Direct naar artikelinhoud
NieuwsKlassenjustitie

SP wil onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar de omvang van klassenjustitie

Een onafhankelijk, wetenschappelijk onderzoek moet uitwijzen of klassenjustitie voorkomt in Nederland. SP-Kamerlid Michiel van Nispen wil de omvang van het probleem in kaart laten brengen: ‘Alleen dan kunnen we het aanpakken.’ Hij wil het onderzoek deze week in de Tweede Kamer afdwingen tijdens de begrotingsbehandeling van Justitie en Veiligheid.

Michiel van Nispen (SP)Beeld ANP

Zo’n onderzoek begint bij vermoedens van klassenjustitie. Dat is ongelijke behandeling in vergelijkbare zaken. Van Nispen heeft die: ‘Bijvoorbeeld bij het afkopen van strafrechtelijke vervolging bij grote fraude.’ Hij verwijst naar de recente gebeurtenissen rond ING. Het Openbaar Ministerie (OM) trof een schikking met de bank vanwege grove nalatigheid bij het voorkomen van grootschalige witwaspraktijken. ‘Als je dat afzet tegen hoe wordt omgegaan met bijstandsfraude, zie je een groot contrast’, aldus Van Nispen.

Het komt regelmatig voor dat in zaken tegen bekende mensen rekening wordt gehouden met reputatieschade. Dan kan er dus iets anders gelden dan voor de ‘gewone man’. Ook zou het OM rekening houden met de economische belangen van grote ondernemingen, zoals in de zaak van ING. Zulke voorbeelden versterken vermoedens van klassenjustitie. Er is weinig onderzoek naar gedaan of het dat daadwerkelijk is.

Het OM is duidelijk: ‘Wij behandelen iedereen gelijk.’ Per casus wordt gekeken welke vervolgstap het meeste effect heeft. Het maatschappelijk belang speelt daarbij een belangrijke rol. De vergelijking tussen ING en de gewone man gaat volgens een woordvoerder van het functioneel parket niet op. ‘Niet iedere burger die een overtreding maakt, belandt gelijk achter de tralies. Ook dan worden buitengerechtelijke oplossingen gezocht: je krijgt bijvoorbeeld een boete als je door rood rijdt.’ In de zaak van ING had een schikking het meeste effect. Bovendien was het voor het OM onmogelijk om individuele personen strafbare feiten toe te rekenen. Daarom deed het dat aan de organisatie als geheel.

‘Alle fraude moet je aanpakken, begrijp me niet verkeerd’, zegt Van Nispen. Maar hij twijfelt of de aandacht van de overheid ervoor in verhouding is. ‘Bij ingewikkelde fraude waarin veel geld omgaat, zie je dat er weinig tijd van de overheid in zit. Terwijl dat bij bijstandsfraude andersom is. Daar steken allerlei rechercheurs heel veel energie in.’ Van Nispen wil in elk geval een onderzoek naar dit soort selectiviteit die tot klassenjustitie kan leiden. ‘Misschien is er wel een goede reden voor.’

Optelsom

Het laatste echte onderzoek stamt uit 1999. ‘Het zit zo ingebakken in de samenleving dat het altijd zal voorkomen in het strafrecht’, zegt toenmalig onderzoeker Ben Rovers daarover. Recenter zijn er wel onderzoeken gedaan naar bijvoorbeeld communicatie- en cultuurverschillen die invloed hebben in de rechtbank. ‘Het blijkt dat mensen die de taal niet spreken hogere straffen krijgen’, zegt criminoloog Gwen van Eijk van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Diezelfde groep is ook vaker werkloos. Uit ander onderzoek blijkt dat mensen die werkloos zijn vaker een hogere straf krijgen dan werkenden. ‘Ze krijgen eerder een gevangenisstraf in plaats van taakstraf’, zegt Van Eijk. Dat neigt naar klassenjustitie.

‘Het zijn allemaal kleine beslissingen, maar als je al die plekken in de strafrechtketen optelt, zie je wel ongelijkheden’, zegt Van Eijk. Het zijn stappen van de politie, in de rechtsbijstand, bij de rechter. Een onderzoek naar die optelsom vindt ook Van Eijk van belang.

De recente plannen van minister Dekker (Rechtsbescherming) brengen volgens SP’er Van Nispen zeker geen verbetering. ‘Voor grote groepen mensen is het recht straks niet toegankelijk, omdat ze zelf geen advocaat kunnen betalen. Als mensen om die reden hun recht niet kunnen halen, kun je dat niets anders dan klassenjustitie noemen.’ Hij hoopt het kabinet te overtuigen om in te stemmen met zijn plan.