Wonen in een ontwerp van Rietveld, hoe ziet dat eruit?

‘Een achtergrond voor het leven’, noemde architect Gerrit Rietveld een huis. Een woning moest, met andere woorden, de gebruikers dienen en hun leven verrijken - waarbij in het geval van Rietveld (1888-1964) licht en ruimte, sublieme vlakverdeling en zijn fameuze kleurgebruik de belangrijkste kenmerken zijn. Zijn ronduit bescheiden opvatting over de belangrijkste functie van een huis, (zo tegengesteld aan imposante, macht en geld uitstralende wolkenkrabbende spiegelpaleizen die de skylines van veel binnensteden bepalen, of de grauwe mensenpakhuizen in hun buitenwijken) heeft geresulteerd in een sobere bouw- en ontwerpstijl die Rietveld - parel in de kroon van De Stijl - wereldfaam heeft bezorgd.

Mooi dus dat van de rond de honderd huizen die Rietveld bouwde er een twintigtal zijn samengebracht in het onthutsend mooie fotoboek Gerrit Rietveld, Weelde van de eenvoud van Arjan Bronkhorst. Dat is de fotograaf die in 2013 zijn naam vestigde met het in formaat, helderheid en dienende composities zo feestelijke boek Grachtenhuizen, waarin hij de onvermoede en achter dikwijl smalle gevels verscholen stadspaleizen in het hart van Amsterdam voor een groot publiek toegankelijk maakte - althans voor de ogen.

Het Rietveldboek is de waardige opvolger van deze klassieker. Aan het fotograferen van de Rietveld-erfenis (de meeste in Nederland, eentje in Amerika) ging uitgebreide research vooraf. Er moest gekozen worden, want hoewel het natuurlijk mooi zou zijn als de bewoners de oorspronkelijke architectuur ten volle hadden gerespecteerd, zijn er in de loop van decennia meestal talrijke veranderingen aangebracht. Soms leidend tot verbeteringen die de oorspronkelijke schoonheid onherstelbaar teniet hebben gedaan. Huizen werden voorzien van eigentijdse gemakken, sobere keukens van apparatuur, uitbouwen werden aangebouwd en badkamers gemoderniseerd en met vloerverwarming verrijkt.

Deze huizen gingen niet op de foto. Bronkhorst heeft huizen gevonden waar de bewoners hun liefde voor Rietvelds ontwerpen niet onder stoelen of banken steken - integendeel. Ze vlijen zich in de ongemakkelijke stoel naar zijn ontwerp. Baden in het licht dat gratis en voor niks uit de hemel in hun interieur klatert. Komen tot rust in dat wonder van kleur en uitgebalanceerde vlakverdeling. En maken er gelukkig met hun stapels boeken, eigentijdse keukengemak en een eiken kruidenrekje hun eigen huis van. Ze wonen immers niet in een museum, maar gebruiken hun huis zoals Rietveld het heeft bedoeld: als de achtergrond van hun leven. Maar wát een decor.

Huis Slegers, Nationaal Park Veluwezoom

Heerlijk, hoe onpraktisch Gerrit Rietveld soms kon zijn als hij het in zijn ogen ideale ontwerp voor een woning had gemaakt en daarbij het toekomstige alledaagse gebruik ook uit het oog verloor. Zo had hij in Huis Slegers, een atelierwoning voor de beeldhouwers Piet (1923-2016) en de huidige bewoner Gerda Slegers (1924), een kastenwand bedacht tussen de keuken en de woonkamer. Dat voor het serveren van het eten steeds door de gang zou moeten worden gelopen, leek Rietveld geen bezwaar. ‘Ach, dat kleine stukje loop je toch om’, zei hij tegen Gerda, die niet overtuigd was. Uiteindelijk ging Rietveld overstag en werd een schuifdeur in de kastenwand toegevoegd. De eettafel werd ontworpen door haar man Piet, die op aanraden van Rietveld gasbuizen gebruikte voor de poten.

Groot is Huis Slegers niet, met drie slaapkamers en een atelier met veel glas op het noorden. Tot 1967 woonde de moeder van Gerda bij hen en sliep het echtpaar in de woonkamer. Sinds de bouw, midden jaren vijftig, is Huis Slegers goeddeels in oorspronkelijke staat gebleven, de gebruikssporen die onvermijdelijk zijn, voegen alleen maar schoonheid toe - dat heeft Bronkhorst goed gezien. Mooi, de licht gebutste laden en deurtjes van de (beruchte/beroemde) kastenwand. En jaloersmakend, hoe al die glaswanden bovenin de vertrekken in de woning omtoveren tot een lichtpaleis.

Huis Kronenberg, Wageningen

Tiny Kronenberg is - net als Gerda Slegers - een van de weinige opdrachtgevers die nog woont in de (gelijkvloerse) woning. Rietveld bouwde deze voor haar, haar in 2005 overleden man en hun jonge gezin in 1962-1963. Een woning met vier slaapkamers, studeerkamer, badkamer en een plantenkas voor de heer des huizes, die docent-onderzoeker was aan het Instituut voor Tuinbouwtechniek in Wageningen; hij kweekte daar orchideeën.

Rietveld wilde de woonkamer van tl-buizen voorzien, maar dat wezen de aankomende bewoners af. Daarvoor in de plaats kwamen plafondspotjes langs een glazen pui, zodat ’s avonds het licht uit dezelfde richting kwam als het daglicht. Op aanraden van Rietveld werd de gang van de slaapvleugel voorzien van rood linoleum, waardoor die aantrekkelijk zou zijn als speelruimte voor de kinderen. Dat had hij goed gezien, want die hebben er veel tijd doorgebracht met hun speelgoed.

In het aanrecht in de keuken was een rond gat aangebracht met een houten deksel, zodat schillen en ander groen afval in de onder het gat geparkeerde vuilnisbak kon worden geschoven. Een luik waarmee de vuilnisbak rechtstreeks naar buiten kon worden getild, stond Rietveld niet toe, omdat hij het muurvlak van de buitengevel niet wilde onderbreken. Reden waarom ook de wc en de badkamer het zonder raam moeten stellen.

Huis Smit, Kinderdijk

‘Overdonderd mooi’ vond het echtpaar Arie en Ans Koedood de kleine witte bungalow de eerste keer dat ze het huis, toen het in de verkoop stond, in 1990 bekeken. Het huis is kort na de Tweede Wereldoorlog gebouwd in opdracht van scheepsbouwer Leo Smit. Ans Koedood informeerde voorzichtig of er - gezien die ouderwetse keuken, met een doorgeefluik naar de eetkamer - nog te onderhandelen viel over de vraagprijs. Dat viel verkeerd bij de weduwe Smit. ‘Ga er eerst maar eens een tijdje wonen, dan wil je er niets meer aan doen’, adviseerde ze.

Om het huis te kunnen kopen, moest het echtpaar Koedood al hun eigendommen verkopen: hun rijtjeswoning, het antiek, de aandelen. ‘We hadden lege zakken toen we het huis betrokken. Dat was achteraf een geluk. Anders hadden we die oude Rietveldkeuken misschien vervangen. En misschien nog wel meer’, vertellen ze in het boek. Nu weten ze dat, als je iets verandert, het huis ‘niet meer klopt’. De bungalow zelf is goeddeels intact gebleven, hoewel eronder een enorme kelder is gebouwd, met daarin een wellnessruimte met bubbelbad en sauna. Mooi ook, dat nog steeds is te zien hoe Rietveld de inbreng van de scheepsbouwer Smit een plaats gaf in het ontwerp, onder meer met enkele ronde ramen, als de patrijspoorten van een schip.