Universiteit Utrecht zet financier Philip Morris aan de kant: tabaksindustrie als geldschieter blijft gevoelig
De Universiteit Utrecht staakt na grote publieke druk de samenwerking met PMI Impact, een onderzoeksfonds opgestart door tabaksfabrikant Philip Morris, bekend van onder meer Marlboro. Het College van Bestuur worstelde de afgelopen maanden met een gehonoreerde onderzoeksvraag van John Vervaele.
Deze hoogleraar economisch en Europees strafrecht kreeg 360.000 euro van PMI Impact voor onderzoek naar zogeheten 'cheap whites'. Dit zijn sigaretten die legaal worden geproduceerd, maar vervolgens het illegale circuit ingaan. Vervaele wil in kaart brengen hoe overheidsdiensten dit bestrijden, en hoe het beter kan. Onderzoeksaanvragen bij onder meer de grote Nederlandse onderzoeksfinancier NWO werden niet gehonoreerd, waarna hij geld aanvroeg én kreeg bij het fonds van de tabaksgigant.
Hoewel wetenschappers door politici en bestuurders worden aangemoedigd om samen te werken met het bedrijfsleven, ligt de tabaksindustrie als geldschieter zeer gevoelig. Wereldwijd sterven er jaarlijks 7 miljoen mensen aan rookwaar, blijkt uit cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Bovendien heeft de tabaksindustrie een slechte reputatie waar het samenwerking met wetenschappers betreft, zoals het jarenlang twijfel zaaien over de verslavende en dodelijke werking van hun producten.
In eerste instantie oordeelde de Universiteit Utrecht dat de samenwerking met PMI Impact wél door de beugel kon, omdat dit fonds zich niet richt op studies naar de gezondheidseffecten van tabak, maar naar de bestrijding van (sigaretten-)smokkel en aanverwante misdaad. 'Bovendien hadden we glasheldere afspreken met PMI Impact', zegt rector Bert van der Zwaan van de Universiteit Utrecht. 'Onze onderzoekers konden onafhankelijk werken en publiceren wat zij wilden.'
Dubieuze belangen
Critici wijzen erop dat het fonds van PMI Impact wel degelijk dubieuze belangen van de tabaksindustrie ondersteunt. Zo zegt longarts en anti-tabaksactivist Wanda de Kanter: 'Een van de beste strategieën tegen roken is het verhogen van de prijs van sigaretten met accijnzen. Dit anti-smokkelproject van Philip Morris heeft als verborgen doel om argumenten te verzamelen om die accijnzen omlaag te krijgen. Zo van: lagere accijnzen, dan loont smokkel minder.'
Ook andere wetenschappers uitten de afgelopen weken felle kritiek op de financiering van Nederlands onderzoek met tabaksgeld. KWF Kankerbestrijding, dat zelf tientallen miljoenen euro's aan Utrechts onderzoek uitgeeft, hield 'lange' en 'stevige' gesprekken met bestuurders van de Universiteit Utrecht.
Dit anti-smokkelproject van Philip Morris heeft als verborgen doel om argumenten te verzamelen om die accijnzen omlaag te krijgen
De Universiteit Utrecht beloofde vorige week al geen nieuwe studies door de tabaksindustrie te laten betalen, maar zegt nu ook de huidige samenwerking met PMI Impact op. Rector Van der Zwaan: 'We staan als universiteit middenin de samenleving, we luisteren naar maatschappelijke geluiden, ook als er kritiek klinkt.'
De universiteit gaat de studie naar tabakssmokkel van hoogleraar Vervaele nu zelf betalen. 'De wetenschappelijke en maatschappelijke waarde van zijn onderzoek is bij ons nooit een punt van discussie geweest. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie WHO stelt dat de aanpak van tabakssmokkel belangrijk is, onder meer om te zorgen dat het gezondheidseffect van hoge accijnzen niet teniet wordt gedaan. Achter die smokkel zitten bovendien ook criminele organisaties en het leidt ertoe dat er producten op de markt komen die nóg slechter zijn dan gewone tabak. De opzet van de studie blijft dan ook hetzelfde, alleen de financiering verandert.'
Universiteiten hanteren doorgaans strenge gedragsregels over het bewaken van de onafhankelijkheid bij samenwerking met het bedrijfsleven. Zo eisen wetenschappers dat resultaten hoe dan ook gepubliceerd worden, ook als de uitkomst haaks staat op de belangen van de geldschieter. Over de herkomst van onderzoeksgeld is het beleid echter vager. De Universiteit Utrecht accepteert bijvoorbeeld geen geld van de wapenindustrie, maar wat te doen met onderzoeksgeld van alcoholfabrikanten of oliebedrijven? Van der Zwaan: 'Wanneer accepteren we geld wel en niet? Daar debatteren we nu ad hoc over als er kritiek klinkt, maar eigenlijk zouden we daar in de wetenschap een breed debat over moeten voeren.'
Zaterdag in Sir Edmund: Onderzoeksgeld met een luchtje, de dilemma's van wetenschappers