De apen bewijzen dat het mogelijk is om legertjes genetisch identieke apen te maken. Ideaal om menselijke hersenziektes te bestuderen, zeggen experts, want de aap staat veel dichter bij de mens dan andere proefdieren. Maar ook is het in theorie nu plotseling mogelijk om mensen te kopiëren, zegt onderzoeksleider Mu-Ming Poo van het Chinese Instituut voor Neurowetenschappen in Shanghai tegen de nieuwsdienst van vaktijdschrift Nature. 'Alleen regels kunnen het nu nog tegenhouden. De maatschappij moet hier scherper op letten.'

Een belangrijke technische horde is er overigens nog wel: het aapjes kopiëren lukte alleen met embryonale cellen, beschrijft Poo in vakblad Cell. Een experiment waarbij de wetenschappers volwassen dieren probeerden te klonen, liep hopeloos in de soep: de baby-aapjes die het experiment opleverde waren misvormd en overleden al snel. Overigens is het klonen van mensen voor de voortplanting in veel landen, waaronder ook Nederland, bij wet verboden.

Bij klonen brengen wetenschappers de celkern van het ene dier met erfelijk materiaal en al over in een eicel, waarna ze de eicel met een stroomstootje laten geloven dat hij net bevrucht is. Maar op de een of andere manier wilde dat uitgerekend bij onze meest naaste verwant niet lukken. Waarschijnlijk omdat apen-dna zich niet goed laat 'resetten', denken kenners.

Maar Poo's team slaagde daarin nu alsnog, door als basismateriaal bindweefselcellen uit een apenembryo te nemen. Ook voegden de wetenschappers twee stoffen toe om het apen-dna weer extra 'maagdelijk' te maken. Nog steeds was het een heel gedoe: in totaal maakten de wetenschappers 109 gekloonde embryo's, waarvan ze er 79 implanteerden bij draagmoederaapjes. Daarvan zijn er nu twee geboren; zes genetisch gelijke aapjes zijn nog in aantocht.

Het is overigens niet helemaal voor het eerst dat de wetenschap een gekloonde aap baart. In 2000 lukte het onderzoekers ook al om een aap te klonen, door 'vals te spelen' en een net bevrucht apenembryo te delen. Maar die techniek levert hoogstens vier klonen per keer op; om ziektes te bestuderen en behandelingen te kunnen uitproberen, wil de wetenschap kunnen beschikken over hele legers genetisch gelijke exemplaren.

China werpt zich de laatste jaren op als wereldleider op het gebied van proefapen, niet in de laatste plaats omdat het ethisch beladen apenonderzoek in westerse landen steeds meer onder druk staat. Naar verwachting ergens in de komende paar maanden zal de stad Shanghai het plan ontvouwen voor een ambitieus, internationaal onderzoekscentrum voor primaten, dat klonen op maat moet gaan maken voor wetenschappers en farmaceutische bedrijven overal ter wereld. 'Dit wordt het CERN voor de neurobiologie bij apen', aldus Poo tegen Nature, verwijzend naar het wereldberoemde onderzoekscentrum voor natuurkundig deeltjesonderzoek in Genève.

'Ahhhhh. Wat zielig voor die apen!'

Niet helemaal. Zhong Zong en Hua Hua, de twee gekloonde aapjes die in China ter wereld kwamen, zijn normaal en gezond, en behoren waarschijnlijk tot de best verzorgde aapjes ter wereld.

Maar moreel beladen wordt het als de wetenschap straks genetisch identieke kloonaapjes gaat 'serieproduceren' om ziektes te bestuderen. De aapjes krijgen daartoe doorgaans een genetisch defect mee om een bepaalde aandoening na te bootsen. Zo kunnen wetenschappers ziektes beter bestuderen en behandelingen uitproberen.

'Je bent zo'n dier dan aan het verdingelijken. En je tast hun integriteit aan, omdat je van het dier iets anders maakt dan het van nature is', zegt dierethicus Bernice Bovenkerk (Wageningen Universiteit). Bovenkerk pleit voor strakkere grenzen: 'Je kunt je afvragen of bij alle ziektes wel alle middelen geoorloofd moeten zijn. We gebruiken ook geen kleuters voor dit soort onderzoek.'

Ook medisch-ethicus Annelien Bredenoord (Universiteit Utrecht) wordt 'intuïtief niet heel enthousiast' van medisch onderzoek aan genetisch gemanipuleerde apen. 'Wat mij betreft hebben we de morele verplichting om als het niet hoeft geen proefdieren te gebruiken.' Maar, zo vindt ze, 'in uiterste gevallen' waarbij er geen alternatieven zijn, moet je het niet uitsluiten.

'Dat kan nooit lang meer duren voor de eerste kloonmensen komen'

Technisch is het klonen van mensen op de 'Chinese manier' nog niet aan de orde: zo lukt het klonen niet met normale haar-, huid- of wangcellen, maar is er eerst een embryo nodig.

Aan de andere kant leert de praktijk dat als een nieuwe techniek eenmaal beschikbaar is, het snel kan gaan. In onder meer Rotterdam loopt al een gekloonde hond rond, en toen in de 1990'er jaren het klonen van zoogdieren voor het eerst lukte, bezwoer onder meer de sekte der Raëlianen prompt mensen te zullen gaan klonen. Wie weet wat wanhopige ouders die een kind zijn verloren of megalomane dictators zullen doen, als de techniek ooit beschikbaar komt.

Maar een kloon is geen kopie, benadrukt medisch-ethicus Bredenoord. 'We zijn en blijven individuen: een combinatie van het dna en een heleboel andere factoren. De baarmoeder waarin je groeit, de voeding die je krijgt, de omgeving waarin je opgroeit en de indrukken die je daar opdoet: het maakt je allemaal tot wat je bent.'

Geen kleine kopietjes van Adolf Hitler dus, zoals Ira Levin ooit uittekende in het befaamde sciencefictionboek The Boys From Brasil. We hebben een diepe culturele angst voor synthetische mensen, signaleert Bredenoord: 'Toen ivf in aantocht was, zei men daarvan ook: nu krijgen we kinderen op bestelling. Maar het is natuurlijk niet zo dat er van ivf-kinderen minder wordt gehouden.'

'Brrr. Het zal China weer niet zijn.'

Op een bijeenkomst van de Commissie voor de genetische modificatie (Cogem) in Rotterdam toonde een Chinese apenonderzoeker afgelopen najaar een akelig filmpje, van een proefaap die werd getest op angstsyndroom met een sirene. De onderzoeker was er trots op; het overwegend Nederlandse publiek schuifelde ongemakkelijk op de stoelen. 'Zo'n proef zou hier echt niet meer kunnen', zegt dierethicus Bernice Bovenkerk.

Maar er is ook een andere kant. Want hoewel gescheiden van het westen door diepe culturele verschillen, wil China wel degelijk ook ethisch serieus worden genomen door de rest van de wetenschapswereld. Zo pleitte de Chinese leider van het apenkloononderzoek Mu-Ming Poo direct voor meer internationale reflectie, en was China een van de medeondertekenaars van een internationaal, tijdelijk verbod op het genetisch manipuleren van mensenembryo's voor de voortplanting.

'China wordt in het westen soms weggezet als het ethische wilde westen', schetst medisch ethicus Annelien Bredenoord. 'En inderdaad: men heeft er een liberalere benadering van allerlei onderzoek. Maar het is zeker niet zo dat men er niet nadenkt over de ethiek. In feite kan er in de VS veel meer.'