Na de 'waterbomcrisis' is de Nederlandse exporttomaat populairder dan ooit

Peter Duijvestijn vergelijkt zijn tomatenplantjes het liefst met topsporters. Met atleten die alleen onder perfecte omstandigheden tot grote hoogten kunnen groeien. En dus heerst er niets minder dan een topsportklimaat onder de kleine vijftien hectare glas bij Duijvestijn Tomaten. Dat hun tomaten desondanks kwetsbaar zijn voor allerlei onheil, hoef je ze in Pijnacker niet te vertellen.

'Het enige wat wij kunnen doen is zorgen dat ze precies op de juiste snelheid groeien', zegt Duijvestijn (51) tussen zijn jonge planten, die in maart de eerste trostomaten moeten leveren. 'Ze laten het direct zien als wij iets niet goed doen.'

Gecontroleerde kasteelt

Met dank aan thermometers, weegschalen, vliegenvangers en ppm-meters weten ze in Pijnacker precies of zij de plantjes blootstellen aan genoeg aardwarmte, water, sluipwespen en CO2. Op de vloer zigzagt een kilometers lang warmtespoor tussen de plantjes, die weer met andere buizenstelsels op afstand voeding en groeimiddel CO2 krijgen.

Nederland loopt voorop in deze high-tech, 'gecontroleerde kasteelt'. De tomatenopbrengst per hectare ligt hier drie keer hoger dan onder de Spaanse zon, waar de grootste concurrentie vandaan komt. Daardoor zijn Nederlandse tomaten aantrekkelijk geprijsd. Nederlanders zijn daarbij goed in logistiek, waardoor de telers de vruchten ook in het buitenland snel kunnen afleveren bij de klant.

Populair

Mede dankzij deze efficiëntie was de Nederlandse exporttomaat nog nooit zo populair, blijkt uit de cijfers over 2017 van het CBS en Wageningen University & Research (WUR). Het was een recordjaar voor de Nederlandse tomatenexport. Nederland leverde in 2017 voor 1.7 miljard euro aan tomaten aan het buitenland. Negen van de tien van exporttomaten kwamen uit Nederlandse kassen - en waren dus geen doorvoerproducten.

De onderzoekers concluderen dat de export sinds 2010 structureel toeneemt. Dat mag dan zo wezen, Duijvestijn weet ook dat het rap weer anders kan zijn met zijn blessuregevoelige stekjes. Kijk maar naar zijn boekhoudingen uit 2011 en 2013, toen hij net als zijn collega's honderdduizenden euro's verloor.

Tegenvallers

Om net als vorig jaar weer zo'n half miljoen euro winst te kunnen maken, worden in Pijnacker ook heel wat voorzorgsmaatregelen genomen om de kans op tegenvallers te verkleinen. Medewerkers zetten duizenden kleine plastic spalkjes tussen de stengel en de zwakke takjes - die al vijf vruchtjes van trostomaten dragen. Ook krijgen ze in Pijnacker tweewekelijks bezoek van een bioloog om te controleren of er geen gewasziekten in aantocht zijn.

En dan zijn er nog de stormen - vijftien gesneuvelde kasruiten bij de laatste - en, gevaarlijker, de concurrentie van de Spanjaarden. Zo is de recordexport van vorig jaar deels te danken aan de relatief koude winters in Spanje, waardoor daar de tomatenoogst tegenviel. Dit kan volgend jaar weer heel anders zijn, weten de telers. De reden dat hun paprika's en komkommers vorig jaar minder goed liepen, was omdat de oogsten van deze groenten in Spanje toen wel goed waren. Voor de tomaten gold dat in 2013.

Wasserbombe

Stormen en Spanjaarden zijn factoren waar Duijvestijn geen invloed op heeft. Dit geldt ook voor imagoschade. Peter en zijn drie broers hadden in 1988 de zaak net overgenomen van hun vader, toen begin jaren negentig de grootste imago-crisis uit in de geschiedenis van de Nederlandse tomaat uitbrak.

Het Duitse blad Bild bestempelde de tomaten uit Nederland als smaakloze, overrijpe waterbommen. Het duurde jaren voordat Nederlandse telers deze Wasserbombe-actie - waar volgens Duijvestijn (met een knipoog) de Spanjaarden zomaar achter zouden kunnen zitten - te boven kwamen.

In 2011 kwam het euvel weer uit Duitsland, toen met dank aan de Ehec-bacterie de verkoop van groenten kelderde. Het raakte de tomatentelers onevenredig hard, omdat Duitsland toen al bijna de helft van alle Nederlandse exporttomaten consumeerde.

Tasty Tom

De waterbomcrisis bleek achteraf een zegen. Nederlandse zadenveredelaars ontwikkelden in die tijd, mede geprikkeld door alle negativiteit, vlijtig nieuwe tomatensoorten en verbeterden de bestaande rassen. Onder meer de trostomaat en de Tasty Tom zagen in de jaren negentig het licht. Ze stonden aan de basis voor de wedergeboorte van de Nederlandse tomaat. Nu zijn er naar schatting meer dan driehonderd gangbare Nederlandse tomatensoorten - en is een kilo tomatenzaad (zo'n 55 duizend euro) duurder dan een kilo goud.

Het brede assortiment en de goede kwaliteit verklaart voor een groot deel het exportsucces, menen tuinbouwexperts. 'De snacktomaat is door Nederland gemeengoed geworden', zegt Gerben Jukema (WUR). De hightechkassen spelen een belangrijke rol in de hoge kwaliteit, zegt smaakonderzoeker van kasgroente Caroline Labrie (WUR). 'De ideale omstandigheden die worden gecreëerd voor de planten dragen zeker bij aan de verbeterde smaak.'

Detailhandel

De tomatenteelt loopt na de economische crisisjaren (2008-2014) duidelijk voor op de ontwikkeling bij andere groenten, zegt Patrick Zwaan, tuinbouwexpert van de Rabobank. Niet alleen in het doorontwikkelen van nieuwe rassen, maar ook door modernisering van de kassen. Door belichting in de wintermaanden kunnen telers nu heel het jaar leveren - bij komkommers en paprika's gebeurt dit nog nauwelijks.

'Jaarronde levering is heel fijn voor de detailhandel, terwijl telers in de winter weinig concurrentie ondervinden', zegt Zwaan. Dan liggen de prijzen dus hoger. Inmiddels is ruim eenderde van alle glastuinbouw in Nederland (circa 4.700 hectare) bestemd voor tomaten.

Roze, zwart of groen

Silky Pink, Prunus, Elanto, Arvento; met roze, zwarte en groene tomaten gaat de rasseninnovatie niet voorbij aan de kassen van Duijvestijn. Ondertussen probeert het bedrijf zo efficiënt en milieuvriendelijk mogelijk te produceren. De steenwol waarop de tomaten groeien wordt gerecycled in bakstenen, het regenwater dat op de kassen valt gaat naar de tomatenplantjes en het gebruikte water naar de eigen zuiveringsinstallatie.

De grootste milieu-investering was de aardwarmte-installatie, die voor 12 miljoen euro werd gebouwd. Hier worden de kassen CO2-neutraal mee verwarmd. Sinds kort worden er ook gebutste tomaten mee gedroogd voor de verkoop. De rest van de 'kneusjes' gaan naar soepenmerk Kromkommer.

Tuinbouw

En dan zijn er nog de tomatenbakjes van 100 procent gerecyclede tomatenstengels. Nu nog te duur, maar een prototype liet Duijvestijn vast ontwerpen. Ook experimenteert het bedrijf met de kweek van tomaten bij 17 in plaats van 18 graden Celcius. Als dat werkt, zou dat gigantisch veel energie besparen.

Alle innovatie ten spijt blijft tuinbouw een riskante business. 'Voordat er ook maar één tomaat is geoogst, hebben we 40 procent van de kosten gemaakt', zegt Peter Duijvestijn. 'Vervolgens weet ik nooit zeker wat de tomaten de volgende dag opbrengen.'

Toch is het leven van de tomatenteler iets minder onzeker geworden, zegt tuinbouwexpert Jukema van WUR. 'Uiteraard is het mogelijk dat er nog magere jaren in het verschiet liggen, maar door alle aanpassingen van de afgelopen jaren is de sector wel robuuster geworden om tegenslagen op te vangen.'