Onveiligheid lijkt te groot voor terugkeer eerste Rohingyavluchtelingen naar Myanmar
Bangladesh en Myanmar zouden donderdag beginnen met de repatriëring van een eerste groep Rohingya-vluchtelingen, al lijkt de situatie in Myanmar voor hen nog allerminst veilig. De plannen lijken na protesten aangehouden. Waren ze ook niet wat voorbarig?
Waren die Rohingya niet net naar Bangladesh gevlucht?
Dat klopt, sommigen pas zeer onlangs. Sinds augustus vorig jaar ontvluchtten meer dan 700 duizend Rohingya, leden van een gediscrimineerde islamitische minderheid uit het overwegend boeddhistische Myanmar, de deelstaat Rakhine. Dat deden ze na een gewelddadige campagne van het Myanmarese leger die in een VN-rapport werd betiteld als een etnische zuivering met ‘genocidale bedoelingen’. De Rohingya voegden zich bij ruim 300 duizend eerder gevluchte lotgenoten in enorme vluchtelingenkampen in het zuiden van Bangladesh.
Armlastig Bangladesh ving de Rohingya naar beste vermogen op, maar wilde al snel van ze af. Eerst was er sprake van om ze op een eiland te interneren, maar al snel ging het over repatriëring. De regering van premier Sheikh Hasina wil daar snel mee beginnen, want eind december zijn er verkiezingen.
Hoe ziet die repatriëring eruit?
Myanmar en Bangladesh kwamen eind oktober na bemiddeling van de VN overeen om medio november te beginnen met de terugkeer van een eerste groep van enkele duizenden geselecteerde Rohingya-vluchtelingen. Myanmar bouwde daarop een aantal transitkampen waar de terugkeerders tijdelijk zullen verblijven, in afwachting van definitieve herhuisvesting elders in Rakhine.
Zondag liet Myanmar weten dat 2.251 Rohingya donderdag per boot naar twee transitcentra in Myanmar zouden worden gebracht. Een tweede groep van 2.095 vluchtelingen zou over de weg volgen. Woensdag zei vluchtelingencommissaris Abul Kalam van Bangladesh dat de eerste dertig families donderdag de grens zouden overgaan, onder toeziend oog van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. Vandaag leek het er echter op dat de autoriteiten toch hebben besloten de plannen nog even aan te houden.
Het terugkeerproces moet volgens de VN vrijwillig zijn, maar de Britse krant The Guardian meldde woensdag dat leger, politie en paramilitairen enkele kampen in de omgeving van Cox’s Bazar zijn ingetrokken, waarbij mensen die niet willen meewerken aan uitzetting zouden zijn mishandeld.
Hoe veilig is de terugkeer?
Absoluut niet veilig, is de algemene opinie van de VN en internationale hulporganisaties. De militaire acties van het Myanmarese leger in de deelstaat Rakhine duren nog altijd voort. Volgens VN-mensenrechtenchef Michelle Bachelet vinden in Rakhine nog steeds moorden, verdwijningen en willekeurige arrestaties plaats. Ook zouden er nog zeker 130 duizend binnenlandse vluchtelingen op drift zijn in het gebied.
Twijfels zijn er ook of er wel iets is om naar terug te keren. Veel dorpen van de Rohingya zijn verwoest. Hun velden en akkers zijn door de regering aan boeddhistische buren gegeven, die niet op de oude eigenaren zitten te wachten. Myanmar zegt dat het 42 nieuwe dorpen voor de Rohingya zal bouwen, maar wil niet beloven dat dit zal zijn op de plekken waar zij vandaan kwamen of willen wonen.
De eis van de veelal stateloze Rohingya om na terugkeer eindelijk Myanmarese burgerrechten krijgen, lijkt ook een wassen neus. Repatrianten kunnen straks alleen rondreizen met een ‘National Verification Card’, een document dat ze afwijzen omdat het hen feitelijk als buitenlanders bestempelt.
Wat zegt de internationale gemeenschap?
Het standpunt van de VN is altijd geweest dat terugkeer van de Rohingya naar Myanmar alleen een optie is als die geheel vrijwillig is, en als hun veiligheid is gegarandeerd en hun burgerrechten worden erkend. Westerse landen vinden daarnaast dat repatrianten volledige bewegingsvrijheid moeten hebben en niet in kampen mogen worden opgesloten. Aan geen van die voorwaarden lijkt te zijn voldaan.
De VN heeft Bangladesh en Myanmar daarom deze week opgeroepen de terugkeer van de Rohingya voorlopig af te blazen. De UNHCR is van plan, zo bleek dinsdag uit een gelekt intern document, geen humanitaire hulp te verstrekken aan repatrianten die in de opvangkampen arriveren.
Myanmar krijgt er intussen op een regionaal economisch forum over Zuidoost-Azië in Singapore flink van langs. Deelnemende landen willen dat de generaals die verantwoordelijk zijn voor de gruwelen tegen de Rohingya zich voor de rechter verantwoorden. Volgens premier Mahathir bin Mohamad van Maleisië verdedigt de facto Myanmarees regeringsleider Aung San Suu Kyi ‘het onverdedigbare’. Amnesty International nam het voormalige mensenrechtenicoon een hoge onderscheiding af.
Wat vinden de Rohingya zelf?
Veel Rohingya die op de repatriëringslijsten staan weigeren categorisch terug te gaan, bleek uit een steekproef van persbureau Reuters in de kampen van Cox’s Bazar. Vanwege de onveiligheid in Myanmar, en uit angst dat de tijdelijke transitkampen zich tot permanente concentratiekampen zullen ontpoppen (afgelopen jaren zaten tienduizenden Rohingya daarin vast na een eerdere legeractie in 2012).
Donderdag protesteerden meer dan duizend Rohingya in het vluchtelingenkamp Unchiprang tegen de repatriëringsplannen. Veel met terugkeer bedreigde Rohingya waren afgelopen dagen al ondergedoken, meldt The Guardian. Ook zijn de eerste bootvluchtelingen alweer gesignaleerd. Afgelopen weken probeerden tientallen Rohingya met bootjes naar Maleisië te komen, net als drie jaar geleden.