Direct naar artikelinhoud
OpruimmaandFinanciën

Tijd voor de financiële huishouding: geld uitgeven is niet moeilijk. Verstandig geld uitgeven daarentegen wel

Waarom nemen we op financieel gebied telkens weer de verkeerde beslissingen? Acht tips om dat te veranderen. De belangrijkste: besef wat je uitgeeft, niet wat je bespaart.

Tijd voor de financiële huishouding: geld uitgeven is niet moeilijk. Verstandig geld uitgeven daarentegen wel
Beeld Krista Van Der Niet

‘We zijn zo slecht in sparen, dat in ons pensioenplan staat dat we beter maar betrekkelijk jong kunnen sterven’, zegt Jeff Kreisler, via Skype, met gespeeld dramatische blik. De Amerikaan is niet alleen professioneel komiek, maar verhuurt zichzelf ook als serieus spreker en schrijver op het gebied van geld. Dit jaar verscheen het boek Geld en gedrag, dat hij samen met gedragswetenschapper Dan Ariely schreef. Het grappigst aan de manier waarop we met geld omgaan, zegt Kreisler, is dat we haast nooit van onze fouten leren. We trappen in telkens dezelfde valkuilen: we vallen in katzwijm voor de uitverkoop, kopen dezelfde dure merken en houden aan het eind van de maand geen geld over om te sparen.

Maken we inderdaad altijd van die beroerde financiële keuzen? ‘Goede economische beslissingen nemen is lastig’, zegt Wilco van Dijk, bijzonder hoogleraar Psychologische determinanten van economisch keuzegedrag aan de Universiteit Leiden en verbonden aan het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud). Dat komt vooral, aldus Van Dijk, doordat we ons niet alleen laten leiden door rationele argumenten, maar ook door emoties. Onderzoek leert dat je meer risico’s neemt als je boos bent, op zoek gaat naar beloningen als je verdrietig bent en pessimistisch reageert als je je angstig voelt. Word je boos als bij een aanmaning extra kosten in rekening worden gebracht? Dan ben je vermoedelijk geneigd te weigeren de rekening te betalen. Voelt zo’n aanmaning meer als een pijnlijk verlies van controle en voel je als gevolg daarvan de tranen opwellen? Dan bestaat een gerede kans dat je als troost iets nieuws, moois en – beter nog – duurs voor jezelf gaat kopen.

Liever niet

Eigenlijk zijn de meeste mensen liever helemaal niet met geld bezig, zegt Anna Dijkman vanaf de redactie van Het Financieele Dagblad aan de telefoon. Al in 2011 verscheen haar boek Psycholo-Geld, met als ondertitel Waarom we stoppen met denken als we beginnen met uitgeven. Dijkman: ‘Veel mensen besteden meer tijd aan het uitzoeken van de juiste gordijnen dan aan het kiezen van de juiste hypotheek, terwijl dat toch een van de belangrijkste financiële beslissingen is die je in je leven neemt.’ 

Volgens Dijkman zouden we ons bij elke financiële transactie moeten afvragen: hoeveel geld wil ik ervoor betalen? Gedragswetenschapper Ariely en komiek Kreisler schrijven iets vergelijkbaars. Zij vinden dat we, als we op het punt staan onze portemonnee te trekken, altijd eerst moeten bedenken waaraan we dat bedrag óók zouden kunnen uitgeven. 

Toch slaan we die goede raad structureel in de wind. Hoe komt dat? Dijkman: ‘Omdat we liever niet met geld bezig zijn, zijn we erop gericht snel beslissingen te nemen en zo min mogelijk na te denken over de financiële kant.’ Ze noemt in dit verband de ‘lattefactor’, een term die staat voor ‘de slechte mentale registratie van kleine uitgaven, waaronder die van koffie onderweg’. Dijkman: ‘Vind je het echt heel fijn elke ochtend een latte van 3 euro te halen, besef dan dat je daar maandelijks 60 euro aan kwijt bent. Dat is namelijk het belangrijkste.’

Bewustwording

Dat klinkt makkelijker gezegd dan gedaan. Dijkman: ‘Het heeft te maken met bewustwording. Ik vergelijk het met afvallen: dan moet je precies bijhouden wat je eet. Wil je weten waar je geld blijft, dan moet je bijvoorbeeld een maand lang je uitgaven precies bijhouden.’ 

De meeste mensen houden wel bij wat ze uitgeven, maar dan globaal in hun hoofd. Dat ‘mentale boekhouden’ lijkt weliswaar een manier om je uitgaven in de hand te houden, schrijft Dijkman, alleen blijkt die interne klerk de boel enorm te belazeren. Dat zit zo. Stel, je bent in een winkel en wilt een rekenmachine kopen. Die kost 15 euro. Je herinnert je dat je in een winkel verderop, 20 minuten lopen, er een zag die 10 euro kostte. Wat blijkt uit onderzoek? 68 procent van de mensen kiest voor de goedkopere optie en neemt die 20 minuten lopen voor lief. Word je echter verliefd op een jas van 125 euro, die 20 minuten verderop 120 euro kost, dan kiest maar 29 procent voor die goedkopere optie. In het ene geval heb je dus wel 20 minuten lopen over voor 5 euro, in het andere geval niet. Waarom? We vinden een grotere relatieve besparing belangrijker dan een absolute. In het geval van de rekenmachine bedraagt de korting 33 procent, bij de jas gaat het om 4 procent. Daarom, zegt Dijkman, verliezen we vooral bij grote aankopen makkelijk uit het oog dat het uiteindelijk om best grote bedragen gaat.

Bewustwording
Beeld Krista Van Der Niet

Zondigen 

Kreisler en Ariely hebben het in dit verband –dat van de mentale boekhouding – over de Tien Financiële Zondes. Dat zijn: emotie, egoïsme, impulsiviteit, gebrek aan planning, kortetermijndenken, zelfbedrog, druk van buitenaf, goedpraterij, verwarring en hebzucht.Een voorbeeld: je komt thuis van je werk, je hebt honger maar de koelkast is leeg. Gezien je lage banksaldo wil je graag zelf koken, maar toch zit je een uur later met wat vrienden te eten en dure cocktails te drinken. Je voelt je niet eens schuldig, want je moest toch eten – en had je geen beloning verdiend na al dat harde werk? Kreisler en Ariely: ‘Zoals sommige bedrijven door middel van creatief boekhouden gebruikmaken van mazen in de wet, maken wij gebruik van onze flexibele uitgavenlogica. We veranderen de regels en verzinnen verhalen om onze uitspattingen te rechtvaardigen.’

En dan is er nog een opmerkelijk psychologisch fenomeen, zegt Kreisler: ‘We proberen altijd de pijn van het betalen te vermijden.’ Betaalpijn is de mentale pijn van het afscheid nemen van je zelf verdiende geld. Die pijn neemt niet alleen toe naarmate het bedrag hoger wordt, maar ook naarmate je je bewuster bent van dat bedrag. En de mate van pijn wordt bepaald door de manier waarop je dat geld uitgeeft. Contante betalingen doen meer pijn dan die met een pinpas of creditcard. Uit onderzoek, aldus Kreisler, is gebleken dat creditcardgebruikers onderschatten wat ze hebben uitgegeven en overschatten wat ze nog kunnen uitgeven. Moeten we dan meer contant betalen? Dijkman: ‘Je hebt dan wel meer overzicht, maar het past niet meer bij deze tijd. Wat ik vaak doe, is bij het afrekenen de bon vragen, om het bedrag tot me te laten doordringen. Anders heb ik gedachteloos op de oké-knop gedrukt, zonder te beseffen hoe duur mijn aankoop was.’

Hoe kunnen we, tot slot, ons financiële leven beteren? Kreisler: ‘Mensen denken de hele tijd aan geld. Hoe kan ik meer verdienen en hoe kan ik dat geld vervolgens uitgeven? Wij proberen mensen te laten nadenken wat ze nog meer met hun geld kunnen doen.’

Word pound wise

We hebben er allemaal weleens last van en velen lijden eronder: onverstandig omgaan met geld, penny wise, pound foolish. Acht tips om dat te veranderen. 

1. Bekijk een maand lang gedetailleerd je uitgaven en word je ervan bewust waaraan je je geld uitgeeft.

2. Open een aparte spaarrekening en schrijf daar elke maand, zodra je salaris binnen is, automatisch een bedrag naar over, al is het maar 50 euro.

3. Spaar met een doel – vakantie, een nieuwe tafel. Dat werkt motiverend.

4. Laat abonnementen op tijdschriften en de sportschool niet automatisch afschrijven, want dan vergeet je ze.

5. Als je tijdens het winkelen iets duurs koopt, krijg je vanzelf de neiging meer aan te schaffen: je bent immers toch al geld aan het uitgeven. Op zo’n moment kun je beter naar huis gaan.

6. Aan iets in de uitverkoop geven we sneller en gedachtelozer geld uit dan aan iets dat voor de normale prijs wordt verkocht. Kijk dus alleen naar wat je uitgeeft, niet naar wat je bespaart.

7. Koop eens wat anders dan een duur A-merk dat je al jaren gebruikt. Uit consumententests blijkt dat goedkope huismerken vaak net zo goed of zelfs beter zijn.

8. Geef je geld uit aan ervaringen in plaats van aan spullen. Daar word je gelukkiger van.

De mens kiest middelmaat

Wil je een kleine, een medium of een grote koffie? Dikke kans dat je de middelste kiest, ongeacht de grootte en de prijs van de drie opties. Volgens gedragswetenschapper Dan Ariely komt dat doordat we nu eenmaal niet houden van de kleinste of de grootste, noch van de goedkoopste of de duurste. Omdat we bang zijn de verkeerde keuze te maken. De middelste voelt daarom altijd het best. Dat weten marketeers, dus is dat meestal precies de optie die zij het liefst aan ons willen verkopen.