Direct naar artikelinhoud
AnalyseKlimaattop Katowice

Het uur van de waarheid nadert in Katowice; vrijdag moeten bijna 200 landen het eens worden over een antwoord op de klimaatcrisis

De klimaattop in het Poolse Katowice is een vuurproef voor de internationale gemeenschap. Wint nationalistisch eigenbelang? Of formuleert de wereld een geloofwaardig antwoord op de klimaatcrisis? Vrijdag moeten de 196 landen eruit zijn.

Klimaattop KatowiceBeeld Studio Vonq

1. Stagnatie 

De zalen van het complex in Katowice waar de VN-klimaattop COP24 wordt gehouden, zijn dankzij genereus geplaatste heteluchtkanonnen bloedheet. Wie weet, herinnert dat vrijdag de duizenden delegatieleden uit bijna 200 landen eraan hoe de toekomst voelt als ze niet er niet slagen stappen te zetten om het akkoord van Parijs handen en voeten te geven.

Slagen was op papier een formaliteit in een jaar waarin de wereld niet alleen de ene klimaatramp na de andere beleefde, maar ook, twee maanden geleden, de publicatie van een alarmerend speciaal rapport van VN-klimaatpanel IPCC. Dat stelt dat de opwarming van de aarde alleen beperkt blijft tot een (relatief) veilige 1,5 graad Celsius als landen zo snel mogelijk drastische stappen nemen, met name het volledig uitbannen van fossiele brandstoffen vóór 2050.

Maar het ziet er niet goed uit. COP24 wordt vandaag afgesloten, maar volgens ingewijden was er donderdagmiddag nog weinig vooruitgang geboekt, al kwam er een eerste versie van de eindtekst. Sommigen vrezen dat de klimaattop, de belangrijkste sinds de historische COP21 van Parijs, zonder deal eindigt. Veel kritiek is er op het Poolse voorzitterschap, dat een weinig ambitieuze leiding voert. Volgens boze tongen omdat Polen nog steeds een kolenland is.

De wanhoop van vooral de groep van kwetsbare ontwikkelingslanden klonk door in de woorden van Mohamed Nasheed, klimaatactivist en ex-president van de Maldiven. ‘Ik ben een paar jaar niet op klimaattoppen geweest’, zei hij donderdag. ‘Ik werd afgezet, gevangen gezet en ben in ballingschap geweest. Nu kom ik terug en zie dat er helemaal niets veranderd is. De emissies stijgen en stijgen, maar alles wat wij hier doen is praten, praten en praten.’

Vanwege het gebrek aan voortgang kwam VN-secretaris-generaal António Guterres, die de top vorige week geopend had, woensdag onverwacht terug naar Katowice. De wereld is bijna door haar tijd heen, waarschuwde hij. ‘Als we deze gelegenheid voorbij laten gaan, gooien we onze beste en laatste kans te grabbel om een op hol geslagen klimaatverandering te voorkomen. Dat zou niet alleen immoreel zijn, maar ook suïcidaal.’ En dus moet de top spijkers met koppen slaan over drie thema’s: het Paris Rulebook, het geld en de ambitie.

2. Het Rulebook

Het Paris Rulebook is COP-jargon voor de implementatie van de afspraken van het akkoord van Parijs, waarin 196 landen in 2015 overeenkwamen de opwarming van de aarde beneden 2 graden Celsius en liefst 1,5 graad te houden. Het zijn de technische regels die Parijs handen en voeten moeten geven, het fundament voor de manier waarop landen collectief de opwarming gaan bestrijden.

Centraal daarbij staan de afspraken over hoe landen hun emissies van broeikasgassen gaan meten en hoe ze gaan rapporteren over hun pogingen, in hun klimaatplannen, om die emissies vrijwillig terug te dringen. Ook belangrijk: hoe worden die plannen vervolgens getoetst en bijgesteld? Al die afspraken moeten robuust en transparant, zonder ontsnappingsgaten. ‘Een rulebook als een Zwitserse gatenkaas is niet acceptabel’, aldus Li Shuo van Greenpeace.

Experts hebben zich afgelopen weken over alle details gebogen, ook over de vraag of de regels voor alle landen hetzelfde moeten zijn, zoals de rijke landen willen, of dat ze voor arme landen flexibeler kunnen zijn. Ruim 300 pagina’s tekst zijn inmiddels teruggebracht tot 100 pagina’s, maar die zitten nog vol twistpunten. Voor vrijdagavond moet er een definitief voorstel liggen.

3. Het geld 

Geld speelt zoals bij elke klimaattop ook in Katowice een cruciale rol. Het gaat vooral om de financiële steun die rijke, ontwikkelde landen (de grootste uitstoters van broeikasgassen) beschikbaar stellen om ontwikkelingslanden (vaak de grootste slachtoffers van de opwarming) te helpen bij het realiseren van hun klimaatplannen en de aanpassing aan de gevolgen van de opwarming – een van de afspraken van het akkoord van Parijs. De arme landen beklagen zich echter dat veel rijke landen al drie jaar lang niet echt over de brug komen.

Het klimaatfonds van de VN (het Green Climate Fund) moet in 2020 minimaal 100 miljard dollar per jaar bevatten. Dat aanvangsbedrag is er nog lang niet. Ondanks extra bijdragen deze week van Duitsland en Noorwegen blijft het steken onder de 10 miljard, onder meer omdat de VS onder president Trump hun toegezegde miljarden introkken. Ook is nog steeds onduidelijk of het gaat om giften of ook leningen. Dat klemt te meer omdat het geld van overheden een vliegwielfunctie moet hebben als garantie voor geld uit de private sector, en klimaatplannen van arme landen vaak afhankelijk zijn van die steun.

Een afzonderlijk twistpunt is ‘loss and damage’, een term die staat voor het compenseren van schade die arme landen nu al lijden door de opwarming. Dat principe staat in het akkoord van Parijs, maar rijke landen maken er opnieuw bezwaar tegen. Ik ben daar woedend over, zei minister Ralph Regenvanu van Vanuatu. ‘Drie jaar geleden verwoestte één cycloon tweederde van onze economie. Dat kunnen wij zelf niet opvangen. Als we geen hulp krijgen, gaan we andere wegen zoeken, zoals schadevergoeding eisen via de rechter.’

4. De ambitie

Het speciale rapport van het IPCC is, spreker na spreker in Katowice benadrukt het, een wetenschappelijke waarschuwing dat we in een ‘klimatologische noodtoestand’ zijn beland. De wereld is niet bestand tegen meer dan 1,5 graad opwarming. En moet daar zonder uitstel naar handelen, want de huidige klimaatplannen zijn volstrekt onvoldoende. Voor effectief ingrijpen hebben we volgens het IPCC nog twaalf jaar de tijd. ‘Goed nieuws is het allerminst’, aldus Guterres, ‘maar we kunnen ons niet veroorloven het te negeren.’

Concreet betekent dit dat een geloofwaardige slotverklaring van Katowice niet alleen het IPCC-rapport expliciet zal moeten omarmen, maar ook de logische volgende stap moet zetten, namelijk dat alle landen beloven de doelstellingen in hun klimaatplannen in het licht van het rapport fors te zullen bijstellen. En wel vóór 2020, als ze volgens het akkoord van Parijs officieel moeten worden ingediend. De volgende kans is pas in 2025 en dat is domweg te laat.

Deze noodzaak tot ambitie kwam deze week ook tot uiting in de zogenoemde Talanoa-dialoog, een overlegproces dat door Fiji, de vorige COP-voorzitter, was opgezet. ‘Het window of opportunity sluit zich snel – we moeten meer doen en we moeten dat nu doen’, aldus de ‘oproep tot actie’. De ambitie moet uitmonden in een door Guterres belegde speciale klimaattop in september 2019 in New York, waar landen hun bijgestelde klimaatplannen moeten presenteren.

5. Gaat het lukken? 

Gezien de stemverhoudingen zou je zeggen van wel. De overgrote meerderheid van landen in Katowice wil een geslaagde top, met een Rulebook, financiële afspraken en ambitie. Maar een kleine minderheid blokkeert de consensus: de VS, Rusland, Saoedi-Arabië en Koeweit. ‘De conventie telt 196 landen’, zei Nasheed van de Maldiven. ‘Van die 196 zijn 192 het eens. Vier landen nemen een ander standpunt in, en houden ons daarmee allemaal in gijzeling.’

De bende van vier, niet toevallig allemaal olielanden, pleegde vorig weekend al een coup door een unanieme ‘verwelkoming’ van het IPCC-rapport te blokkeren. Dat hadden ze niet kunnen doen als andere partijen zich assertiever hadden opgesteld. Vooral de EU en China stellen volgens insiders teleur. De EU, door interne zaken afgeleid, lijkt zich vooral op het Rulebook te concentreren. China, sinds Trump de hoop van de klimaatbeweging, is onzichtbaar.

Zweden en Costa Rica proberen intussen op verzoek van voorzitter Polen een compromis te vinden. Een goed teken was woensdagavond de belofte van de High Ambition Coalition van rijke en arme landen (met onder meer de EU) dat zij op basis van het IPCC-rapport hun klimaatplannen voor 2020 zullen bijstellen. Donderdag kwam het Climate Vulnerable Forum van 48 kwetsbare landen met een verklaring waarin zij iedereen opriep hetzelfde te doen.

De top zal naar verwachting zeker tot vrijdagavond laat duren. Voorzitter Michal Kurtyka zal tot het eind druk willen houden op de slotverklaring. En VN-baas Guterres komt desnoods terug om nogmaals de zweep te hanteren. Zoals hij zei: ‘Mislukking hier zal een rampzalige boodschap de wereld in sturen’. De temperatuur in de hallen van Katowice loopt dus ongetwijfeld verder op.