Hoe de Russen ook ter zee de macht grepen

Kapitein Igor Bozjkov weet hoe je een zee annexeert. Hij zag het met eigen ogen gebeuren met de zee waar hij op zwartbekgrondels vist. ‘Het begon met viscontroles’, zegt Bozjkov. ‘Steeds vaker en met steeds meer mensen. Eerst kregen we alleen visinspecteurs aan boord, maar sinds april ook agenten van de Russische veiligheidsdienst.’

Bozjkov staat aan de Oekraïense kust, in het stadje Berdjansk. Verderop in Berdjansk ligt de nieuwe marinehaven, met Kerst moet die opengaan. Maar er is een probleem: de Oekraïense marineschepen kunnen de haven niet bereiken.

De zee die tegen Bozjkovs vissersboten klotst, is de Zee van Azov. De zee is omsloten door de Russische kust en door schiereiland de Krim, sinds 2014 bezet door Rusland. Zondag ging de enige uitgang van de zee op slot: een Russisch vrachtschip gooide precies in de smalle de Straat van Kertsj het anker uit.

Drie Oekraïense schepen die Berdjansk toch wilden bereiken, werden eerst geramd door een boot van de Russische veiligheidsdienst. Toen werden ze beschoten, en daarna overmeesterd. De 23 Oekraïense bemanningsleden zijn gearresteerd door Rusland en kunnen 7 jaar gevangenisstraf krijgen.

President Poetin zei woensdag dat de Oekraïeners de beschieting zelf hebben uitgelokt. Ze zouden de territoriale wateren van Rusland zijn ingevaren. Het gps-spoor van de Oekraïense schepen suggereert dat dat niet waar is. Voor de Oekraïeners op de kade in Berdjansk is het glashelder waarom de Russen ingrepen: zonder Oekraïense marine op het water heeft Rusland de Zee van Azov volledig in handen. Zo annexeert Poetin na een schiereiland, nu ook een zee.

De vissers van Berdjansk voelden het aankomen. Sinds april komen ze steeds vaker Russische gevechtsschepen tegen op het water. Rusland dirigeerde 24 schepen met artilleriegeschut de Zee van Azov in – Oekraïne heeft slechts één schip met artilleriegeschut in de zee. Om de overmacht nog wat te vergroten, stuurde Rusland woensdag een mijnenveger de zee in. En op de Krim plaatste Rusland een paar S-400 raketsystemen.

Dat is meer dan een bedreiging voor de veiligheid van Oekraïne, blijkt in Marioepol, de andere havenstad aan de zee. De kade van de haven ligt overvol met rollen en platen metaal. Er liggen slechts twee vrachtschepen aangemeerd om het staal weg te brengen. De Federal Asahi en de Federal Hudson vertrekken morgen met 44 duizend ton metaalplaten richting het Verenigd Koninkrijk.

Overvolle havens

De andere vrachtschepen zitten vast.  Volgens de haven van Marioepol wachten dertien schepen voor de Straat van Kertsj op toestemming van de Russen om door te varen. Sommige wachten al elf dagen.

‘De opening van de Krim-brug heeft een gigantische impact op ons bedrijf’, zegt de woordvoerder van de haven, Aina Tsagir. Door het oponthoud in de Straat van Kertsj en de laagte van de brug – eenderde van de vrachtschepen is te hoog – is dit jaar een half miljoen ton metaal blijven liggen in de haven. ‘Het risico is dat Marioepol haar aantrekkingskracht verliest’, zegt Tsagir.

Ook de grootste werkgevers van de stad, de twee staalfabrieken, verkeren in nood. Ze vervoeren steeds meer staal per trein naar de westelijke havens van Oekraïne, maar die route is veel duurder.

De directeuren van de haven en de staalfabrieken zijn niet beschikbaar om de situatie zelf uit te leggen. Ze zijn in Kiev voor crisisberaad. Net als de gouverneur van de provincie en de burgemeesters van Marioepol en Berdjansk. Daar krijgen ze instructies van president Porosjenko. Woensdagochtend om 9 uur liet Porosjenko de krijgswet ingaan in alle Oekraïense provincies die aan Rusland grenzen. De macht is hier nu in handen van het leger.

In Marioepol vraagt iedereen zich af wat dat precies inhoudt. Tien minuten na de invoering van de wet komt een bezorgde vrouw het treinstation in om te vragen of ze de provincie nog wel per trein kan verlaten. ‘Als u zich zorgen maakt, ruilt u uw treinkaartje maar in’, snauwt stationsdirecteur Sergej Gennadevitsj. Ook hij weet niet zeker of zijn treinen blijven rijden.

Aan de frontlijn

De inwoners van Marioepol wonen al vier jaar aan de frontlijn van de oorlog in Oost-Oekraïne, die meer dan 10 duizend levens heeft geëist en nog wekelijks slachtoffers maakt. De weg ten noorden van de stad is dicht, want daar ligt rebellenhoofdstad Donetsk. De weg naar het schiereiland ten zuidwesten van de stad is ook dicht, want de Krim is ingenomen. En het dorpje ten oosten van Marioepol, Sjirokine, is onbereikbaar: daar wordt iedere dag gevochten.

‘Als ze zware artillerie gebruiken, horen we het hier’, zegt Valentina Ivanova in een wijk in het oosten van de stad, gebouwd door de staalfabrieken. De meeste flats in de wijk hebben gaatjes. Dat is nog van 2014, toen de pro-Russische separatisten de stad bestookten en tijdelijk overnamen. Ivanova’s dochter vluchtte naar Rusland, die heeft ze sinds 2015 niet meer gezien. Het graf van haar man kan ze ook niet meer bezoeken, want dat ligt aan de andere kant van het front. ‘Ik vind het genoeg geweest met die oorlog’, zegt ze. ‘Maar ze blijven maar schieten. En nu komen de Russen ook nog eens over het water.’

Op het centrale plein van Marioepol zijn woensdagavond honderd inwoners bij elkaar gekomen voor een gebed. Ze bidden om hulp. Uit het buitenland en van boven. ‘Moge God onze gevangen genomen strijders laten terugkeren’, zegt de priester door een megafoon. ‘Leve Oekraïne.’