De beste 25 films van 2018 volgens de (film)redactie van de Volkskrant

Waar is Guillermo del Toro’s vismonstersprookje The Shape of Water gebleven, toch de Beste film op de Oscaravond van 2018. Misschien toch al een beetje in het geheugen weggezakt, die zo vroeg in 2018 al verschenen titel. Gepasseerd door de verbluffende decemberoogst: Roma, Cold War, Shoplifters.

2018 was om allerlei redenen een bijzonder filmjaar. Neem de bezoekcijfers (die in Nederland pas begin 2019 bekend worden): in Groot-Brittannië beleefden theaters het beste jaar sinds 1971, in het beloofde bioscoopland China gingen die theaters juist door een dip. Dan was er Black Panther, de overal ter wereld zegevierende zwarte superheldenfilm die voorgoed afrekende met de mythe waar in Hollywood binnenskamers nog altijd in geloofd wordt: zwarte films zijn buiten Amerika niet succesvol (‘black films don't travel’). Goed nieuws ook van het Star Wars-front, dat met Solo: A Star Wars Story een eerste flop kreeg te verwerken. Wellicht ziet Disney nu in dat het rap opvoeren van de hoeveelheid prequels en spin-offs niet per se de beste methode is om het van George Lucas overgekochte far, far away galaxy oneindig uit te melken.

Meer heuglijk nieuws: met de alom uitstekend bezochte muziekdrama’s A Star is Born en Bohemian Rhapsody vond Hollywood zowaar een antwoord op de dominantie van de superheldenfilm. Niet die gebundelde Avengers-kracht, maar ene Farrokh ‘Freddie Mercury’ Bulsara bleek dé revelatie aan de kassa’s van 2018. In de filmwereld wordt succes altijd terstond gekopieerd, dus reken voor 2019 (Elton John!) en 2020 alvast op meer filmbiografieën over bands en zangers uit de jaren zeventig en tachtig.

Er kwam geen accountant te pas aan het samenstellen van deze top-25. Wel was er sprake van een gewogen telling, waarna de vijf Volkskrant-filmcritici tijdens enkele overlegrondes met onduidelijke vetorechten de orde bepaalden. Er kan niet over worden gecorrespondeerd.

25

Three Billboards Outside Ebbing, Missouri 

Martin McDonagh

Twintig jaar geleden reed de Engels-Ierse toneelschrijver en regisseur Martin McDonagh achter in zo’n Greyhoundbus langs het plaatsje Vidor, Texas, waar de ouders van een vermoorde dochter op reusachtige reclameborden langs de weg zich afvroegen waarom de politie niks ondernam?

En zo ontstond die gruwelijke drietrapsboodschap uit de verder geheel niet waargebeurde inktzwarte hitkomedie Three Billboards Outside Ebbing, Missouri. ‘Verkracht terwijl ze stierf.’ ‘En nog steeds geen arrestaties.’ ‘Hoe komt dat, sheriff Willoughby?’

Ja, hoe kwam dat? 2018 telde meer films die de Amerikaanse samenleving met humor en intense woede ontleden (BlacKkKlansman van Spike Lee), maar geen personage maakte zo veel indruk als Billboard-moeder en John Wayne-reïncarnatie Mildred Hayes (Frances McDormand, die de Oscar won voor Beste actrice). Een Coen-achtige film zonder verfijning, vol heerlijk snedige en grove tak-tak-takdialogen. Zoeken naar het echte Ebbing is zinloos. Het stadje bestaat niet. BB

24

Mission: Impossible - Fallout

Christopher McQuarrie

Van acteur tot stuntman, zie daar de transitie in de carrière van Tom Cruise. Je kunt erom rouwen, maar waarom zouden we? De zomerhit Mission: Impossible - Fallout, het zesde deel in de reeks, liet zich kijken als de Olympische Stuntspelen. Nooit werd er kunstiger gevochten in een toiletblok. Nooit eerder laveerde een acteur met z’n motor zo nonchalant door het Parijse verkeer, of zette een acteur zélf een schroefduik in tijdens een helikopterachtervolging. En nooit brak iemand na een reuzensprong zo fraai z’n enkel voor de draaiende camera. Krak. Au. Hulde! BB

23

First Man

Damien Chazelle

Is het mogelijk met een film over de op-en-top Amerikaanse held astronaut Neil Armstrong rechts Amerika - inclusief Donald Trump - kwaad te krijgen? Jawel hoor, het lukte de Canadese regisseur Damien Chazelle. Simpelweg door een historisch moment uit zijn film First Man weg te laten: het planten van de Amerikaanse vlag op de maan. Anti-patriottisch, loeiden de critici. Het ging allemaal om de persoonlijke ervaring van Armstrong, zo verdedigde Chazelle zijn eigenwijze keuze. En precies dat maakt First Man onvergetelijk: hij maakt van de ruimtevaart een idiote exercitie, het toppunt van hybris. Elke keer als een raket opstijgt - piepend en krakend, met oververhit metaal en als een malle ronddraaiende metertjes - is het beangstigend, benauwend en krankzinnig opwindend. Moed is een goede eigenschap voor een astronaut, zo blijkt. Maar een beetje gekte is essentieel. FS

22

Lady Bird 

Greta Gerwig

Ze heeft pukkels. Ze is tegelijkertijd onzeker en overdreven zelfverzekerd en stronteigenwijs. Ze is in permanente staat van oorlog met haar moeder. Een doodnormaal pubermeisje dus. Omdat je dat soort types zo weinig ziet in films werd het grappige en ontroerende Lady Bird, geregisseerd door Greta Gerwig, prompt een ‘feministische coming-of-agefilm’ genoemd. Prima, al is deze lastige Lady Bird (gespeeld door Saoirse Ronan) ook gewoon een personage dat zich in je hart nestelt. Arnon Grunberg werd in ieder geval ‘een beetje verliefd’ op haar, zo schreef hij. Hij was zeker niet de enige. FS

21

The Guilty / Den skyldige

Gustav Möller

Het waren de Denen die ooit hun dogma-bepaling aan de deur van de filmtempel nagelden: dat je ook kon draaien zonder filmlampen of locatiewisselingen. En anno 2018 bewees de aan de Deense filmacademie opgeleide Zweed Gustav Möller nog maar eens het meesterschap van de beperking. Al filmt hij – gelukkig - zonder wiebelige camera. Zijn wereldwijd in de bioscoop uitgebrachte akelig spannende hulpdiensttelefoonthriller The Guilty (Den skyldige) behoefde één capabele (onbekende) acteur, een uitstekend scenario, een secure regievisie en nauwelijks budget. Mogelijk waren er onder de 108 duizend Nederlandse bezoekers voor de Deens gesproken debuutfilm ook wat collega’s uit de Nederlandse filmwereld, en hopelijk hebben die een beetje opgelet. BB

20

Hereditary

Ari Aster

Diverse spookhuizen in het filmaanbod van 2018, maar geen enkel griezelpand was zo’n sterk, autonoom personage als de villa uit Ari Asters horrortrip Hereditary. Fascinerend om  te lezen hoe het huis van de grond af werd opgebouwd, met uitschuifbare wanden die het decor extra organisch en desoriënterend maken. Minstens zoveel, zo niet meer werk ging zitten in de talrijke miniatuurmodellen van datzelfde huis. Zelfs wanneer je Hereditary niet zo eng vindt als de recensies beloofden, dan nog is het schokkend hoe die tot op de millimeter verzorgde bouwsels door hoofdpersonage Annie (Toni Colette) aan gruzelementen worden geslagen. KT

19

Utøya 22. Juli

Erik Poppe

Zo teleurstellend als de Netflixfilm van Paul Greengrass was over de aanslag van rechtsextremist Anders Breivik op het Noorse eiland Utøya, zo verpletterend en doordacht was de versie van voormalig oorlogsfotograaf Erik Poppe. Gefilmd in (ogenschijnlijk) één vloeiende take van 72 minuten, precies de duur van de aanslag, maakte Poppe een monument voor de ervaring van de slachtoffers - de dader wordt niet bij naam genoemd en blijft vrijwel volledig buiten beeld. Kritiek pareerde Poppe kundig. Die haast hitchcockiaans spannende scènes, waren die wel gepast? Zonder meer, zei de regisseur. De overlevenden – tientallen werkten mee aan de film – gebruikten juist een soort filmtaal om over de horror op het eiland te vertellen. BJB

18

Dogman

Matteo Garrone

De iele hondenverzorger en kruimel-cokedealer tegen de robuuste criminele dommekracht: David en Goliath. De personages in Dogman ogen als stripfiguren, maar de uitzichtloze en uiteengevallen maffiawereld van zijn doorbraakfilm Gomorra, waarnaar regisseur Matteo Garrone terugkeerde, voelt levensecht en volstrekt geloofwaardig. Die combinatie maakt Dogman tot zo’n wonderbaarlijke, imposante film. Garrone werkt inmiddels aan zijn filmversie van Pinocchio. BJB

17

Annihilation

Alex Garland

Annihilation is de eerste film in de geschiedenis van deze lijst die nooit in de bioscopen was te zien. Zonde, schreven we tijdens de exclusieve Netflixpremière in maart, en dat blijft het, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de film ook na vertoning thuis op het netvlies gebrand staat. Alex Garland maakte de hoge verwachtingen na zijn met een Oscar bekroonde regiedebuut Ex Machina waar, en leverde een hoogst ongebruikelijk huwelijk tussen groteske monsterhorror en sciencefiction met een vleugje Stalker van Tarkovski. BJB

16

Western

Valeska Grisebach

Duitse bouwvakkers die neerstrijken aan de rand van een Bulgaars dorp en zich bij de constructie van een waterkrachtcentrale nogal onbehouwen gedragen: dat moet wel tot conflicten leiden, in een film die zich Western noemt en met allerlei variaties op het klassieke westernduel komt. Schrijver-regisseur Valeska Grisebach: ‘Een duel is een ontzettend intiem moment.’  Razend knap, zo suggestief als dat thema in Western wordt uitgewerkt. De bioscooptrailer zet het drama misleidend dik in de verf: veel scherp gemonteerde blikwisselingen, mannen met paarden en ook nog een slide guitar eronder. En dat terwijl in de film juist de stilte knispert en broeit. KT

15

Sweet Country

Warwick Thornton

Het gewelddadige verleden van Australië is nog vers, laat de getalenteerde Aboriginal-regisseur Warwick Thornton zien in zijn outback-western. Nieuwe en oude bewoners van het land staan in 1929 veelal lijnrecht tegenover elkaar, waarbij de laatsten de gedoodverfde verliezers zijn. ‘Dit zijn de verhalen die je niet op school leert’, zei Thornton over zijn noodzakelijke, fenomenaal mooie en treurige film. PK

14

Zama

Lucrecia Martel 

De Argentijnse Lucrecia Martel is gepolst als regisseur van een Marvel-superheldenfilm, zo vertelde ze laatst. Behoorlijk verrassend. de Marvelstudio heeft er weliswaar een handje van om eigenzinnige, minder voor de hand liggende regisseurs aan te trekken voor hun actiespektakels, maar Martel? Met haar laatste film lijkt ze niet bepaald naar die baan te solliciteren. Zama is bloedmooi, maar in al zijn (soms hallucinerende) narratieve onbestemdheid geen gangbare kost. Hoewel: de boekverfilming over een gestrande diplomaat in 18de-eeuws Zuid-Amerika bevat, naast heel veel fraai verstilde scènes vol broeierige suggestie, ook een flitsende indianenaanval die er geweldig uitziet. Met de actie zou het dus wel goedkomen. Een kruising tussen Zama en Spider-Man, daar tekenen we voor; helaas legde Martel de Marvel-uitnodiging naast zich neer. PK

13

Mandy

Panos Cosmatos

Er valt zo veel prachtigs en duisters te ontdekken in deze als jarentachtigfilm vermomde koortsdroom annex monsterfilm annex wraakfantasie. Zo raakte uw recensent dankzij Mandy chronisch verknocht aan het nummer Starless van de band King Crimson, dat in de eerste minuten van de film klinkt terwijl de camera over mistige bossen scheert. Soms vindt een film precies de juiste beelden bij bepaalde muziek, en andersom. Het album waarop Starless staat is toevallig ook de naam van Nicolas Cage’s hoofdpersonage. Als de op vergelding zinnende houthakker Red excelleert Cage in de uitersten van zijn acteerkunst: ontroerend ingetogen in de eerste drie kwartier, vol gas in de rest van de film. Westerse kabuki, zo noemt Cage die expressieve, operateske acteer-modus. KT

12

The Rider

Chloé Zhao

Het had ook slecht kunnen uitpakken, maar dat deed het briljante idee niet. Regisseur Chloé Zhao vroeg de leden van een gezin uit Dakota zichzelf te spelen in haar film: de na een ongeluk zwaar gehavende rodeorijder Brady, zijn autistische zus en hun zwijgzame vader. Een prachtig, ingetogen drama over (rodeo)dromen is het resultaat. Zhao gaat overigens, in tegenstelling tot Lucrecia Martel (Zama, nummer 14) wél een superheldenspektakel regisseren voor de Marvelstudio: The Eternals. Een spannend vooruitzicht. PK

11

First Reformed

Paul Schrader

Ethan Hawke won al diverse prijzen voor zijn rol in First Reformed en dat is meer dan terecht. Als de gepijnigde Toller, predikant van een kleine kerkgemeenschap in de staat New York, geeft hij op geweldige wijze vorm aan een kluwen van zelfhaat, religieus verlangen, apocalyptische overtuigingen en existentiële wanhoop. Regisseur en scenarioschrijver Paul Schrader is, zo blijkt maar weer, op zijn best als hij obsessies mixt met mentale instabiliteit. En als hij het werk van Ingmar Bergman een moderne opfrisbeurt geeft. PK

10

BlacKkKlansman

Spike Lee

‘Die motherfucker in het Witte Huis nam géén afstand van de motherfucking Klan, van alt-right en die nazi-motherfuckers. Hij had het kunnen doen, het was hét moment om te zeggen: zo zijn we niet’. Dat was Spike Lee tijdens de persconferentie van BlacKkKlansman, afgelopen mei in Cannes. Dertig jaar na z’n explosieve meesterwerk Do the Right Thing goot de 61-jarige Amerikaanse filmmaker z’n woede in een onwaarschijnlijke, doch heus waargebeurde jarenzeventigklucht: zwarte man gaat undercover bij de Ku Klux Klan. Om die film tegen het einde de actualiteit in te rammen, met gebruik van écht en gruwelijk nieuwsbeeld uit Charlottesville. In één klap de hele bioscoop stil. Overal. BB

9

The Florida Project

Sean Baker

De ontdekking van de Amerikaanse onderklasse; het is een filmtrendje waar critici, sinds Moonlight (2017) eigenlijk, zo nu en dan een denkstuk over schrijven. Nergens kreeg die onderklasse zo’n sprankelende en kleurrijke woning als in The Florida Project, in 2017 een van de grote verrassingen van Cannes maar in Nederland pas in 2018 in de bioscoop. De 6-jarige Moonee, dochter van een werkloze stripper, woont in de Magic Castle Inn, een knalpaars motel onder de rook van Disney World, in een wereld waar de lucht altijd knalblauw is. Via haar ogen is het leven in het indringende The Florida Project magisch en kleurrijk, tot het speelkwartier onvermijdelijk is afgelopen natuurlijk. FS

8

Cold War

Pawel Pawlikowski

Je zou kunnen wijzen op de 88 minuten die de film duurt en iets zeggen als: in de beperking toont regisseur Pawel Pawlikowski zich de meester. Je kunt Cold War prachtig omschrijven onder het motto ‘liefde in tijden van Koude Oorlog’. Je kunt gewichtige dingen zeggen over de jazzy soundtrack en het fonkelfrisse zwart-wit. Maar dat alles verklaart nooit helemaal waarom deze melancholische film, onlangs nog de grote winnaar bij de European Film Awards, tegelijkertijd het hart verwarmt en in duizend stukjes laat breken. Filmmagie. FS

7

You Were Never Really Here

Lynne Ramsay

Weinig filmmakers kruipen zo kunstig in de hoofden van hun geestelijk instabiele hoofdpersonages als de Schotse psychodramakoningin Lynne Ramsay. Tel uit je winst als filmkijker wanneer dat hoofd toebehoort aan een van ’s werelds beste en grilligste acteurs, Joaquin Phoenix, in de gedaante van ernstig getraumatiseerde huurling en wreker die een kinderprostitutienetwerk oprolt. Op papier wellicht een degelijke driestuiverthriller, als vrucht van Ramsays verbeelding een verfijnde hellevaart waarin geweld en kwetsbaarheid angstaanjagend dicht bij elkaar liggen. Zo origineel en hallucinant kan een genrefilm zijn. BJB

6

Girl 

Lukas Dhont

Verhitte discussies bij de Golden Globe-nominatie voor het Belgische Girl. Maakte Lukas Dhont een zelfverzekerde, empathische film over een transgenderballerina? Een droomdebuut, in Cannes terecht onthaald met een minutenlange staande ovatie? Of is de film ‘een gevaar voor de transgendergemeenschap’, zoals The Hollywood Reporter kopte? Omdat het een ‘verontrustende fascinatie heeft met het translichaam’? Team-Dhont zijn wij. Net als Nora Monsecour trouwens, die in hetzelfde tijdschrift alle kritiek weerlegde. En zij kan het weten: deze juist zo gevoelige film is op haar verhaal gebaseerd. FS

5

Shoplifters

Hirokazu Kore-eda

Gebroken, disfunctionele en samengestelde gezinnen: de films van Japanner Hirokazu Kore-eda barsten ervan. En steeds weer plaatst hij je als toeschouwer midden in de breekbare bubbel van de personages. Prachtig, hoe hij dat in Gouden Palm-winnaar Shoplifters doet, bijvoorbeeld wanneer winkeldief Osamu en de zijnen vanuit de veranda van hun woninkje het vuurwerk boven Tokyo bewonderen. In plaats van met hen mee te kijken, richt de camera zich op de personages zelf - eerst dicht bij hen, vervolgens op hogere afstand, neerkijkend vanuit de hemel. Een kluwen outsiders, warm-geel oplichtend in het donker: zij zijn het echte vuurwerk van dit aangrijpende meesterwerk. ‘Ik vond het belangrijk om de werkelijkheid van hun leven te laten zien’, aldus Kore-eda, ‘maar ook hoe het ze soms lukt aan die werkelijkheid te ontsnappen.’  KT

4

Call Me By Your Name

Luca Guadagnino

Met zijn vierde film in de bioscopen (Beautiful Boy) zette Timothée Chalamet, prins van een nieuw jong Amerikaans acteursgilde, de kroon op dit jaar van zijn doorbraak. De chalamania begon bijna een jaar eerder met Chalamets onvergetelijke rol als Elio in het bedwelmende liefdesdrama Call Me By Your Name. De verfilming van een utopie, noemde regisseur Luca Guadagnino de zomerromance tussen de Italiaans-Amerikaanse tiener Elio en de iets oudere Amerikaanse student Oliver in dat schitterende Italiaanse landhuis. En inderdaad: zo eerlijk, niet-geproblematiseerd en hartveroverend verscheen de liefde tussen twee mannen zelden op het witte doek. Elio’s tranen voor de open haard, terwijl de aftiteling langzaam voorbijschuift en de utopie tijdelijk is gebleken, moeten vrijwel elke bezoeker hebben gevloerd. (Meer chalamania in Lady Bird, nummer 22, en Hostiles, niet in deze lijst.) BJB

3

Phantom Thread

Paul Thomas Anderson

De meeste films van Paul Thomas Anderson worden alleen maar beter naarmate de tijd verstrijkt. Andersons perfectionisme betaalt zich met rente uit: het herzien van There Will Be Blood of The Master levert nooit een teleurstelling op. Zo zal het ook gaan met Phantom Thread, zijn geschifte liefdesdrama over een neurotische couturier en diens opstandige muze. Hoe vaker je ’m ziet, hoe sterker hij wordt, en hoe beter de humor uit dit extreem elegant vertelde verhaal zich laat waarderen. PK

2

Burning

Lee Chang-dong

Miles Davis en de ondergaande zon: ze zijn voor elkaar gemaakt, zo bewijst die ene scène uit Burning, naar Murakami’s korte verhaal Schuurtjes in brand steken. Terwijl de twee mannen uit haar leven toekijken, danst Hae-mi, het vrouwelijke hoofdpersonage, op Davis’ iele trompetklanken topless haar droef-extatische dans, als een silhouet tegen de de schemering. Het extreem lange shot besluit met een verrassend lange blik op een boom, alsof het landschap het even wint van het verhaal. ‘Ik heb geen specifiek thema. En ook geen specifieke boodschap aan het publiek’, zei Lee in Cannes, maar wat een zindering en mysterie peurt de Zuid-Koreaan uit het amper dertig pagina’s tellende bronmateriaal. KT

1

 Roma

Alfonso Cuarón

Liboria ‘Libo’ Rodríguez (74) verdiende een film. Een Mexicaanse van Mixteekse komaf, de oorspronkelijke bevolkingsgroep van Midden-Amerika. Ooit kindermeisje van ene Alfonso Cuarón, kind van gescheiden ouders uit de hogere middenklasse in Mexico-Stad. En inmiddels is dat jongetje de eerste Mexicaanse regisseur die een Oscar won, met Gravity (2013). Libo-mama, noemde hij haar als kind. Later begon het te knagen: wat wist hij nou eigenlijk van Libo?

Roma, de meest besproken artistieke film van het jaar, ontstond gedurende lange gesprekken tussen het oude kindermeisje en de regisseur. Alles wilde hij weten, van de drama’s in haar leven tot de jurken die ze droeg. Cleo heet ze in de film, een prachtrol van debutant Yalitza Aparicio.

En straks is Cuaróns en Libo’s Roma de grote Oscarfavoriet. BB