Een Amerikaanse bubbel op een Chinese universiteit: kan wetenschap Xi en Trump nader tot elkaar brengen?

Na 145 dagen handelsoorlog tussen China en de VS is de kans op een ‘Argentijnse doorbraak’ in dit conflict gering, omdat de twee kemphanen zo weinig van elkaar begrijpen. Om nieuwe aanvaringen in de toekomst te voorkomen, stuurde Wall Street-tycoon Steve Schwarzman 135 veelbelovende Amerikaanse en andere internationale studenten op een missie om in China kennis op te doen óver China. Kan een groep Amerikaanse studenten in China helpen het ijs te breken?

Voor de Amerikaanse historicus annex techondernemer Newton Davis staat na vijf maanden studeren in China één ding als een paal boven water. ‘Een door China gedicteerde wereld moeten we niet hebben.’ Niet dat Davis anti-Chinees is; hij kwam juist als kritische intellectueel naar China met de behoefte iets over het land te leren. ‘De manier waarop honderden miljoenen Chinezen uit de armoede zijn gekomen is fascinerend. Chinese hightech heeft geweldige mogelijkheden om onderontwikkelde landen tot economische bloei te brengen.’

Wat Davis dwarszit: er komt geen goed antwoord op zijn vragen. Of het nu over geopolitiek of economie gaat, gesprekken met Chinezen blijven oppervlakkig, zegt hij. ‘Alles is geweldig, alles gaat goed. Ze geven geen antwoord. Ze begrijpen de vraag niet, of ze doen alsof. Aan gevoelige onderwerpen zoals het politieke systeem waag ik me niet eens. Maar dit land geeft de toekomst van de wereld vorm. Dan moeten we ze toch aan tafel zien te krijgen voor een serieuze discussie over waar ze mee bezig zijn?’

Academisch bubbeltje

De 28-jarige Davis stelt zijn vragen niet aan de eerste beste Beijingse straatveger, maar aan topacademici. Hij studeert aan het Schwarzman-college. Dat is een Amerikaanse academisch bubbeltje op de meest prestigieuze universiteit van China, de Tsinghua-universiteit. 135 ‘toekomstige leiders’ doen inzichten op over China op een luxe campus met speciaal gezuiverde lucht en puike koffie. Een jaar lang, gratis.

Het is een initiatief van Tsinghua, maar wordt met 100 miljoen dollar gefinancierd door Steve Schwarzman. De missie: potentiële wrijvingen met China verminderen door kennis over het land. Het opkweken van toekomstige leiders die iets van China snappen is nu belangrijker dan ooit, zegt professor Xue Lan, decaan van het Schwarzman College.‘Het verzuren van de Amerikaans-Chinese relatie heeft geen invloed op het aantal aanmeldingen’, zegt hij. ‘De behoefte om China te begrijpen neemt toe, ook in een eventuele Koude Oorlog.’

Het op China georiënteerde studiefonds werd vijf jaar geleden, toen het college van start ging, met gejuich ontvangen in Washington. Veertig jaar lang gingen mensen, goederen, kapitaal en technologie van de VS naar China, en vice versa. De Amerikaanse consensus was daarbij: we geven de Chinezen de tijd, desnoods komen we ze soms tegen onze zin in tegemoet, en dan gedragen ze zich straks volgens onze normen.

Decaan Xue: ‘Amerikanen zijn heel open-minded, behalve als je niet doet wat ze willen. China is altijd duidelijk geweest: we leren van andere landen, maar we gaan onze eigen weg. China heeft zich ontwikkeld op een andere manier dan de VS voorzagen, en daar zijn ze niet per definitie blij mee.’

De Amerikaanse teleurstelling slaat om in paniek, zegt historicus Davis. ‘Het simpele verhaal van het Chinese gevaar sluit aan bij de levenservaring van de gemiddelde Amerikaan. Je fabrieksbaan verdwijnt, immigranten vestigen zich in je buurt en nemen de slechtbetaalde baantjes over, je leven gaat er niet op vooruit: laten we China de schuld geven. Daar houden Amerikanen van: wij tegen zij.’

Economisch IJzeren Gordijn

Het verlangen naar een ouderwetse vijand wordt volop bediend door Trump. Toch wordt de overtuiging dat het tijd is voor een stevige reset breed gedragen, in Washington en op Wall Street. Als er niet snel iets verandert in China, is een nieuwe Koude Oorlog een feit, zei de vroeger zo China-vriendelijke oud-minister van ­Financiën Henry Paulson onlangs. Hij voorspelt een ‘Economisch IJzeren Gordijn’. Hardliners staan te popelen voor een ‘echtscheiding’ die China en de VS op alle gebieden ‘ontkoppelt’.

China heeft het antwoord op de nieuwe vijandigheid nog niet gevonden. Xue legt geduldig uit dat confrontaties niets oplossen. ‘Rationeel en kalm blijven, want wat is het alternatief? Als China iets doet dat de spanning verhoogt, heeft dat desastreuze gevolgen voor de hele wereld.’

Een vreemd moment om in Beijing te studeren, zegt Benjamin Chi (22), een uit Texas afkomstige Schwarzman-student. ‘Ik zag dit echt niet aankomen. Dit is veel erger dan gezonde wedijver en een uithaal op handelsgebied. Dit is funest voor mijn vakgebied. Data uitwisselen tussen Chinese en Amerikaanse onderzoekers wordt nu al lastiger.’

Chi studeert medicijnen en is geïnteresseerd in commerciële gezondheidszorg en research. Dit is zo’n gevoelige sector waar het wantrouwen regeert: Chi’s Chinese collega’s worden in de VS snel als spion gezien. Chinese academici die in de VS werken of studeren durven het land niet te verlaten uit angst dat ze hun Amerikaanse visum kwijtraken.

Gezond verstand

Decaan Xue had niet verwacht dat de spanningen zoveel invloed op de academische samenwerking zouden hebben. ‘De VS waren de drijvende kracht achter de innovatie. Nu voegt China zich daarbij. Eindelijk zijn we op het niveau dat Amerikaanse wetenschappers van ons kunnen leren, en nu krijgen sommige Chinese wetenschappers geen visum voor congressen. Dat overvalt me. Ik hoop dat het gezonde verstand snel weer de overhand krijgt.’

Medicijnenstudent Chi ziet geen toekomstige carrière in China. ‘Amerikanen zien China niet als een plaats waar de wetenschap bloeit, maar als een slecht land dat erop uit is om ons te grazen te nemen. We dachten dat we het even snel konden regelen, zoals Reagan in de jaren tachtig. We hebben onszelf overschat en de wereld gaat verder, zonder ons. Dat is voor een jonge Amerikaanse wetenschapper geen fijne positie.’

De veiligheid van de oude machtsverhouding is weggevallen. China kan niet in de bescheiden rol van weleer terug kruipen, zegt Xue. ‘Onze economie is nu eenmaal de op een na grootste ter wereld, ons land heeft een leidende rol in de mondialisering. En China heeft een eigen verhaal, dat draait om een groot plan dat we nastreven.’ Nu botsen de verhalen. Us against them versus het grote Chinese plan voor de wereld.

Misschien moeten we ons verhaal synchroniseren met de stemming in de rest van de wereld, zegt Xue peinzend. ‘Dan wordt het gemakkelijker te begrijpen en ziet iedereen de mogelijkheden van ons succes.’

Meer toegang voor buitenlandse bedrijven tot bepaalde sectoren zoals de auto-industrie, telecommunicatie en financiële dienstverlening

Meer import van Amerikaanse goederen, eventueel een grote hoeveelheid aardgas

Voorkeursbeleid voor Chinese staatsbedrijven een beetje terugschroeven

Onderhandelingen om uit de crisis te komen en het herhalen van al­gemene beloftes dat China open is

Een uitnodiging mee te doen aan het Chinese Nieuwe Zijderoute-plan, dat voorziet in het aanleggen van nieuwe internationale handelsroutes

Video: Vrijhandel onder vuur

Vrijhandel is niet meer weg te denken uit onze wereldeconomie. Ruim 160 landen zijn lid van de World Trade Organization, en dan hebben we het nog niet eens over de handelsverdragen die landen onderling met elkaar sluiten. Toch klinkt er nu vanuit linkse én rechtse hoek flinke kritiek op vrijhandel. Wij leggen je uit hoe dat zit.

_{Verbetering: In een eerdere versie van dit artikel stond dat het initiatief met 300 miljoen dollar gefinancierd wordt door Steve Schwarzman. Dat moet zijn 100 miljoen.}