Voor verzamelaars op kunstbeurs PAN is elke schele acteur uit Japan een puzzel en een raadsel

Of het verzamelen van Japanse prenten hun passie is? Henk en Arendie Herwig kijken elkaar aan. ‘Zeg maar gerust een obsessie.’ Ze bezitten al 1.500 houtsnedes van acteurs uit het klassieke kabukitheater, en toch zijn ze zaterdag als een van de eersten op de PAN. Op de Amsterdamse beurs voor kunst, antiek en design hoeven ze niet verder dan de eerste stand. Daar toont Hotei Japanese Prints uit Leiden de nieuwste vondsten.

‘Kijk’, wijst Henk Herwig, ‘hier staat: ik ben de 79-jarige gelukkige Toyokuni die deze prent heeft gemaakt.’ Niet dat hij het Japans machtig is, maar na veertig jaar verzamelen pik je weleens wat op. Wat heet: het echtpaar heeft een naslagwerk geschreven over kabukihelden. Het dient voor liefhebbers als smoelenboek; ze herkennen menig acteur met de kenmerkende schele oogstand aan hun gezicht en monogram.

De ‘obsessie’ begon eind jaren zestig. Op de vlooienmarkt van Parijs kochten ze hun eerste prent in een stoffig lijstje met kapot glas. Het bleek weliswaar een kopie, maar de kiem was gelegd. De gepensioneerde celbioloog en orthopedisch chirurg schonken al vier keer ‘portiegewijs’ werken aan het Rijksmuseum. ‘Daar gaan we mee door tot onze dood,’ zegt Arendie Herwig, ‘daarna krijgen ze de rest.’

Op de 31ste editie van de PAN tonen 155 galeriehouders, antiquairs en kunsthandelaren vele duizenden schilderijen, antiek, sieraden, foto’s, designmeubels en objecten uit oude en verre culturen. Het gaat bij enkele honderden euro’s tot een paar ton. Tijdens de opening werd zaterdag al meteen een vroeg werk van Piet Mondriaan verkocht.

Bij stand Hotei (vernoemd naar een van de zeven boeddhistische geluksgoden) worden op 91 vierkante meter enkele honderden Japanse prenten, tachtig rolschilderijen, geïllustreerde boekjes, keramiek, lakwerk en bronzen vazen aangeboden. Topstuk van 55.000 euro is een puntgaaf exemplaar van Plotselinge avondregen bij de Grote Brug van Atake, een prent van Ando Hiroshige (1797-1858). Het beeld inspireerde Vincent van Gogh in 1887 tot een schilderij. 

‘Ik kreeg Hiroshige niet cadeau helaas, maar het is wel een blikvanger’, zegt directeur Chris Uhlenbeck van Hotei. Negen beursdagen op de PAN kosten hem 35.000 euro – standhuur plus 1.100 vrijkaartjes voor klanten. ‘Voor mij is dat het best bestede reclamegeld. Er komen ruim 40 duizend mensen, dus dat is 80 cent per bezoeker. Mijn marges zijn klein, ik moet het hebben van veel transacties.’ Dat is te zien. Terwijl het echtpaar Herwig een map met kabukiacteurs doorbladert, is Uhlenbeck druk met rode ‘verkocht’-stickertjes. De vip-opening is steevast een topdag. 

Geisha’s en courtises

Wat nu de merchandising bij een popconcert is, waren vanaf de 17de eeuw in Japan houtsnedes van beroemde acteurs, vertelt Uhlenbeck. ‘De prentkunst was verschrikkelijk commercieel. Sommige zijn in waanzinnig grote oplagen gedrukt. Uitgevers zeiden tegen kunstenaars: binnenkort speelt dat en dat toneelstuk, we willen die acteur in die rol hebben. Hetzelfde geldt voor prenten van geisha’s, courtisanes en landschappen – souvenirs van beroemde plaatsen.’

Uhlenbecks educated guess is dat er wel anderhalf miljard prenten zijn gemaakt. Daarvan is slechts een klein percentage niet ten prooi gevallen aan branden en aardbevingen. Een nog veel kleiner percentage is van goede drukkwaliteit en niet verkleurd. ‘Je wilt bovendien niet nummer 8.399 van een editie, want dat is een lijk. De vroege drukken zijn fantastisch.’

Als enige Nederlandse handelaar heeft Uhlenbeck toegang tot Japanse veilingen. Het zijn coöperaties waarbij je je moet inkopen; particulieren zijn niet welkom. Hij is bezorgd over de oplopende prijzen. ‘Dat is een waanzinnige worsteling, het aanbod van kwalitatief goede prenten holt achteruit. Ik ben benieuwd of mijn klanten de hogere prijzen pikken.’ 

Vooral in de VS floreert de markt, sommige Europese klanten hebben veel geld en in Japan zelf trekt de economie eindelijk weer aan. Wereldwijd wordt de Japan-hype aangewakkerd door Pokémon, manga’s, animatiefilms, de romans van Murakami en, van oudsher, de verstilde, boeddhistische zencultuur. Het Van Gogh Museum trok dit voorjaar een half miljoen bezoekers met de expositie Van Gogh & Japan.

Populairder dan samoerai

Henk en Arendie Herwig zijn niet zo van de landschappen. ‘Aan acteursprenten valt veel meer te ontdekken. Wat betekent die kandelaar in zijn hand, waarom staat daar een spiegel, waarom houdt hij een spijker vast? Het zijn puzzels en raadsels’, zegt Arendie Herwig. ‘Anderhalve eeuw geleden waren deze acteurs populairder dan de samoerai’, vult haar man aan. ‘Op zeker moment mochten hun namen niet meer worden vermeld, dus het is een sport om ze te herkennen. Kijk, dit is Onoe Kikugoro, en dit is Nakamura Shikan.’

Maar waarom kijken ze zo ongelooflijk scheel? Dat moment heet ‘mie’ (spreek uit ‘mie-èh’), legt het echtpaar uit. ‘Met die gezichtsuitdrukking markeren ze het hoogtepunt van een stuk, bij een plotwending, bijvoorbeeld als de held toch een schurk blijkt. Zo’n pose houden ze enkele seconden aan en dan gaat het publiek klappen en joelen.’

Aan het einde van de vip-dag maakt Uhlenbeck de kas op: 39 verkopen voor 109.000 euro. ‘Daar zaten twaalf nieuwe klanten tussen, daar ben ik blij mee.’