zo’n waagstuk op El Cap ondernam niemand eerder.

Al in de eerste minuten van de documentaire komen de namen voorbij van Alex Honnolds vrienden die dood vielen: Dean Potter, Dan Osman, Derek Hersey, Sean Leary. Extreem goede klimmers voor wie een extreem moeilijke wand niet extreem genoeg is. Rare snuiters ook, die in de bergen kennelijk iets anders zoeken dan het klimmen alleen.

‘Vrij van ballast’

Twintig jaar geleden sprak ik er Wim Hof over, de man die nu als The Iceman bekendstaat, maar toen zonder touwen rotsen beklom terwijl hij als alleenstaande vader vier kinderen probeerde op te voeden – zijn vrouw was bij een auto-ongeluk overleden. ‘Mijn liefde voor de kinderen is groot, bijna dierlijk’, zei hij. ‘Maar als ik aan die rots hang, dat moment, dan ben ik zo sterk, zo vrij van ballast. Er zal me niets overkomen. Ik weet dat, maar mijn kinderen weten het niet. Daarom willen ze dat ik stop. En daarom ga ik door.’

Vrij soleren geldt niet als het hoogst haalbare in het rotsklimmen, eerder is het een aberratie. Daarover een documentaire maken is hachelijk: het bezorgt de makers een groot ethisch probleem. Wat gebeurt er als Alex Honnold naar beneden stort, gefilmd door de strategisch opgestelde camera’s? Wat als de camera’s hem afleiden? Wat als hij zich door de camera’s gedwongen voelt door te klimmen?

Het komt regelmatig aan de orde in de film, inclusief de cameraman die zijn ogen afwendt als Alex Honnold de sleutelpassage bereikt. De regisseurs van Free Solo, het echtpaar Elizabeth Chai Vasarhelyi en Jimmy Chin, maakten voor de New York Times een videocolumn van tien minuten over hun ethische afwegingen, What if He Falls. Ze zetten het project door omdat ze zeker weten dat Alex Honnold ook zonder camera’s aan de klim zal beginnen. De filmcrew bestaat uit vrienden van Honnold, allemaal beroepsklimmers – ze weten wat hij doet en waarom. Ze vinden houvast in het afbreken van zijn eerste poging op El Capitan: het bewijs dat hun vriend niet voor de film klimt, maar voor zichzelf.

Het blijft een waagstuk. Ook omdat een goede klimfilm meer is dan een film over klimmen.

Asperger

Alex Honnold is als kind een verlegen jongen; zijn vader heeft het syndroom van Asperger en voor zijn moeder is het beste niet goed genoeg. Op zijn 10de begint hij met trainen in de klimhal, ‘te bang om met mensen te praten’ ontwikkelt hij een voorkeur voor soleren. Hij is hoogbegaafd, maar stopt met de universiteit en leeft jarenlang in een kampeerbusje op een parkeerplaats van Walmart – we zien hem genoegen nemen met weinig, eten uit een pan. Op het moment dat de film begint heeft hij al een grote reputatie als klimmer. En een vriendin, Sanni Mccandless, die hij  heeft ontmoet bij een signeersessie.

‘Hij is een vreemde gast en ik vond dat interessant’, zegt Sanni over Alex.

‘Ze neemt niet te veel ruimte in’, zegt Alex over Sanni.

Het probleem met bergbeklimmersfilms is dat ze zelden de kern raken, de kale eenzaamheid van de alpinist. Maar deze film is een bericht uit de binnenwereld van het klimmen, gemaakt door klimmers die net als Alex Honnold in kampeerbusjes wonen en de wereld rondreizen op zoek naar harde routes en de grenzen van zichzelf. Jimmy Chin is een van de beste alpinisten ter wereld; met zijn vrouw, de documentairemaker, maakte hij eerder Meru, het bloedstollende verslag van een eerste beklimming in de Himalaya. Ook een krankzinnig verhaal, en ook krankzinnig goed gefilmd.

Klimmen op dit niveau was decennialang nauwelijks vast te leggen, zeker niet van dichtbij, laat staan dat het mogelijk was een documentaire te produceren die aan de subcultuur ontsnapt. Foto’s dienden slechts als bewijs dat de top was gehaald, apparatuur was overbodige ballast. Maar met de snel verbeterde technische mogelijkheden – lichte camera’s, drones - is het eenvoudiger en goedkoper geworden een expeditie te filmen. En noodzakelijk: de sponsor wil spectaculaire beelden.

De GoPro-generatie legt nu alles vast. YouTube wemelt van de persoonlijke klimdocumentjes, vaak in dagboekformaat, van professionele avonturiers maar ook van backpackers die solo een piek van achtduizend meter proberen in de Himalaya, klimtoeristen gewapend met een selfiestick. Zoek op Alex Barber of op Andrzej Bargiel, de eerste mens die de berg K2 af skiet, op de voet gevolgd door een drone.

Prachtig, maar na een paar avonden vergezichten, besneeuwde tenten, onmogelijke passen in overhangende wanden en time lapses van sterrenhemels, gaat ook dat vervelen. Elke berg lijkt op de vorige, zelfs in de schitterende YouTube-films met David Lama, een Oostenrijker die solo de niet eerder beklommen Lunag Ri beklimt, gevolgd door een drone, en op de top een panoramashot maakt met zijn selfiestick, de angst op zijn gezicht. Die film duurt tien minuten (in de lange versie zien we hoe zijn klimmaat een hartinfarct krijgt) - maar wat David Lama echt beweegt blijft onduidelijk.

Free Solo duurt honderd minuten en verveelt geen seconde.

Er zijn niet veel klimdocumentaires die dieper gaan. Sherpa van Jennifer Peedom is een goed voorbeeld, en het schitterende Hemelbestormers van Geertjan Lassche. Daarin gaat het niet om de top, maar over de psychologie van het klimmen, de mentale hardheid die nodig is om als sterkste naar boven te gaan en de zwakkeren achter te laten.

Prachtig boek 

Boeken en films over klimmen kampen altijd met dezelfde, zware vraag die niemand kan beantwoorden: waarom. Zelfs het prachtige boek dat alleen maar over die vraag gaat, Hoogtekoorts van de Britse schrijver en alpinist Robert Macfarlane, geeft geen helder antwoord.

Twaalf jaar na dat boek schreef Macfarlane het script voor de film Mountain, waarin ook Alex Honnold figureert. Zonder touw in El Sendero Luminoso, een angstwekkende wand in Mexico. Ook die klim werd nauwgezet met camera’s vastgelegd, inclusief drone, die zo te zien erg dichtbij de ongezekerde klimmer komt. Honnold weet dus wat filmen is en hoe het werkt, het hoort bij het vak van professioneel klimmer tegenwoordig, hij wordt aldoor geïnterviewd tijdens zijn reizen en houdt dan keurig zijn sponsorshirt aan – zoek maar terug op YouTube.

Maar waarom doet hij dit?

Het mooie van Free Solo is dat de makers er wonderwel in slagen iets bloot te leggen in de hoofdrolspeler. Alex Honnold is niet alleen in de wand een solist, hij is altijd een solist, en laat zich kennen dankzij zijn vriendin, die daardoor evengoed een hoofdrol heeft.

De spectaculaire sleutelscène speelt zich niet af in de zesde lengte van El Capitan, de freeblast slab, of in de drieëntwintigste, de boulder problem. Dat zijn hemeltergend spannende momenten, meticuleus gefilmd – een trage close-up van Honnolds rechtervoet, heel zijn leven afhankelijk van de vierkante centimeter waar het rubber van zijn klimschoen de vlakke rots raakt. Iedereen die weleens op wrijving een plaat beklom – nergens houvast, behalve door de druk van je voet op de gladde rots - weet hoe dat voelt, maar de argeloze filmkijker nu ook. Het is zenuwslopend. Maar het is niet de kern.

Kampeerbusje 

De sleutelpassage van Free Solo speelt in Las Vegas, waar Alex en Sanni een huis kopen. Alex hoeft geen huis, hij neemt genoegen met zijn kampeerbusje, Sanni daarentegen gaat enthousiast met een rolmaat door haar nieuwe woning, vertelt over het meubilair dat ze wil kopen. Samen schaffen ze een koelkast aan, een apparaat waarvan Alex nauwelijks het nut ziet. Demonstratief gaat hij op het aanrecht zitten en eet uit een pan.

Hier lopen de wensen en verwachtingen van vriend en vriendin uiteen.

Daarna zien we Alex terugrijden naar Yosemite Valley voor een volgende poging op El Capitan. En dit is wat hij zegt, recht in de camera:

‘Het doel van het leven is voor Sanni, zeg maar, geluk. Mij gaat het om presteren. Ik bedoel: iedereen kan gelukkig en gezellig zijn. Er gebeurt niets in de wereld door gelukkig en gezellig te zijn. Het gaat erom dat je een strijder bent.’

Voor klimmers als Alex Honnold is het leven ondergeschikt aan zijn doelen. Als Alex’ vriend Ueli Steck sterft in de bergen, de beroemde soloklimmer, vraagt Sanni zich af wat het betekent voor Ueli’s vrouw, Nicole. Alex begrijpt dat niet. Een dode man is wat je uiteindelijk krijgt, zegt hij, ‘wat had je dan verwacht?’

Het is angstaanjagend eerlijk.