Duizenden Noren de straat op om te protesteren tegen inperking abortusrecht

‘Ik wil geen kinderen’, vertelt de Noorse Cathrine Linn Kristiansen (31) zaterdagmiddag vlak voordat ze een grote menigte over het onderwerp abortus zal toespreken voor de Stortinget, het Noorse parlement, gelegen in een chique winkelgebied in Oslo. ‘Het was drie jaar geleden dat ik onverwacht zwanger raakte na een date. Daar zat ik gewoon niet op te wachten. Ik kreeg van de arts in het ziekenhuis een medicijn om de abortus op gang te helpen. De jongen in kwestie, nu mijn vriend, was eveneens opgelucht. Ter troost kreeg ik van hem een doos vol chocolade. We hebben na de ingreep een film gekeken.’

Dat het sinds 1978 bij wet vastgelegde abortusrecht in Noorwegen nu door de Noorse politiek opeens aangetast dreigt te kunnen gaan worden, heeft het geëmancipeerde Noorwegen flink wakker geschud. Zaterdag gingen de Noren in dertig Noorse steden de straat op om hun steun op te betuigen aan de feministische campagne Ikke rør abortloven (Kom niet aan de abortuswet). Voor de landelijke demonstratie hadden zich meer dan 30 duizend Noren op Facebook aangemeld.

Om de macht te behouden dreigt de Noorse premier Erna Solberg van de rechts-liberale regeringspartij Høyre een akkoord te sluiten met de christelijke Kristelig Folkeparti (Christelijke Volkspartij). Deze kleine partij – al jaren voorstander van een nagenoeg totaalverbod op abortussen – stelt met krap 4 procent van de stemmen weinig voor in de Noorse politiek, maar heeft de laatste weken wel opeens een enorme invloed gekregen op de toekomst van de abortuswet in het Scandinavische land. In het versplinterde politieke landschap heeft Solberg de steun van deze partij nodig om haar regering overeind te houden. De Kristelig Folkeparti verleent sinds 2014 gedoogsteun aan haar rechts-conservatieve kabinetten, maar heeft daar zelf nog weinig profijt van gehad, vindt de partij. Vorige maand ontstond er een regeringscrisis, omdat de Kristelig Folkeparti dreigde met het opzeggen van de gedoogsteun en mogelijk een linkse regering aan de macht wilde helpen. Om de christelijke politieke minderheid binnenboord te houden heeft Solberg de politieke partij nu een plaats in de regering beloofd en tevens gezegd dat de abortuswet open staat voor onderhandelingen.

‘Gedwongen geboortes’

Voor het parlementsgebouw in Oslo staan zaterdagmiddag rond twee uur vele duizenden jonge vrouwen, maar ook vaders en moeders met jonge kinderen en oma’s en opa’s. ‘Dit is de eerste keer dat ik demonstreer’, zegt Lorentz Vaagland (37), een IT’er, in een blauw overhemd en een leren jack. Zijn stem komt nauwelijks uit boven de groep tieners die verderop op trommels roffelen. Hij en zijn vriendin Anniken houden twee plakkaten omhoog die samen deze tekst vormen: ‘Nee tegen gedwongen geboortes. Nee.’ Iets verderop staat de 17-jarige Vera. Ze heeft voor vandaag gele oorbellen gemaakt van klei in de vorm van een cirkel en een kruis. ‘Mooi hè? Het venussymbool.’ Ze lacht. ‘Ik heb altijd geweten dat er een feminist in mij schuilt.’ Haar klasgenoot Anne: ‘Een abortus is niet slecht. Waarom krijgen we nu opeens wel dat signaal.’

Solberg lokt de Kristelig Folkeparti met een voorstel om iets te doen aan de abortussen die na week twaalf in de zwangerschap plaatsvinden. Voor die weekgrens kunnen Noorse vrouwen altijd abortus krijgen. Dat recht is in ijzer gegoten. Maar in die periode daarna valt er volgens haar nog wel iets aan de abortusregelgeving te sleutelen. Wie tussen week 12 en week 21 (ongeveer de grens) een abortusaanvraag doet, moet daarvoor altijd eerst langs een speciale abortuscommissie in het ziekenhuis. Twee artsen oordelen dan of het abortusverzoek aan de wet voldoet en of de vrouw goed is geïnformeerd. Meestal gaat het in die latere fase om abortusverzoeken waarbij uit een screening rond week 16 is gebleken dat de foetus bijvoorbeeld een erfelijke ziekte heeft of er sprake is van te veel chromosomen. De meeste abortussen vinden in Noorwegen overigens plaats voor week 12. 

Lichtzinnig

Alles draait nu in de discussie om de zogeheten paragraaf 2c in de Noorse abortuswet. Want daar staat nu dat vrouwen na week 12 abortus kunnen plegen als de foetus een ernstige ziekte of afwijkingen heeft ontwikkeld. Deze formulering zou er volgens de Kristelig Folkeparti toe leiden dat abortusaanvragen te lichtzinnig worden toegekend. Hoewel de paragraaf over vele mogelijke aandoeningen handelt, is dit wetsartikel nu in Noorwegen een soort eigen leven gaan leiden als de downsyndroom-paragraaf. Onder meer de Noorse pro life-lobbygroep Menneskeverd hielp deze benaming de wereld in via een persbericht. De Kristelig Folkeparti spreekt eveneens over hoe discriminerend deze paragraaf is voor kinderen met downsyndroom. ‘Dit is gewoon framing’, zegt Cathrine Linn Kristiansen. Het ergste vindt zij nog dat de Noorse premier een deel van de retoriek overneemt om zo de aanpassing in de wet te verantwoorden. Solberg heeft in de Noorse media gezegd dat Noorwegen geen samenleving moet worden waarin aanstaande ouders kinderen voor de geboorte weg selecteren. Om de christelijke kiezers tegemoet te komen wil ze de tekst in paragraaf in de wet aanpassen. Een ‘ernstige afwijking’ of ‘ziekte’ kan volgens haar worden veranderd in ‘geen kans op levensvatbaarheid’ bij de foetus.

‘Maar hoe gaan wij dat straks bepalen? Is een baby met een levensverwachting van drie maanden levensvatbaar?’, zegt arts Anne Omland, lid van de abortuscommissie bij het Rikshospitalet in Oslo. Gynaecologen in Noorwegen hebben er bij de premier op gewezen dat een mogelijke wetswijziging leidt tot allerlei praktische problemen en extra papierwerk. ‘De abortussen zullen we namelijk blijven verlenen’, zegt Omland. Er zijn nog andere wettelijke gronden waarop ze de abortusverzoeken kan blijven goedkeuren, zegt Omland. ‘We zullen dan meer naar sociale en mentale redenen moeten gaan zoeken. De aanvraagprocedure wordt daardoor voor de vrouwen wel een pijnlijkere ervaring.’

Abortusrecht verdedigen

Of de premier terugdeinst voor de demonstranten, moet zich gaan uitwijzen. In 2014 was er eveneens een protest tegen een vergelijkbaar abortusplan van Solberg. Toen wilde ze huisartsen met gewetensbezwaren het recht geven vrouwen niet naar het ziekenhuis door te hoeven verwijzen als ze om een abortus vroegen. Dit plan was toen eveneens bedoeld om de Kristelig Folkeparti te ‘paaien’. Feminist Kristiansen schaamt zich voor haar premier, zegt ze. ‘We zijn hier in Noorwegen, het land dat zichzelf zo graag op de borst klopt als het meest geëmancipeerde land ter wereld.  Waarom sta ik, anno 2018, dan opeens het abortusrecht te verdedigen?’