Hoogleraar Jan Brouwer: ‘Door de ervaringen in Friesland denken voorstanders van Zwarte Piet dat dreigen met geweld loont’

‘Ik ben niet verbaasd. Vorig jaar in Friesland hebben de burgemeester en politie een heel verkeerd signaal afgegeven’, zegt Jan Brouwer, hoogleraar recht en samenleving aan de Rijksuniversiteit Groningen en directeur van het Centrum Openbare Orde en Veiligheid. ‘Het optreden van de politie daar was beneden alle peil: ze hadden wel degelijk op een andere manier kunnen ingrijpen bij de wegblokkades. Door de ervaringen van vorig jaar denken voorstanders van Zwarte Piet dat het loont om te dreigen met geweld: hoe hoger je van tevoren van de toren blaast, hoe groter je kans op succes, denken ze.’

Wat hadden de burgemeesters wel moeten doen?

‘Juridisch kan een burgemeester heel veel. Hij kan de tegendemonstratie verbieden, hij kan de tegendemonstranten een noodbevel of een licht bevel geven zoals een verwijderbevel. Maar alles staat of valt met de vraag of er genoeg politie achter de hand is.

‘Het is wel de vraag of je die weg op wilt gaan. Inmiddels heeft men wel in de gaten dat de problemen niet zozeer aan de kant van Kick Out Zwarte Piet zitten. Deze organisatie heeft heel veel te verliezen als ze over de schreef gaat. Het is de andere kant waar men iets mee moet.

‘Naar deze groep moet je een heel duidelijk signaal afgeven. Vorig jaar hebben gezagsdragers dat verkeerd gedaan. Nu is het tijd voor een omslag. Bestuurders, ook onze premier, moeten heel duidelijk maken dat dit niet kan en meer begrip tonen voor dat deel van de gekleurde bevolking dat diepgewortelde gevoelens heeft tegen Zwarte Piet als symbool van bestaande discriminatie. Vervolgens moet je de gevoelens van allebei de kanten zien te kanaliseren. Anders komt dit probleem elk jaar terug.’

In Den Helder is de bus met demonstranten van KOZP uiteindelijk niet aangekomen op de afgesproken plek. Voorstanders van Zwarte Piet hadden geen betoging aangevraagd, maar waren wel zichtbaar aanwezig op die plek en konden hun punt maken. Zij constateerden zaterdag tevreden dat ze hun doel hadden bereikt. Had de burgemeester hier wat tegen kunnen doen?

‘Normaliter kondig je een betoging tijdig aan bij een burgemeester. Hij of zij kan dan inspelen op eventueel te verwachten problemen. In dit geval kon hij zich niet goed voorbereiden.

‘Dat betekent niet dat een spontane betoging, in dit geval van de voorstanders van Zwarte Piet, per definitie verboden is. Maar een burgemeester heeft al heel snel een argument om het wel te verbieden als daar aanleiding toe is. Hij heeft zich immers vanwege het vooraf niet kennisgeven onvoldoende kunnen voorbereiden op de niet-aangekondigde betoging. Dat van een betoging sprake was, is volstrekt duidelijk. Meerdere mensen droegen gezamenlijk een boodschap uit in de openbare ruimte.

‘Ik kan niet oordelen of het verstandiger was geweest om in Den Helder in te grijpen, maar juridisch had de burgemeester hiertegen kunnen optreden.’

In Den Helder moest Kick Out Zwarte Piet van de gemeente zelf gecertificeerde beveiligers inhuren. Hoort veiligheid niet door de politie te worden gegarandeerd?

‘Het wordt steeds gebruikelijker om van betogers te vragen om zelf voor ordehandhaving te zorgen. Dat is een fenomeen dat uit Duitsland is overgewaaid. Maar dan denk ik aan betogers die een hesje dragen en hun eigen mensen corrigeren als het uit de hand dreigt te lopen. Hier is geen wettelijke basis voor. Maar het gebeurt wel, en ik vind dat ook wel een logische gedachte.

‘Dat demonstranten zelf professionele beveiliging in moeten huren, heb ik nog nooit gehoord. Dat zou ook echt een verkeerd signaal zijn: dat betekent dat je een financiële drempel opwerpt om te demonstreren. Dat is in strijd met het grondwettelijke gedachtegoed en kan derhalve niet.’