Terugtredend Unilever-topman Paul Polman: van groene held naar verguisd kapitalist

Dekkers ontkende dat het te maken zou hebben met het mislukte plan om het hoofdkantoor in Nederland te concentreren. ‘Omdat een aftreden er een keer aan zat te komen, zijn we een jaar geleden al op zoek gegaan naar een nieuwe ceo. Dat is Jope geworden die het huidige beleid zal voortzetten. Hopelijk net zo succesvol als Polman.’ Dekkers zegt dat door een benoeming van een Brit de Nederlands-Britse verhoudingen niet meteen worden verstoord. ‘We zijn een extreem mondiaal bedrijf die voor de beste mensen kiest en niet naar de nationaliteit kijkt.‘

Aan het eind van zijn carrière bij Unilever lijkt Paul Polman van groene held verworden tot verguisde kapitalist. De topman die ooit gevierd werd als de kampioen van de duurzaamheid en de voorvechter van de derde wereld is nu voor velen de arrogante pleitbezorger van aandeelhouderswaarde, de grote lobbyist voor belastingverlaging en de graaier die in 2017 11,7 miljoen euro aan salarissen en bonussen opstreek. Alleen hijzelf ziet zich nog als wereldverbeteraar die de voedsel- en milieuproblemen van de wereld wil oplossen. 

In het AD probeerde hij vorige week zijn beleid te rechtvaardigen. Dat bedrijven niet naar Nederland komen omdat ze daar dividendbelasting moeten betalen, was volkomen logisch: ‘Je hoeft daar niet voor naar de middelbare school. Als jij iets voor de helft van de prijs bij Aldi kan kopen, ga je dan naar Albert Heijn?’ Het gesprek leek meer op een confrontatie van Louis van Gaal in vennootschapsland met een onwelgevallige journalist, dan op een interview. Of weinig belasting betalen en duurzaamheid wel samen gaan? ‘Dat staat helemaal niet lijnrecht tegenover elkaar! Jij bent werkelijk polair in je denken.’ De media hadden er in zijn ogen niets van begrepen en schreven alleen maar onzin. Als een volleerde Trump (fake, fake en fake) probeerde hij zijn slechte imago aan de pers toe te schrijven.

Dat hij 11 miljard euro terug ging geven aan aandeelhouders, kwam gewoon omdat er geen goede overnamekandidaat langskwam. Hij rechtvaardigde zijn eigen inkomen met de opmerking dat elke ceo van een vergelijkbaar bedrijf twee keer zoveel verdient. Alleen zijn vriend Mark Rutte begreep hem. Die had hij ’s morgens om 6 uur gebeld, waarna ze een uur aan de telefoon had gehangen.

‘Schaffer’

Polman – hij heeft samen met zijn in Zwitserland wonende echtgenote drie zoons van in de 30 – werd geboren in Enschede. Hij wilde eerst priester worden en later dokter. Maar hij werd uitgeloot voor medicijnen. Dus studeerde hij uit nood eerst economie in Groningen en later bedrijfskunde in Cincinnati waar zijn ouders vrienden hadden wonen. Hij trad in dienst bij Unilevers grote concurrent Procter & Gamble, waar hij opklom tot president Europa. In 2006 kwam hij bij het Zwitserse Nestlé terecht. 

Drie jaar later haalde Unilever hem binnen als ceo. Aandeelhouders juichten. Polman had de reputatie van ‘Schaffer’, iemand die dingen voor elkaar kreeg en die ‘out of the box’ dacht. ‘Wat ik ga doen. Visies creëren, roadblocks wegnemen’, kondigde hij aan. De managementlaag moest kleiner. Meteen werden veertig van de honderd managers op straat gezet. Hij schrapte de publicatie van kwartaalcijfers omdat hij niet continu door de beurs wilde worden afgerekend.

Hij zou de omzet gaan verdubbelen tot 80 miljard euro, maar tegelijkertijd de milieuoverlast verminderen. ‘Ik wil geen deel uitmaken van een economisch systeem dat natuurlijke hulpbronnen steelt die de volgende generatie rechtmatig toekomen’, verklaarde hij. Unilever zou het waterverbruik, de CO2-uitstoot en het afval in 2020 halveren. Bovendien zou Unilever de gezondheid van 1 miljard mensen bevorderen door kinderen te leren drie keer per dag hun handen te wassen. Polman plakte er in 2010 het etiket Sustainable Living Plan op. Unilever zou de grootste ontwikkelingsorganisatie (NGO) in de wereld worden. 

Champion of the Earth

Hij scoorde ermee bij de Verenigde Naties en het jaarlijkse World Economic Forum in Davos. Hij adviseerde paus Franciscus over de encycliek waarin de kerkleider opriep tot matiging van het consumptiegedrag om de klimaatverandering tegen te gaan. Hij werd geëerd met eredoctoraten en kreeg de Vrede van Nijmegen-penning. De VN riep hem uit tot Champion of the Earth, waarmee hij de status van Freddy Mercury benaderde. Olof van der Gaag van Natuur & Milieu noemde hem in 2014 een popster-ceo. ‘Polman doet het heel goed op podia en in de media. ‘Omzet verdubbelen, ecologische voetafdruk halveren’, dat staat in de hal van het Unilever-hoofdkantoor ook groot op een spandoek, een heel activistische manier van een bedrijf besturen. Zou bij een organisatie als Greenpeace niet misstaan.’

Intussen groeide het bedrijf, vooral dankzij overnames. Voor 1,3 miljard euro kocht het concern al in zijn eerste jaar de tak verzorging van Sara Lee met merken als Zwitsal, Sanex, Biotex, Badedas, Prodent, Zendium, en Brylcreem. Daarna kocht hij voor het dubbele bedrag het Amerikaanse Alberto Culver, producent van lichaamsverzorgingsproducten. ‘Het is niet de aandeelhouderswaarde die mij drijft. Om eerlijk te zijn, ik werk niet voor de aandeelhouder. Ik werk voor de consument’, verklaarde hij in een interview in de krant Financial Times. Geen aandeelhouder durfde er toen vraagtekens bij te zetten. De markt zat mee en de winsten gingen omhoog, vooral die in opkomende landen. ‘Unilever draait beter dan ooit’, schreef de Volkskrant begin 2011. Datzelfde jaar werd hij door de VEB verkozen tot topman van het jaar, in de ‘Duurzame 100’ van Trouw werd hij nummer twee.

Tegengeluid

Elke kritiek werd overstemd door adoraties. Polman kon ook niet tegen mensen die een tegengeluid lieten horen. Toen Giuseppe van der Helm van de Vereniging Beleggers van Duurzaam Ondernemen (VBDO) in 2015 op de aandeelhoudersvergadering vroeg naar de nog altijd niet bereikte doelstelling van Unilever, om 1 miljard mensen het belang van handen wassen te leren, reageerde Polman ‘als door een horzel gestoken’.

Alles veranderde toen de Amerikaanse concurrent Kraft Heinz in februari 2017 met een overnamebod kwam. Ineens bleken er heel veel aandeelhouders te zijn die vonden dat hij zich te veel met de problemen van de wereld bezighield en te weinig met het rendement van aandeelhouders. Het bod werd meteen in de kiem gesmoord. Polman hield de eer echter niet aan zichzelf, maar besloot de koers te wijzigen. 

Twee maanden later kondigde hij niet alleen aan de complete margarinedivisie te zullen verkopen, maar ook het dividend met 12 procent te verhogen, de winstdoelstelling naar boven bij te stellen en voor miljarden aandelen op te kopen. Op de vraag van het AD of dat geen zelfverloochening was en of hij na zeven jaar uiteindelijk toch was gezwicht voor het snelle geld, antwoordde hij kribbig: ‘Nee, helemaal niet. (…) Je stelt de juiste vraag niet! Waarom vraag je niet of we 600 miljoen mensen hebben bereikt met betere health and wellbeing? Of we vijf miljoen mensen hebben bereikt door banen te creëren voor kleinschalige boeren? Hoeveel van onze productie duurzaam is? (…) Ik denk dat jij in een te klein land woont en te klein denkt. Ik denk dat de meeste mensen in de wereld wel zien wat wij als bedrijf aan het doen zijn. Ik denk niet dat ik me ergens voor hoef te verontschuldigen.’