Het Lagerhuis blijft een lastig obstakel voor May

Fier staat het standbeeld van Oliver Cromwell met sabel en bijbel naast The Houses of Parliament. Hij dankt zijn prominente plek aan zijn succesvolle strijd, als leider van de parlementariërs, tegen de autocratische heerschappij van de koppige koning Karel I, wiens doodvonnis hij mede-ondertekende. Een kleine vier eeuwen later herleeft Cromwells geest nu het Britse parlement de macht heeft gegrepen over de Brexit. Het zal Theresa Mays akkoord dinsdag waarschijnlijk door de papierversnipperaar duwen en daarna de regie proberen over te nemen.

Dat laatste is de voornaamste uitkomst van de eerste vier debatdagen – gemiddeld 75 sprekers per dag – over de grote vraag ‘deal of geen deal?’ Rebelse parlementariërs doen nu hetzelfde als een groot deel van hun kiezers bij het referendum van 2016: de arrogantie van de macht afstraffen. ‘De afgelopen dagen hebben we het Lagerhuis op z’n best gezien’, beweerde John McDonnell, de tweede man van Labour. ‘Daarom zijn we zo trots op onze parlementaire soevereiniteit’, zei het Conservatieve Lagerhuislid Heidi Allen. 

De afgevaardigden hebben de slogan Take Back Control  naar zich toegetrokken.

Het moment dat de Brexit stierf

De Cromwell van nu is een gesoigneerde advocaat, met een eloquente stem en een pochet in de borstzak van zijn fijngesneden pakken. Net nadat de regering-May door Lagerhuisleden was veroordeeld wegens ‘minachting van het parlement’ – een unicum in de geschiedenis – verrees de Conservatieve parlementariër Dominic Grieve om met succes een amendement in te dienen waarin staat dat het parlement de Brexit-koers mede kan gaan bepalen. Dit was een parlementaire staatsgreep, of, in de woorden van Mays voormalige topadviseur Nick Timothy, ‘het moment dat de Brexit stierf’.

Het minachtingsoordeel betrof in het bijzonder Geoffrey Cox, een ‘attorney-general’. Dat is een parlementariër, advocaat en lid van de regering die de premier voorziet van juridische wijsheid. Cox had aanvankelijk geweigerd het Brexit-advies te delen met het parlement. In het advies stond min of meer hetzelfde als in het Brexit-akkoord, maar dan in klare taal in plaats van eurojargon: Noord-Ierland blijft in wezen bij de EU en het VK zal mogelijk tot het einde der tijden bij de douane-unie blijven. Vooral zijn opmerking ‘er is hier niets te zien’ had woede gewekt.

Die opmerking typeert de houding van de regering. Vanaf haar aantreden heeft May laten blijken het Lagerhuis als een lastig obstakel te zien. Ze kwam van het lastige ministerie van Binnenlandse Zaken dat ze, met hulp van twee loyale adviseurs, in 6 jaar tijd als een dompteur had weten te temmen. Waarschijnlijk beschouwde ze het parlement als een soort ministerie.  Al vroeg in haar regeerperiode bracht ze een bezoek aan het Hogerhuis, waar ze demonstratief ging zitten om met een vernietigende blik te staren naar onwelgevallige Lords en Lady's.

Volkswil uitvoeren

Het liefst had May het gekozen deel van het parlement buiten het Brexit-proces gehouden. Immers, in haar visie had het parlement dit onderwerp uit handen gegeven door in 2015 met een grote meerderheid voor een EU-referendum te stemmen. May zag het als haar missie om de volkswil uit te voeren, zonder tegenwerking van volksvertegenwoordigers.

Ook Brexit-minister David Davis gaf blijk van zijn minachtende houding jegens de parlementariërs. Hij verscheen weliswaar geregeld voor de Lagerhuiscommissie voor Brexit-zaken, maar daar viel hij op door zijn gebrek aan voorbereiding, zijn gewoonte doemscenario’s weg te lachen en zijn onwil informatie te delen. De bedeesde commissievoorzitter Hilary Benn reageerde met ingehouden woede toen Davis zei eigenlijk geen tijd te hebben voor dit soort sessies.

Tegen deze achtergrond was het geen goed idee om het Lagerhuis bij de stemming over het Brexit-akkoord voor het blok te zetten: ‘slikken of stikken’. Zeker niet nadat May haar akkoord zelf had omschreven als ‘het is niet best, maar er is niets anders’. Nuchter bekeken is het akkoord misschien zo slecht nog niet, maar de weerzin tegen haar regering en haar optreden was zo groot dat May het Lagerhuis onbedoeld heeft weten te verenigen. Zelfs leden van haar kabinet keuren haar presidentiële handelwijze af. Ze smeken haar tevergeefs de stemming op te schorten.

Zweep van de whip

De zwakte – en incompetentie – van de regering heeft het parlement assertiever gemaakt. Er is amper vrees meer voor de whips, de fractiemanagers die parlementariërs naar de juiste stemkamer moeten leiden. De Lagerhuisleden weten zich door dik en dun gesteund door John Bercow, naar wie ze een buiging maken bij het betreden of verlaten van het parlement. De vooral bij de oppositie populaire Speaker steekt zijn afkeer van de regering niet onder de groenlederen Lagerhuisbankjes.

Maar de hervonden assertiviteit brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Wanneer ze Mays akkoord inderdaad afschieten, ontstaat er een crisis. Labour zal proberen de regering ten val te brengen met een motie van wantrouwen, de voorstanders van een harde Brexit zullen eindelijk hun beloofde coup plegen en May zal nog een keer naar Brussel gaan met een verzoek tot aanpassing of uitstel. De ‘Noorwegen’-optie zal weer in beeld komen, al tonen de Noren weinig enthousiasme voor de gedachte de grillige Britten toe te moeten laten in de knusse Europese Economische Ruimte.

De druk zal toenemen om een nieuw referendum uit te schrijven, maar vooralsnog heeft ‘de Moeder aller Parlementen’ weinig zin om het heft nóg een keer uit handen te geven.