AfD broedt op nieuwe koers: gematigd of ruk naar rechts?

In het ochtendnieuws van Duitse publieke zender ARD kwamen donderdag bestuursleden van de AfD aan het woord over de aankondiging dat Frauke Petry geen gooi doet naar het partijleiderschap. De vraag was: hoe nu verder?

Bestuurslid Georg Pazderski hield een verrassend pleidooi voor een verkiezingsrace zonder lijsttrekker, waarna de zender overschakelde naar Saksen-Anhalt waar collega André Poggenburg benadrukte hoe belangrijk het was dat er dit weekend in Keulen wèl iemand werd gekozen die de AfD naar de verkiezingen leidt, het liefst een team. Onenigheid alom.

Met haar terugtrekking wilde Petry juist een einde maken aan de openlijke verdeeldheid in het partijbestuur. Vooralsnog bereikt ze precies het omgekeerde. Is het blootleggen van de verdeeldheid onderdeel van Petry's strategische bekokstoofde opzet om toch de alleenheerschappij in de partij te grijpen?

Of beschikt Duitsland, zoals der Spiegel suggereerde, gewoon over de 'minst getalenteerde rechtspopulisten van Europa die vooral het talent bezitten om zichzelf te verscheuren.' 

Om verscheuring te voorkomen moet de AfD dit weekend doen wat de partij sinds de oprichting in 2013 al voor zich uit heeft geschoven: een duidelijke richting kiezen. Zoals Petry het stelde: de 600 gedelegeerden moeten in Keulen kiezen tussen de door haar gewenste conservatief burgerlijke koers, gericht op integratie in het bestaande partijenlandschap en uiteindelijke regeringsdeelname.

De andere optie is een 'fundamenteel oppositionele koers', verder naar rechts. Volgens die Zeit is die weg het meest waarschijnlijk. Er is al een team, schrijft de krant, samengesteld achter de rug van Frauke Petry om. Aan de leiding zullen Alexander Gauland staan en, waarschijnlijk, Alice Weidel (38), de eerdere tweede vrouw naast Björn Höcke in de deelstaat Thüringen.

Radicale opvattingen

Die weg naar rechts is onvermijdelijk, schrijft ook Justus Bender, politiek commentator van de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Zij boek Was will die AfD, verscheen deze week. Een doorbreken van maatschappelijke taboes, zeggen waarvan het politieke midden vindt dat het niet gezegd mag worden zit in het DNA van de partij, betoogt Bender. Daardoor zijn er weinig argumenten om politici en partijleden met radicale opvattingen de mond te snoeren.

Benders theorie wordt weerspiegeld enquête die in februari werd gehouden onder AfD-leden over de vraag of Björn Höcke uit de partij moest worden gezet vanwege zijn extreemrechtse uitspraken over de Holocaust. Nee, dat moet niet, vond 52 procent van de leden.

Het was de kwestie Höcke die ook de al langer sluimerende spanningen binnen de partijtop op scherp zette. Er ontstond een scheiding tussen 'ideologen', zoals Gauland, Poggenburg en Beatrix von Storch - de Berlijnse politica die vooral bekend is omdat een linkse actiegroep een jaar geleden een slagroomtaart in haar gezicht drukte - en de 'carrièremakers' zoals Frauke Petry en de andere voorzitter Jörg Meuthen, de rustige welbespraakte politicus uit Baden-Württemberg.

Die tweedeling tussen ideologen en carrièremakers is afkomstig uit een ander boek over de AfD dat ook deze week verscheen, Angst für Deutschland, van Melanie Amann. Petry wil volgens haar naar de politieke top, en die bereik je - zeker in Duitsland - niet met ideeën die aanschurken tegen extreemrechts. Het streven naar een gematigde koers lijkt bij Petry dus eerder uit tactische overwegingen voort te komen dan uit politieke overtuiging. In haar videoboodschap noemt ze het ook een 'politieke strategie.'

Waar ze ideologisch precies staat, is onduidelijk. Want Frauke Petry heeft vele gezichten. Precies twee jaar geleden, tijdens de eerste grote crisis waarin de AfD verkeerde, stond Petry precies aan de andere kant.

Het was Petry die AfD-voorzitter en -oprichter Bernd Lucke van de troon wilde stoten. Lucke wilde dat de AfD 'rechts noch links' was, en mikte op een electoraat van hoogopgeleide eurosceptici.

De leiders van Alternative für Deutschland vechten over de koers van de partij. Grondlegger Lucke wil 'door het midden', bestuurslid Petry wil afslaan naar rechts: tegen islam en tegen migratie', zoals Volkskrant-correpondent Rolf Bos op 27 mei 2015 schreef. Petry's couppoging slaagde omdat ze, net als nu, achter Luckes rug om een groep handlangers bij elkaar had gebracht. Björn Höcke was een van hen.

Nu is het Petry die hamert op een gematigde koers. Net als in 2015 suggereren Duitse media dat de partij aan zichzelf ten onder zal gaan. Dat ligt nu minder voor de hand dan toen. De AfD is veel groter dan in het voorjaar van 2015, heeft zitting in negen deelstaatparlementen met in totaal 140 mensen. En bij de AfD-jeugd, de Junge Alternative, lopen tientallen ambitieuze politici in de dop rond. Maar om dat potentieel te kunnen benutten moet de partij behalve een leider en een koers kiezen nog een ander probleem oplossen: het probleem van de dalende peilingen.

En dat probleem lijkt structureler dan de huidige bestuurscrisis, want de peilingen dalen al sinds januari. Waarom? Een vaak gegeven verklaring is de opkomst van de charismatische SPD-leider Martin Schulz. Een andere verklaring is het wegvallen van het thema waarmee de AfD na de eerste crisis groot werd: de vluchtelingen. De vluchtelingenproblematiek houdt het land niet langer zo in z'n greep als een jaar geleden en ook andere partijen pleiten nu voor strenger integratie- en uitzettingsbeleid. Dat knaagt aan het bestaansrecht van de AfD.