Jiska de Steur (36) staat vier dagen per week voor de klas op een middelbare school in Heemstede én volgt de vierjarige lerarenopleiding Engels aan de Hogeschool Windesheim in Zwolle. Vanwege haar baan was het niet mogelijk om af te studeren binnen de tijd die er voor haar studie staat. De Steur combineert haar studie al sinds 2010 met haar werk. En die combinatie was voor veel studenten lange tijd niet makkelijk, net als topsporten, mantelzorgen of een bedrijfje oprichten tijdens je studie. Sinds september is daar verandering in gekomen.

Vanaf dit studiejaar is De Steur een van de zestig flexstudenten aan Windesheim die zelf kunnen kiezen hoeveel vakken ze per semester volgen en ook alleen daarvoor betalen. Normaal gesproken betalen studenten, ongeacht hoeveel vakken ze volgden, altijd het jaarlijkse wettelijke collegegeld van zo'n 2.000 euro. 'We hadden er nooit over nagedacht, maar dat is eigenlijk best vreemd', zegt Daniëlle Schwartz, projectleider flexstuderen bij Windesheim.

Dat vond ook de Landelijkse Studentenvakbond (LSVb), die veel klachten ontving van studenten die bijvoorbeeld een parttimebestuursjaar deden, een eigen bedrijfje hadden of mantelzorger waren. 'Studenten die zich bij ons meldden, wisten al bij voorbaat dat ze dat jaar niet alle vakken gingen volgen', vertelt LSVb-voorzitter Tariq Sewbaransingh. In deeltijd studeren is voor deze studenten geen optie, omdat de extra activiteiten soms maar een jaar duren. Bovendien is maar een klein deel van alle opleidingen in deeltijd te volgen.

Zesjarige proef

De LSVb presenteerde al in 2014 een plan over flexstuderen en de PvdA en VVD haakten een jaar later aan. Sinds dit jaar maakt flexstuderen onderdeel uit van een zesjarige proef die het ministerie van Onderwijs aanbiedt. Naast Windesheim doen drie andere onderwijsinstellingen mee: de Universiteit van Amsterdam (UvA), de Hogeschool Utrecht (HU) en de Universiteit van Tilburg.

De vier instellingen hebben het elk anders aangepakt. Bij de UvA is flexstuderen bij een beperkt aantal opleidingen mogelijk, op Windesheim doen alle opleidingen mee. De HU beperkt het flexstuderen tot vijf opleidingen. In Tilburg moeten flexstudenten minimaal 30 van de 60 studiepunten behalen en mogen alleen topsporters, ondernemers en mantelzorgers meedoen. Wel is bij alle instellingen het flexstuderen alleen mogelijk vanaf het tweede jaar, voor studenten die hun propedeuse of een positief bindend studieadvies hebben behaald.

Flexstuderen lijkt vooral aantrekkelijk voor mensen die al een tijdje aan het werk zijn of ouderen die nog een studie willen oppakken, maar in de praktijk zijn het vooral studenten tussen de 20 en 30 die ervan profiteren. Op Windesheim valt bijna tweederde in deze leeftijdscategorie en is slechts eenvijfde ouder dan dertig. Aan de UvA en de Universiteit van Tilburg is het grootste deel tussen de 20 en 25 en ook aan de HU is het merendeel van de flexstudenten twintiger. Voor hen is het financiële motief vaak doorslaggevend, voor werkenden de flexibiliteit.

In Zwolle was het animo voor flexstuderen groot. Voor de zestig beschikbare plekken meldden zich 330 studenten aan. Projectleider Schwartz vertelt dat het in het begin lastig was om in te schatten welke studenten geïnteresseerd zouden zijn. 'We dachten vooral studenten die nog een paar vakken hadden openstaan om te kunnen afstuderen. Maar het overgrote deel heeft een betere reden, zoals bestuurswerk, een functiebeperking of een zwangerschap.'

De flexstudenten betalen per studiepunt 38,45 euro. Dat is het bedrag dat gewone studenten ook betalen plus een opslag van 15 procent voor administratiekosten. 'Het is toch een experiment. Vooral in het begin heeft de school extra administratieve lasten. Er moet meer worden overlegd, de facturering gaat anders en studenten hebben meer hulp nodig om te kiezen', zegt Schwartz.

Flexstudenten schrijven zich voor aanvang van elk semester in voor het aantal vakken dat ze dat halfjaar willen volgen. Hun collegegeld mag dan wel flexibel zijn, wat studeren betreft zijn ze dat minder. Als ze zeven vakken kiezen, moeten ze daar nadat ze ermee zijn begonnen ook voor betalen. Gewone studenten kunnen kosteloos extra vakken volgen die ze interessant vinden, en die ook makkelijk weer laten vallen. De flexstudent kiest bewuster welke vakken hij wel of niet gaat volgen.

Flexstudent De Steur vindt het systeem waarbij ze alleen betaalt voor de vakken die ze volgt veel eerlijker. 'Ook in het kader van een leven lang leren.' Ze heeft 65 procent van haar opleiding voltooid en moet nog 83 studiepunten halen. Dit studiejaar staan er 25 op het programma. 'Ik verlies ze ook weer. Omdat het zo lang duurt, trekken ze weer studiepunten in omdat vakken veranderen. Terwijl ik al tien jaar voor de klas sta en bevoegd ben als docent Frans.' Ze is al die tijd ingeschreven blijven staan omdat haar werk het graag wilde. 'En als ik zou stoppen en opnieuw zou willen beginnen, moet ik instellingscollegegeld betalen van 7.500 euro.'

Geen subsidie

Flexstuderen mag dan voor de studenten financieel voordeliger zijn, voor de scholen pakt het minder gunstig uit. Normaal gesproken ontvangt de instelling een vast bedrag aan collegegeld, elk jaar dat de student studeert. Nu krijgen ze alleen geld voor de vakken die een student volgt. 'We krijgen geen subsidie voor het flexstuderen en hebben toch minder inkomsten. Ik denk dat dat een van de redenen is dat er maar vier instellingen meedoen', zegt Schwartz. Windesheim heeft bijna 23 duizend studenten en als die allemaal zouden flexstuderen, is de financiële impact volgens haar enorm. 'Als na zes jaar blijkt dat dit succesvol is en het hele hoger onderwijs op deze manier gaat werken, moet de overheid anders kijken naar de financiering.'

Tariq Sewbaransingh van de LSVb wijst erop dat de flexstudenten niet al het onderwijs volgen, terwijl instellingen van het ministerie wel de voltijdsvergoeding krijgen. 'Er zijn jaren waarbij de instelling van de overheid wel een volledig bedrag krijgt voor die student, terwijl die maar de helft van de voorzieningen gebruikt. Ze zouden die financiering kunnen bewaren en het jaar erop inzetten.' Hij noemt de potentiële problemen met de financiën een onderdeel van het experiment. 'Instellingen kunnen kijken of ze hier op een goede manier mee om kunnen gaan, of dat het tot problemen leidt in de uitvoering.'

Een stip op de horizon, een definitieve datum waarop ze klaar wil zijn met haar opleiding, heeft De Steur niet meer. Ze combineert studie en werk en is bovendien in augustus bevallen. In maart wil ze haar studie weer oppakken. 'Bij mijn eerste studie heb ik alles opzij gezet om op tijd klaar te zijn, dat wil ik nu niet meer. Ik heb een nuttig beroep en ook nog een privéleven, het is onzin om alles daarvoor opzij te schuiven. Ik ben al blij dat ik nu dankzij flexstuderen betaal voor de vakken die ik volg.'

'Ik kan nu studeren zoals het mij uitkomt'

_{Valérie Deckers (40), master Urban & Regional Planning aan de UvA}

'Een master volgen stond al langer op mijn wensenlijstje. Ik heb een bachelor landschapsarchitectuur en dat is vooral gericht op vormgeving. De master geeft me een beleidsmatig en strategisch perspectief. Ik ben twee jaar geleden begonnen en zou dat ook hebben gedaan als flexstuderen niet bestond, maar het is wel een uitkomst. Het geeft me de mogelijkheid om te studeren zoals het mij uitkomt. Financieel scheelt het niet zoveel met het collegegeld voor de reguliere master, misschien 150 euro. Dit jaar volg ik drie vakken, plus mijn masterscriptie. Per week volg ik vier à zes uur college. Ook heb ik leeswerk en moet ik essays schrijven. Dat doe ik 's avonds en in het weekend. Daarnaast werk ik twintig uur per week bij een culturele stichting en loop ik zestien uur stage bij de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam. Ik vond het eerste jaar van mijn master waanzinnig leuk, maar leerde geen praktische vaardigheden. Daarom heb ik gesolliciteerd naar een stageplek. Als alleenstaande moeder zorg ik ook voor mijn zoontje van 10. Tussendoor doe ik de boodschappen en het huishouden. Vooral nu met die stage erbij is ieder uur volgepland, maar dat is het me waard.'

'Het zou onredelijk zijn om nog 2.000 euro te betalen'

_{Mitchel Schildwacht (26), master Arbeid en Onderneming aan de UvA}

'Ik heb vorig jaar stage gelopen op Curaçao en ook mijn bedrijf Schildwacht Juristen opgericht. Daardoor ben ik niet aan mijn masterscriptie toegekomen. Ik had al 48 punten behaald. Het zou onredelijk zijn om voor die overige twaalf punten 2.000 euro aan collegegeld te betalen. Ongeveer 65 procent van mijn tijd besteed ik aan mijn bedrijf, de rest aan mijn scriptie. Mijn twee broers en zus werken ook bij Schildwacht Juristen. We treden op als externe juridische afdeling van ondernemingen en geven advies tegen een van tevoren afgesproken tarief. Sommige aanvragen kunnen we niet laten lopen. Dan moeten we snel en adequaat handelen en leg ik mijn scriptie even opzij. Ik heb geen contacturen op de universiteit. Ik lever mijn hoofdstukken aan en mijn begeleider controleert ze. Dat handelen we via de mail af. Door mijn topsportverleden ben ik wel gewend zelfstandig te werken. Ik voetbalde bij Ajax, AZ en HFC Haarlem. Daar stond ik meer op het veld dan dat ik in de collegebanken zat. Zo heb ik geleerd efficiënt met mijn tijd om te gaan. Het liefst wil ik mijn scriptie voor 1 maart af hebben. Dat kost me dan ongeveer 450 euro. Maar ik betaal toch voor 1 jaar, dus eigenlijk maakt het niet zoveel uit.'

'Zonder flexstuderen kon ik minder bestuurswerk doen'

_{Misja Groen (21), hbo-ict aan Windesheim}

'Ik ben vierdejaarsstudent en doe een bestuursjaar bij het Studenten Overleg Orgaan Zwolle (SOOZ). Daar ben ik parttime penningmeester. De ene week is het acht uur werk, de andere week dertig. De afgelopen weken deed ik een minor en had ik vier weken college en drie weken project. Dat was soms stressen. Dan moest ik om half 9 een presentatie geven, had ik om 11 uur een gesprek over de introductieweken van Zwolle en moest ik daarna op kantoor transacties verwerken. In totaal wil ik dit jaar 36 punten halen. Dat is best vermoeiend. Maar zonder flexstuderen had ik het nog drukker gehad. En dan had ik minder kunnen doen voor mijn bestuur. Er is ook een financieel risico: als ik bepaalde vakken niet zou halen, kon ik niet afstuderen. Nu ben ik 600 tot 700 euro goedkoper uit. Ik vind het wel jammer dat ik minder contact heb met mijn klas en projectgroep. Ik merkte bijvoorbeeld dat ik bepaalde mensen na anderhalve maand nog steeds niet ken. Vorig jaar kende ik iedereen al na twee weken. Maar dankzij bestuursactiviteiten leer ik ook weer nieuwe mensen kennen.'