Zorgpersoneel laat griepprik massaal links liggen, en dus komt er misschien een vaccinatieplicht

Posters met smileys, een interactieve grieptest, een prikkalender, een infographic met feiten en fabels: aan de gereedschapskist die de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen op de campagnewebsite aanbiedt, kan het niet liggen. Onder het motto ‘een #prikkie haal je niet alleen voor jezelf’ proberen deze weken alle ziekenhuizen hun personeel zo ver te krijgen dat ze een griepprik komen halen. Er zijn campagneteams geformeerd en er rijden mobiele prikposten langs afdelingen.

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

De campagne is opgezet om de extreem lage vaccinatiegraad van het zorgpersoneel op te vijzelen. Ook onder risicogroepen  – zestigplussers en chronisch zieken – blijft de griepprik in populariteit dalen (vorig jaar liet iets minder dan de helft van de doelgroep zich vaccineren), maar medewerkers van ziekenhuizen moeten er helemaal weinig van hebben. De gemiddelde vaccinatiegraad ligt rond de 13 procent, zo blijkt uit cijfers over 2012 en 2013. Vorig jaar had de langdurige griepepidemie voor het eerst grote gevolgen voor de werkvloer: het ziekteverzuim onder het personeel was zo hoog en de stroom grieppatiënten zo groot, dat overal afdelingen moesten worden gesloten. Vandaar de campagne.

Nergens in Europa is de griepprik populair onder zorgverleners, zo blijkt uit een overzicht in het Journal of Infection. In de ons omringende landen komt de vaccinatiegraad niet boven de 25 procent uit. De bezwaren van artsen en verpleegkundigen zijn divers maar lijken voor een flink deel gebaseerd op de wetenschap achter de prik. 

Forse kritiek

De afgelopen jaren hebben artsen en wetenschappers toenemende kritiek geuit op de griepvaccinatie. Want wie de griepprik haalt, kan nog gewoon de griep krijgen. Best vaak zelfs. Het is bovendien lastig te achterhalen hoeveel ziekte en sterfte aan de griep wordt voorkomen door zorgpersoneel in te enten. Vorig jaar werden in vakblad PLOS One de opgetogen resultaten van vier wetenschappelijke onderzoeken flink bekritiseerd. ‘De indruk dat ongevaccineerd personeel patiënten aan een enorm grieprisico blootstelt, is ongefundeerd’, schreven de Canadese wetenschappers.

Het vaccin is niet perfect, beaamt Jaap van Dissel, directeur van het Centrum voor Infectieziektebestrijding van het RIVM. De effectiviteit is hooguit 60 procent,  het beste als het vaccin matcht met het circulerende griepvirus. ‘Maar bij een ziekte die geweldig vaak voorkomt, kan dat al veel uitmaken,’ aldus Van Dissel. 

Hoewel hard bewijs ontbreekt, is het biologisch aannemelijk, zegt Van Dissel, dat vaccinatie van personeel griepinfecties van patiënten in het ziekenhuis kan voorkomen. De medische literatuur bevat genoeg beschrijvingen van patiënten die in het ziekenhuis griep kregen van hun zorgverleners, benadrukt hij, soms met fatale gevolgen. In het LUMC, het ziekenhuis waar Van Dissel als hoogleraar werkt, overleden zo tien jaar geleden twee ernstig zieke patiënten aan de gevolgen van de griep. ‘We moeten alles omarmen om te voorkomen dat patiënten in het ziekenhuis nog zieker worden dan ze al zijn, ook al zijn sommige maatregelen niet perfect.’

Vaccinatieplicht

Staatssecretaris Blokhuis van Welzijn laat uitzoeken of het mogelijk is om de griepprik, naar Amerikaans voorbeeld, verplicht te stellen voor zorgpersoneel. Slecht idee, vindt de beroepsvereniging van verpleegkundigen en verzorgenden en ook de NVZ (Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen) heeft bedenkingen. Een vaccinatieplicht staat op gespannen voet met de integriteit van het menselijk lichaam, zeggen de woordvoerders: personeel moet zelf een afweging maken.

Rob Slappendel, hoogleraar anesthesiologie in Antwerpen, pleit voor een tussenweg, een methode die in Amerikaanse en Canadese ziekenhuizen al jaren wordt gehanteerd en groot succes heeft. Wie zich daar niet wil laten vaccineren, moet in het griepseizoen permanent een mondkapje dragen. ‘Vaccinate or mask’ heet dat beleid, afgekort VOM. Alleen maar informatie geven is niet effectief, zegt Slappendel, of het nou om teksten op pakjes sigaretten gaat of om de autogordel. 

‘Wat wel werkt, is dat irritante piepje dat afgaat als je je gordel vergeet.’ De hele dag een mondkapje dragen is vervelend; in de Amerikaanse en Canadese ziekenhuizen ging na invoering van de maatregel de vaccinatiegraad fors omhoog. Of dat zo blijft, is zeer de vraag: de rechter in Canada heeft vorige maand de ziekenhuizen teruggefloten: zij mogen mondkapjes niet verplicht stellen omdat niet overtuigend is aangetoond dat ze de overdracht van het griepvirus terugdringen.

Toch ziet het Radboudumc wel iets in de Canadese aanpak, vertelt bedrijfsarts Antoinette van Summeren, projectleider van de griepvaccinatiecampagne. Het Nijmeegse ziekenhuis begint met een pilotonderzoek op drie afdelingen met ernstig zieke patiënten en vraagt daar het personeel dat zich niet wil laten vaccineren om een mondneuskapje te dragen. Van een verplichting is geen sprake, zegt ze, het ziekenhuis is benieuwd of het effect heeft op de vaccinatiegraad. ‘Met als doel: veiligheid van de patiënten en genoeg handen aan het bed.’

Het Radboudumc heeft al jaren een actief campagneteam voor de griepprik en scoort ver boven het landelijk gemiddelde. Vorig jaar liet 46 procent van het personeel zich inenten. Het lange griepseizoen van afgelopen winter en de uitval van zieke collega’s heeft de discussie dit jaar beïnvloed, merkt Van Summeren.

‘Niemand wil dat de werkdruk nog hoger wordt, en vaccinatie kan daarbij helpen.’ Een simpele maar doeltreffende aanpak komt van de afdeling hematologie, waar vorig jaar 87 procent van het personeel de griepprik haalde. ‘De verpleegkundigen vaccineren daar elkaar en die aanpak promoten we nu in het hele ziekenhuis. We zorgen dat er vaccins op de afdelingen zijn en bij iedere overdracht en op elke vergadering zijn er verpleegkundigen die de anderen aanspreken, tot vervelends toe bijna. Er zijn fervente voorstanders en tegenstanders maar een hele grote groep zit daar tussenin. Die willen we bereiken.’