Echte beproeving komt nog voor ‘groenste kabinet ooit’
Na ruim negen maanden praten, polderen en onderhandelen is er een aanzet voor een Klimaatakkoord. Een compromis dat nu al onder vuur ligt, maar de broze coalitie achter Rutte III is overeind gebleven. De echte beproeving wacht volgend jaar.
Het is er dan toch gekomen: het zogenoemde ‘ontwerp-klimaatakkoord’, een 233 pagina’s dik resultaat van polderen XXL. Zelden is er zoveel afgestemd, gesondeerd, teruggekoppeld en gefinetuned rond het Binnenhof als de afgelopen maanden. Er waren vijf klimaattafels met ruim honderd maatschappelijke organisaties die op afstand werden ingefluisterd door een cockpitoverleg met vier allesbehalve eensgezinde regeringspartijen.
Zonder kleerscheuren is het niet gegaan. Niet iedereen is binnenboord gebleven, er moeten nog meerdere varianten worden doorgerekend en er zijn losse eindjes, maar er kan in elk geval ‘een eerste, belangrijke stap’ gezet worden, meent het kabinet. ‘Best historisch’, noemt minister van Klimaat Eric Wiebes het voorzichtig. ‘Gewoonlijk gaat het niet goed als je honderden mensen aan tafel zet’.
Ook binnen de coalitie is er opluchting. Het slopende proces had slechter kunnen aflopen: met uitstel en mogelijk zelfs een crisissfeer in het kabinet.
‘Het woord is nu aan het planbureau’, concludeerde opperklimaatonderhandelaar Ed Nijpels vrijdag bij de presentatie van zijn ontwerp. De verwachting is dat er voor de cruciale Provinciale Statenverkiezingen van maart geen uitsluitsel komt over de effecten van de circa zeshonderd maatregelen die nu zijn opgesteld. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) moet de komende maanden bepalen of het doel van 49 procent minder CO2-uitstoot in 2030 op deze manier bereikt wordt. Het Centraal Planbureau gaat de kosten en de gevolgen voor de koopkracht in kaart brengen. Pas als die doorrekeningen er zijn, volgen de echte pijnlijke beslissingen voor de coalitie.
Ruttes klimaatbaby verstoten
Lang niet iedereen gelooft dat het huidige ontwerp gaat voldoen aan de klimaatambities van het zelfbenoemde ‘groenste kabinet ooit’. De milieuclubs hebben na negen maanden meepraten de ‘vaalgroene’ klimaatbaby van Rutte III op het allerlaatste moment verstoten. Reden: ‘Niet eerlijk en niet effectief’. Dat er geen CO2-heffing komt voor de grote vervuilers is ook voor de linkse partijen aanleiding om Rutte III opnieuw af te schilderen als ‘het kabinet van de multinationals’.
In de strijd om progressieve kiezers zijn dat vooral voor regeringspartij D66 pijnlijke verwijten, maar veel ruimte om nog tegemoet te komen aan de bezwaren lijkt er niet te zijn. Zelfs als de coalitie na de Statenverkiezingen haar meerderheid in de Eerste Kamer verliest, geloven CDA en VVD niet dat de gedoogsteun van de linkse oppositie onontbeerlijk is. Een stemming over het totale Klimaatakkoord komt er niet. De individuele wetswijzigingen die op termijn wél door de Kamers moeten, zijn veelal een verbetering ten opzichte van de huidige situatie. Gaan Lodewijk Asscher en Jesse Klaver daar dan tegen stemmen?
VVD en CDA zullen zich vooralsnog meer zorgen maken over de kritiek van rechts. Vooral de automaatregelen worden nu al pijnlijk zichtbaar in het Klimaatakkoord. De verwachting is dat de staatskas tot 2025 3,9 miljard aan benzine en dieselaccijnzen gaat mislopen als steeds meer mensen overstappen op elektrische auto’s. Om dat te compenseren, komen er belasting- en accijnsverhogingen. ‘Vroempartij’ VVD is zo geschrokken van die plannen dat het kabinet nu ook enkele alternatieven laat doorrekenen, bijvoorbeeld een verhoging van de vliegtaks.
Voor de klimaatsceptische partijen Forum voor Democratie en PVV is het hoe dan ook prijsschieten. ‘VVD wil auto gewone man verbieden, knettergek,’ twitterde Geert Wilders vrijdag al. ‘Ze zijn echt gek geworden’, liet ook Thierry Baudet weten. ‘Ongelooflijk dat er nog iemand is die op VVD of CDA stemt.’
Ontsnappingsclausules
Zo voeren de linkse en rechtse oppositie de druk op, ook omdat de coalitie nauwelijks een geheim maakt van de onderlinge meningsverschillen. D66 en ChristenUnie zijn voorstanders van een ambitieus klimaatbeleid, maar bij VVD en CDA ligt dat veel complexer. CDA-leider Sybrand Buma vreest een burgerrevolte als de klimaatkosten te hoog oplopen. Premier Mark Rutte is wel bekeerd, maar niet iedereen binnen zijn partij is zo flexibel. Tijdens de VVD-campagne van 2017 was het verboden om te praten over milieumaatregelen, nu moet Nederland opeens vooroplopen in Europa. En dat terwijl in het verkiezingsprogramma van VVD staat dat de milieudoelstellingen verschoven kunnen worden als dat nodig is voor maatschappelijk draagvlak.
Klimaattsaar Nijpels wil er niks van horen, maar dergelijke ontsnappingsclausules zijn er nog steeds. De beoogde CO2-reductie van 49 procent in 2030 is niet in steen gebeiteld. Als andere EU-landen hun doelstellingen – nu nog 40 procent – niet omhoog gooien, kan Nederland de eigen ambities ook weer terugschroeven naar Europees niveau. Ook in de kabinetsbrief van vrijdag staat die optie weer nadrukkelijk genoemd.
Rutte en Wiebes doen vooralsnog of het hoogstens een theoretische discussie is. ‘We willen juist dat het doel voor 2030 omhoog gaat naar 55 procent’, bezweert de premier. De komende maanden moet blijken hoe bestendig die geestdrift is.
‘Als ik in Nederland was geweest, stond ik nu te protesteren’
De zware industrie is met afstand de grootste vervuiler. Toch ontspringt zij de dans in de klimaatplannen, stelt Oxford-hoogleraar Rick van der Ploeg. Net als de meeste andere economen, De Nederlandsche Bank, maar ook de milieubeweging en vakbond FNV ziet hij maar één oplossing: een stevige prijs op CO2.
DE BESTE MANIER OM ENERGIE TE BESPAREN? NIET EEN WARMTEPOMP, MAAR ‘HYSTERISCH’ GOED ISOLEREN
De warmtepomp werd begin dit jaar gepresenteerd als dé oplossing om van het gas af te komen, maar inmiddels heeft het apparaat flink aan energietransitieglans verloren. Waar moet een huizenbezitter eerst zijn duurzame centen in steken?