Venetiaans miljardenproject leert Italië vooral hoe je klimaatverandering níet moet aanpakken

‘Ruik je dat?’, vraagt Carlo Alberto Tesserin (80) in het voorportaal van de San Marcobasiliek, een van de mooiste kerken ter wereld. Vroeger was deze heilige plek het centrum van een wereldmacht, inmiddels hangt er de muffe lucht van natte hond. Iets soortgelijks geldt voor de baan van Tesserin: ooit, ten tijde van de Republiek, was de Eerste Procurator van de San Marco een van de meest prominente functies ter wereld, inmiddels houdt hij zich vooral bezig met het rottende hout en de blubber die het veranderende klimaat met zich meebrengt.

Venetië is een stad van 188 eilanden waar de bewoners in de 5de eeuw naartoe vluchtten, toen Attila de Hun plunderend door hun nederzettingen trok. Die verhuizing pakte de eerste paar eeuwen prima uit – Venetië werd een wereldmacht en bovendien de mooiste stad ter wereld – maar de laatste tijd gaat het iets minder voortvarend.

Kijk bijvoorbeeld naar de vloed van 29 oktober. ‘Het water stond die dag tot hier’, wijst Tesserin naar een door het zeezout gebarsten marmeren pilaar die bij elkaar wordt gehouden door een provisorisch groen lint. Die dag stroomde er 90 centimeter water de kerk in waardoor zowel het Altaar van de Madonna van Nicopeia, als het baptisterium, als de Zenkapel volledig doorweekt waren. Schade: 3 miljoen euro.

‘Althans, dat is de voorlopige schade’, zegt Tesserin. ‘In deze tijd van het jaar komt er namelijk dagelijks water de kerk in, dus wie weet wat er morgenochtend gebeurt.’ Tesserin loopt een paar passen verder – ‘pas op je voeten, daar is het nat’ – en zegt: ‘Begrijp je nu waarom we Mose nodig hebben in Venetië?’

Mose (een Italiaanse afkorting voor Elektromechanische Experimentele Module) is een stormvloedkering die Venetië moet redden van de ondergang, die helaas met rasse schreden nadert. Juist omdat Venetië op water is gebouwd, vertoont de stad symptomen die elders in de wereld nog minder zichtbaar zijn; Venetië vergroot ons noodlot uit omdat de zeespiegel hier de afgelopen eeuw niet alleen met 11 centimeter steeg, maar omdat de stad ook nog eens met 12 centimeter daalde.

Kaplaarzen

Het gevolg: acqua alta – het hoge water – waardoor iedere inwoner kaplaarzen bezit, in alle winkels dweilen en emmers aanwezig zijn en op iedere straathoek smalle houten vlonders opgestapeld liggen die als surrogaatstoep dienen zodra het water arriveert. En dat gebeurt de laatste decennia steeds regelmatiger en heviger: bij de vloed van afgelopen oktober stond al driekwart van de zinkende stad onderwater.

Maar gelukkig is daar Mose: drie beweegbare dammen aan de rand van de lagune die normaal op de zeebodem liggen, maar wanneer het waterpeil een kritiek punt bereikt, naar de oppervlakte worden gepompt. Een ingenieus systeem dat de biodiversiteit in de lagune beschermt en stormvloeden tot wel drie meter tegen kan houden. Dankzij Mose zou Venetië volgens bouwkundigen ten minste honderd jaar veilig moeten zijn.

‘Zou’, zegt Lidia Fersuoch van Italia Nostra, een organisatie die er alles aan doet om te voorkomen dat Venetië Atlantis achterna gaat. ‘Want in werkelijkheid is Mose al vanaf het begin af aan een desastreus project geweest – een bittere schande.’

Mose is inderdaad een treurig symbool voor de manier waarop Italianen omgaan met het veranderende klimaat, namelijk halfbakken. Zo duurde het na de grote overstroming van 1966 bijna veertig jaar aan ruzies en discussies voor er eindelijk een knoop werd doorgehakt, en werd de opleverdatum vervolgens zo vaak uitgesteld dat het project, 15 jaar na de eerste steenlegging, nog altijd in de steigers staat.

Het meest Italiaanse onderdeel van het project volgde in 2014: samen met 34 anderen werd de burgemeester van Venetië gearresteerd vanwege de enorme hoeveelheid corruptie, afpersing en witwassen die achter Mose schuil bleek te gaan.

Ongure types

‘We gaven geld aan iedereen’, zei de projectmanager toentertijd tegen het OM. In de tuin van een agent van de fiscale politie bleek 200 duizend euro verstopt. De voormalig gouverneur en oud-minister Giancarlo Galan streek jaarlijks een miljoen euro op en de burgemeester bleek zelfs zijn verkiezingscampagne te hebben gefinancierd met illegaal verkregen geld – terwijl de schoonheid zonk, bloeide het lelijke. Mose bewees: hoe meer geld er naar klimaatbescherming gaat, hoe meer ongure types zich bezig beginnen te houden met klimaatbescherming.

Het gevolg: in plaats van de ooit beraamde 1,6 miljard euro, kostte Mose al bijna 6 miljard, zegt Fersuoch van Italia Nostra. Bovendien is er nog zeker 700 miljoen euro nodig om het project af te maken en is ook daarna ruim 105 miljoen euro per jaar nodig om de dam te onderhouden.

Want ook dat wordt nog een probleem, zegt Fersuoch. De dam is namelijk al kapot voordat hij ooit een druppel water heeft tegengehouden. Uit recente tests bleek dat grote delen van Mose al aan corrosie onderhevig zijn en daarom niet naar de oppervlakte kunnen stijgen in geval van hoog water. Ze blijken niet bestand tegen het brakke water in de lagune, de schimmel en de vele schelpdieren.

Symbool

Vanwege die droevige geschiedenis, en dat droevige toekomstbeeld, werd Mose in de Italiaanse krant La Stampa omschreven als een ‘symbool van hoe we klimaatverandering vooral niet moeten aanpakken’.

‘Maar ja’, zegt Tesserin vanuit de San Marcobasiliek, die zompige kerk die in de hoogtijdagen van de Republiek nog de gouden kerk werd genoemd. ‘Ook al is Mose niet de beste oplossing, het is tenminste een oplossing. Van voor af aan beginnen met discussiëren is helaas geen optie meer. Het klimaat is veranderd, de zeespiegel is gestegen en gaat nog verder stijgen – dat zie ik iedere dag. De tijd is nu aangebroken om kerk en stad te redden. We moeten het water tegenhouden, anders is het te laat.’