Yifan Hou, de enige vrouw onder de honderd beste schakers van de wereld
De ongenaakbare Magnus Carlsen heeft het zaterdag knap lastig tegen Yifan Hou, de enige vrouw in het topschaken. De Chinese kent haar valkuil: een emotionele zet doen.
De wereldkampioen tegen de beste vrouw ter wereld, dat is zaterdag het affiche op het Tata Steel-schaaktoernooi: Magnus Carlsen tegen Yifan Hou. Onder belangstelling van honderden schaakfans ijsbeert de charismatische Carlsen veelvuldig langs de tafel, terwijl Yifan de blik strak op het bord houdt.
De frêle Chinese grootmeester (23) valt op tussen mannen als Carlsen, Viswanathan Anand en de Nederlandse Anish Giri. Ze is de enige vrouw in de mastersgroep op het schaaktoernooi en wil zich na een aantal mislukte partijen bewijzen tegen de Noorse vedette. Even lijkt dat ook te lukken. Met bekeken spel maakt ze het Carlsen lastig. Maar na iets meer dan vijf uur spelen maakt ze toch een onherstelbare fout.
Enige vrouw
Met een 64ste plek is Yifan Hou op dit moment de enige vrouw bij de eerste honderd op de FIDE-wereldranglijst. In Wijk aan Zee staat ze halverwege het toernooi veertiende en laatste in de hoogste groep. Yifan: 'Maar die plek zegt me niet zo veel. Mijn overtuiging is: de beste schaker is de beste schaker - gender moet daarbij geen rol spelen.'
Twee dagen voor haar partij tegen Carlsen vertelt ze in een hotel in Wijk aan Zee over haar vak. Buiten raast de westerstorm over de duintoppen. 'Ik kom hier altijd graag. Het is leuk om prijzen te winnen op vrouwentoernooien, maar het is nog leuker om tegen de beste schakers ter wereld te spelen. Ik hou meer van het spelletje dan van prijzen.'
Er zijn weinig vrouwen aan de wereldtop. En ik verwacht ook niet dat het in de nabije toekomst anders zal zijn
Ze spreekt zacht en bedachtzaam, maar reageert fel als ze hoort van de uitspraak die de Nederlandse grootmeester Hein Donner (1927-1988) eens deed. 'Vrouwen kunnen niet schaken', was de provocatieve stelling van Donner. Yifan: 'Hoe lang geleden heeft hij dat gezegd? Honderd jaar? Of nog langer geleden? Het is natuurlijk grote onzin, anders zou ik hier niet zijn. Maar goed, er zijn inderdaad weinig vrouwen aan de wereldtop. En ik verwacht ook niet dat het in de nabije toekomst anders zal zijn.'
Haar liefde voor schaken ontdekte ze op jonge leeftijd. Toen ze vijf jaar was nam haar vader haar mee naar een speelgoedwinkel waar ze kon kiezen uit drie spellen: Chinees schaak, go en schaken. Haar moeder had liever gezien dat ze een traditionelere hobby had gekozen: viool spelen bijvoorbeeld, of dansen. Maar vanaf het moment dat Yifan voor het eerst een schaakbord zag, was ze verkocht. 'Kijk dan toch', zegt ze terwijl ze naar de witte stukken op een bord een tafel verderop wijst. 'Die mooie, ronde figuren spreken tot de verbeelding van een kind.'
Uitgedaagd
Bij de vrouwen is ze al lange tijd met afstand de beste, daarom speelt ze het liefst gemengde toernooien. Ze werd bij de vrouwen drie keer wereldkampioen en was als 16-jarige de jongste vrouwelijke grootmeester ooit. Ze gaat dit jaar niet voor de wereldtitel vanwege onvrede over de toernooiopzet: ze wil worden uitgedaagd zoals bij de mannen, geen poulefases spelen.
Schaken blijft een mannenwereld, zegt ze. Dat blijkt ook in sporthal De Moriaan, waar zaterdag vrijwel uitsluitend mannen rondlopen. 'De aandacht is altijd groter voor gemengde toernooien. Dus ik snap ook wel dat er daarom meer sponsors op afkomen en het prijzengeld hoger is. Ik hoop alleen dat, net zoals bijvoorbeeld in het tennis, het verschil in de toekomst wat kleiner wordt.'
Hoe ze zich staande houdt in een door mannen gedomineerde sport? 'Ach, het is niet zo'n harde wereld, hoor. Van seksisme is eigenlijk geen sprake. Althans, ik heb het zelf niet meegemaakt. Ook de #MeToo-discussie gaat aan onze sport voorbij. Het zijn toch voornamelijk brave mannen die achter zo'n schaakbord gaan zitten.'
De #MeToo-discussie gaat aan onze sport voorbij. Het zijn vooral brave mannen die achter zo'n schaakbord gaan zitten
Hersenen
Je kunt schaken volgens haar niet vergelijken met fysieke sporten. Ze denkt wel dat er verschillen zijn tussen de manier waarop de hersenen werken bij mannen en vrouwen. 'Ik heb er geen wetenschappelijk bewijs voor, maar voor mijn gevoel spelen mannen rationeler. Zeker op het hoogste niveau, waar iedere kleine fout wordt afgestraft, zie je dat vrouwen relatief vaker een fout maken. Een emotionelere zet doen.'
En de fysieke component moet niet onderschat worden, vindt ze. 'Je moet je soms wel zes uur lang concentreren. Dat is ook lichamelijk zwaar. En dan zie je, zoals in vrijwel iedere andere sport, dat mannen lichamelijk sterker zijn dan vrouwen.'
Het gat tussen mannen en vrouwen is altijd groot geweest. De Hongaarse Judit Polgár is de enige vrouw die de top-10 heeft gehaald op de wereldranglijst. In 2003 eindigde ze als tweede in Wijk aan Zee, na onder meer oud-wereldkampioen Karpov te heben verslagen. Polgár is een voorbeeld voor Yifan, die in de schaakpers al is gekroond tot de nieuwe 'queen of chess'. Maar nog liever spiegelt ze zich aan Bobby Fischer, de Amerikaan die in de jaren zeventig meerdere keren wereldkampioen werd.
Ze is ervan overtuigd dat de inmiddels overleden Fischer ook in het moderne schaken bij de beste vijf ter wereld zou horen. 'Hij was een geweldige schaker. Maar daarnaast ook een man met uitstraling. Een uitgesproken karakter. Eigenlijk een beetje alles wat ik niet heb', zegt Yifan met ingetogen lachje.
Schaakmeisjes
Yifan hoopt met haar goede prestaties jonge meisjes over de hele wereld te bereiken en te overtuigen om ook te gaan schaken. Gemakkelijk zal het niet zijn, weet ze. Uit de partij tegen Carlsen spreekt in ieder geval hoop: de beste vrouw kan het de mannelijke wereldkampioen knap lastig maken.