Het kabinet grijpt het nieuws over het Nederlands spionagesucces in Rusland aan om de nieuwe inlichtingenwet te promoten. De inhoudelijke reactie blijft impliciet: we kunnen er niks over zeggen, al hadden we wel reeds gewaarschuwd voor buitenlandse hacks. Onder Kamerleden heerst tegelijkertijd trots over de inlichtingendiensten en de behoefte aan een debat.

'Waanzinnig trots'

Premier Rutte zegt het maar meteen in het eerste antwoord van zijn persconferentie: 'Ik ga niet op de berichtgeving in.' Elk ander antwoord zou onnodig inzicht kunnen geven in de werkwijze van de Nederlandse geheime diensten, stelt hij. Maar 'in algemene zin' is hij 'waanzinnig trots' op de veiligheidsdiensten. Is het risico op Russische aanvallen toegenomen? Hij kan er niks over zeggen. Is de relatie tussen Nederlandse en Amerikaanse diensten goed? 'In algemene zin is die goed.'

Des te meer woorden besteedt hij aan het promoten van de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (Wiv). Die wet verschaft de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) meer toegang tot digitale data. Te veel toegang, menen tegenstanders. Op 21 maart is de wet onderwerp van een raadgevend referendum. Ja, zegt Rutte, een dergelijke operatie zoals beschreven door de Volkskrant en Nieuwsuur ('waar ik verder niet op inga') is mogelijk zonder de Wiv, maar voor vervolgonderzoek zijn meer bevoegdheden cruciaal.

Ook minister Ollongren van Binnenlandse Zaken, verantwoordelijk voor de AIVD, is 'trots' op de geheime diensten. En ook zij reageert niet 'op de casuïstiek'. Wat ze wel zegt: 'In het algemeen heb ik de afgelopen tijd gewezen op het risico van statelijke actoren die democratieën proberen te beïnvloeden'. En ook de AIVD heeft 'in jaarverslagen geconstateerd dat digitale spionageaanvallen toenemen en complexer worden'. Maar de pers moet daar vooral geen bevestiging in horen.

Vragen

Terwijl het kabinet praat met meel in de mond, laten Kamerleden hun bewondering de vrije loop. 'Trots op onze AIVD en MIVD!', jubelt SGP'er Roelof Bisschop op Twitter. 'Sterk staaltje', schrijft D66'er Kees Verhoeven. Ook voor hen zijn de onthullingen spectaculair. Doorgaans krijgt alleen een select gezelschap van fractieleiders in de 'commissie Stiekem' informatie over het werk van de diensten, nu wordt 'Zoetermeer' - waar de AIVD zetelt - plots door bronnen in de krant in één adem genoemd met Moskou en Langley.

Tegelijkertijd zoeken de politici naar de juiste route voor hun vragen. Want vragen genoeg: wat betekent dit voor de relatie met de Amerikanen? Hoe moet Nederland zich verhouden tegenover Rusland, dat tot ongekende digitale agressie in staat blijkt? Zijn AIVD en MIVD bestand tegen tegenaanvallen?

Roep om debat

Oppositie-Kamerlid Ronald van Raak (SP) wil dat de Kamer vertrouwelijk wordt bijgepraat voorafgaand aan een publiek debat. 'Ik wil eerst de feiten helder hebben. Die krijg ik niet in een openbare briefing.' Vervolgens zou het parlement moeten spreken over digitale oorlogsvoering, een strijd die zich geheel aan het publieke oog onttrekt. 'Nu houden regeringen digitale aanvallen zoveel mogelijk onder de pet. Ook de reactie blijft informeel. Het wordt tijd om daar publiekelijk landen op aan te spreken.' Maar of en hoe Nederland op Rusland zou moeten reageren, durft hij nog niet te zeggen.

Ook coalitie-Kamerlid Verhoeven pleit voor een debat. 'Dit is absoluut iets waar de politiek over moet spreken. Het laat nogmaals zien dat de Russen andere landen proberen te destabiliseren.' Nederland loopt mogelijk een vergroot risico doelwit te worden van Russische aanvallen, meent hij. 'Ik zal dit onderwerp neerleggen in de coalitie.'

Wat de Wiv betreft staan de Kamerleden lijnrecht tegenover elkaar. Van Raak ziet in het AIVD-succes het bewijs dat de diensten genoeg bevoegdheden hebben. 'Heel knap werk.' Verhoeven, die tijdens de vorige kabinetsperiode tegen de Wiv stemde, ziet nu het nut ervan in. 'Die wet moet er komen. Een goed geëquipeerde inlichtingendienst die de mogelijkheden maximaal kan benutten heeft zijn waarde, dat blijkt hier wel uit.'

Hackers AIVD leverden cruciaal bewijs over Russische inmenging in Amerikaanse verkiezingen
Digitale agenten van de AIVD infiltreren in de zomer van 2014 in de beruchte Russische hackgroep Cozy Bear. Ze zien zo als eersten hoe de Russische hackers in verkiezingstijd doelen in de VS bestoken: de Democratische Partij, het ministerie van Buitenlandse Zaken en zelfs het Witte Huis. Het is cruciaal bewijs en aanleiding voor de FBI om een onderzoek te beginnen.

Zo kwam het verhaal over het cruciale werk van de AIVD in het onderzoek naar Russische beïnvloeding van de Amerikaanse verkiezingen tot stand
De directe aanleiding voor het onderzoek naar de jarenlange Nederlandse toegang tot de bekende Russische hackgroep Cozy Bear was een tip in de zomer van 2017. Tijdens een zeven maanden durend onderzoek lukte het Volkskrantjournalist Huib Modderkolk en Nieuwsuurjournalist Eelco Bosch van Rosenthal om in totaal vijftien personen - in Nederland en daarbuiten - te spreken. Soms door bij mensen aan te bellen, soms door via-via een gesprek op te zetten, soms met hulp van versleutelde communicatie. Lees hier hoe het hele onderzoek in zijn werk ging.

Lees hier alle verhalen over de Russische hacks
Het onderzoek naar de Russische hacks nam meer dan een half jaar in beslag, en leverde een schat aan informatie op. Op deze pagina verzamelden we alle verhalen en video's uit het dossier.