Direct naar artikelinhoud
ReportageDe opmars van de Pinkstergemeente

Binnen de pinksterkerk is het geen schande als je zondagochtend met een kater naar de preek komt

Terwijl conventionele christelijke kerken leeglopen, sluiten – ook in Nederland – opvallend veel mensen zich aan bij de pinksterbeweging. Wat is de aantrekkingskracht van deze kerk? De Volkskrant sprak met aanhangers én afvalligen.

De Volkskrant bezocht de pinkstergemeente.Beeld Renate Beense

Verbetering: In een kader bij een eerdere versie van onderstaand artikel wordt een artikel aangehaald uit de Correspondent over seksueel misbruik dat plaats heeft gevonden binnen de Pinksterkerk House of Heroes. In het bewuste kader wordt ten onrechte gesteld dat de voorganger van de kerk zich aan dit misbruik had schuldig gemaakt. Dit betrof echter jeugdleider Michael D. Ook stelde de Volkskrant ten onrechte dat de kerk indertijd de kant van de dader gekozen heeft. De Volkskrant betreurt het dat geen wederhoor is gehaald bij House of Heroes.

Het is druk op de zondagmorgen in de C3-pinksterkerk in Amsterdam-Zuidoost. In de koffiehoek staan barista’s klaar om een espresso of flat white te serveren. Op een groot podium speelt een zevenkoppige band christelijke rockmuziek. ‘I want to know your heartbeat’, klinkt het luid uit de speakers, groene lasers schijnen de zaal in. Het grote projectiescherm achter de band toont in hoofdletters #STRONGER. Onder het publiek zijn opvallend veel twintigers en dertigers. Ze dansen, lachen en zingen mee met de muziek. Voorganger Steve Warren komt het podium op. De Engelsman is gekleed in grijze skinny jeans en leren jack, en heeft een zwarte bril en een stoppelbaardje. Hij roept: ‘Are you excited? Are you pumped?’ Het publiek joelt en applaudisseert. De ochtend lijkt nog het meest op een kruising tussen een rockconcert en een Ted-talk.

Daniël van Deutekom op pad.Beeld Renate Beense

De pinksterbeweging is in opmars. Terwijl conventionele christelijke kerken leeglopen, sluiten steeds meer mensen zich aan bij deze evangelische tak van het christendom. Volgens de World Christian Database, een onlinedatabank van ruim negenduizend christelijke gemeenschappen in 238 landen, is van de ruim twee miljard christenen in de wereld een kwart lid van de pinksterbeweging. In de jaren tachtig was dat nog maar 6 procent. Elke dag komen daar zo’n 35 duizend pinkstergelovigen bij; een groot deel van hen woont in Afrikaanse landen als Botswana en Nigeria.

Ook in Nederland groeit de pinksterbeweging. Volgens Cees van der Laan, emeritus hoogleraar pentecostalisme aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en de geschiedschrijver van de Nederlandse pinksterbeweging, is het aantal leden gegroeid van 120 duizend in 2007 naar de huidige 150 duizend. Een flink deel van hen bestaat uit hoogopgeleide jongeren uit de middenklasse. In de VS hebben beroemdheden als zanger Justin Bieber en model Hailey Baldwin zich tot de pinksterkerk bekeerd. Ook popster Selena Gomez, de Kardashian-familie (Kim, Kylie, Kendall en Kourtney) en r&b-zangeres Ciara bezoeken regelmatig een pinksterkerkdienst. Wat is de aantrekkingskracht van deze kerk?

Daniël van Deutekom (links).Beeld Renate Beense

‘Wij geloven in een persoonlijke God, met wie je praat, die je helpt en die wonderen verricht.’ Daniël van Deutekom (23) is geboren in een evangelische gemeenschap en werd op zijn 19de lid van pinksterkerk De Vluchtheuvel in Arnhem. ‘Bij andere stromingen, zoals bij de mormonen en jehova’s, moet je vooral dingen laten. Zij zien het leven als zwaar, er zijn overal zonden en je mag geen televisie kijken. In de pinksterkerk mag het leven gevierd worden: God is positief.’

Soul Survivor

Binnen de pinksterkerk is het geen schande als je zondagochtend met een kater naar de preek komt. Geld mag rollen, dat is alleen maar een teken dat God het beste met je voorheeft. Tijdens een dienst mogen extreme emoties worden getoond, dus je mag huilen of lachen: dat bevestigt je persoonlijke relatie met God.

Op zijn 14de had Van Deutekom naar eigen zeggen een ‘ontmoeting met God’ op het christelijke festival Soul Survivor. Van Deutekom: ‘Ik stond linksvoor bij het podium te luisteren naar een christelijke band en uit het niets voelde ik een warmte in mijn lichaam, als een elektrische schok. Alle lasten vielen van me af en ik was in extase.’ Hij heeft zich weleens afgevraagd of het niet aan de muziek lag, aan de setting of aan de mensen om hem heen. ‘Maar het voelde te groots om psychologisch te zijn. Ik weet zeker dat het God was.’ Na dit moment, dat hij als een wonder beschouwt, heeft Van Deutekom zich tot de pinksterstroming bekeerd.

Daniël van Deutekom gaat met een geloofsgenoot de straat op om mensen te genezen. ‘Dan leggen we een hand op iemands schouder en gaan we voor hem of haar bidden.’Beeld Renate Beense

Soul Survivor is een evenement dat iedere zomer wordt georganiseerd aan het strand van Putten, op de Veluwe, midden in de biblebelt. Het is gericht op jongeren en volgens de website ‘vijf dagen vol ontmoetingen met Jezus, worship en toffe teachings over God en jouw geloof’. Dit soort evenementen zijn niet ongebruikelijk binnen de pinksterkerk. In Biddinghuizen wordt jaarlijks de Pinksterconferentie Opwekking georganiseerd, waar 65 duizend mensen op afkomen. Dat lijkt een normaal festival: er wordt gekampeerd, er zijn kraampjes waar je eten kunt halen, er spelen bands op verschillende podia, er is zelfs een aftermovie, een fenomeen dat bekend is van festivals als Lowlands en Sziget, maar dan met een christelijke inslag: de muziek gaat over God, de sprekers vragen God mensen te genezen en het thema van de conferentie is bijvoorbeeld ‘One Way, leven met Jezus door de kracht van de Heilige Geest’.

Niet alleen op festivals gaat het er zo aan toe, binnen de pinksterkerk is het iedere zondag feest. Een pinksterdienst is niet saai of stijfjes, maar draait om de belevenis. De preek wordt gebracht als een motiverende speech, met grote podiumlichten en beamers op de achtergrond die afbeeldingen en inspirerende teksten tonen. De bezoekers lijken helemaal op te gaan in de dienst. Ze staan op, roepen enthousiast mee en schreeuwen ‘ja’ en ‘amen’. Vaak vindt er ook een doopdienst plaats; binnen de pinksterkerk gebeurt dat op latere leeftijd. Dat is een heel spektakel: de bekeerde wordt in een groot bad ondergedompeld en door de voorganger toegesproken in tongentaal, een klanktaal die volgens pinkstergelovigen door God zelf wordt ingegeven.

Een avond met muziek bij de pinkstergemeente.Beeld Renate Beense

De pinksterkerk biedt jongeren een aantrekkelijke, toegankelijke versie van het christendom. Ze lijkt, in tegenstelling tot andere stromingen, zonder moeite het spirituele te combineren met het internetgebruik van jonge mensen. De kerken plaatsen dagelijks foto’s op Instagram en Snapchat. Er zijn pinksterkerk-apps, zoals Holy Ghost Radio met een evangelische blog, evenementenagenda en podcast. Er is zelfs pinksterkerkmerchandise: hoody’s, iPhone-hoesjes en petten met een opdruk als ‘FBI: Firm Believer In Jesus’ of ‘Relax! God is in control!’ 

Vloggen

Van Deutekom vlogt over zijn ervaringen met God. ‘Bijvoorbeeld als ik bij een kerk moet spreken of als we met een groepje de straat op gaan om mensen te genezen. Dan leggen we een hand op iemands schouder en gaan we voor hem of haar bidden. Ik heb weleens mensen uit hun rolstoel zien stappen die na mijn gebed opeens weer konden lopen.’ Dat genezen zegt Van Deutekom trouwens ook gewoon te kunnen via Facebook Chat: dan spreekt hij een gebed in en verstuurt dat via het platform. Degene die het beluisteren zijn vervolgens ‘genezen’. Daarnaast maakt hij elektronische dancemuziek met christelijke songteksten – zijn album is twee weken geleden uitgekomen. Zo wil hij het geloof extra aantrekkelijk maken voor jongeren. Van Deutekom: ‘Als je bij de jeugd met orgels aankomt, dan haken ze al af voordat je überhaupt over het geestelijke bent begonnen.’ Van Deutekom ‘leeft van God’: hij krijgt giften van mensen (gemiddeld zo’n 600 euro per maand) die hem ondersteunen in wat hij voor de pinksterkerk doet: prediken, samen bidden, middagen voor jongeren organiseren en natuurlijk muziek en vlogs maken.

Filmmaker Karsten de Vreugd (39) herkent die moderne marketing van de pinksterkerk. Hij groeide op in een pinkstergemeente en maakte er een documentaire over voor Vice, genaamd Zondagskinderen. ‘Ik was een leidersfiguur binnen de kerk; ik was leadzanger van een aanbiddingsband, een soort christelijke rockband.’ Een zondagsdienst bouwde hij zorgvuldig op: eerst drie opzwepende nummers, zodat mensen in een uitgelaten stemming waren, dan schakelde hij over naar een rustig nummer. ‘Dan werd de sfeer heel intens, doodstil, met duizenden mensen, totdat je iemand hoorde schreeuwen: ‘Jezus!’ Mensen gaan dan huilen, joelen, trillen, noem maar op. Zij noemen dat de Heilige Geest; ik zie het als een energie die je kunt opwekken. En die energie is enorm verslavend.’ Ook de zomerkampen voor tieners die de pinksterkerk organiseerde, waren fantastisch, volgens De Vreugd. ‘We dansten, speelden theater, ik dj’de met christelijke housemuziek. Ik kon daar veel in kwijt. Het is als een warm bad – zolang je in de Heilige Geest gelooft.’

Niet alleen de vorm van het pinkstergeloof maakt het een aantrekkelijke optie voor jongeren, aldus hoogleraar Van der Laan. ‘Het geloof zelf is conservatief. In een tijd waarin de samenleving steeds vrijer is geworden, zoekt een deel juist naar zekerheid en duidelijkheid, ook jongeren. Binnen de pinksterkerken vindt men dat in het strikt naleven van de Bijbel. Bijvoorbeeld dat het gezin wordt gezien als hoeksteen van de samenleving, en dat iemand die homo is, zich moet onthouden.’

De rigiditeit van het geloof was de reden dat De Vreugd er uiteindelijk op zijn 24ste uit stapte. Hij had nauwelijks contact met niet-pinkstergelovigen en begon het geloof steeds meer te zien als een sekte. ‘Er wordt gedaan alsof iedereen welkom is, maar er gelden waarheden waarover niet getwijfeld mag worden: de Heilige Geest bestaat, Jezus zit in jou en homo’s zijn slecht en zondig.’ Van jongs af aan kreeg De Vreugd te horen dat ieder mens een leegte in zich heeft, die gevuld wordt met iets goeds of iets kwaads: de Heilige Geest of Satan. Volgens De Vreugd wordt er ingespeeld op de angst dat je, als je weggaat, demonen in je krijgt. ‘De pinksterkerk lijkt misschien wel hip, maar het is geen padvinderij. Ik heb niets tegen geloof of spiritualiteit, maar er schuilt een groot gevaar in georganiseerde religie. Het doet iets met je als je zo wordt gebrainwasht. Dat is link.’

Amber Moekardanoe (25) is niet gelovig opgevoed, maar bekeerde zich na een moeilijke periode in haar leven tot de pinksterkerk. Toen ze 17 was, scheidden haar ouders, kreeg ze een eetstoornis en werd ze ernstig ziek van een parasiet in haar darmen. Ze lag veel op bed en voelde zich neerslachtig en depressief. Moekardanoe begon zich te interesseren voor spiritualiteit en ging bij een helderziende vrouw in therapie. ‘Zij vertelde mij over mijn vorige levens. Ik dacht: eindelijk iemand die mij begrijpt. Ze was heel gevoelig, net als ik.’ 

Iedereen is welkom

Op haar 20ste besloot Moekardanoe een praktijk op te richten waarin ze mensen wilde helpen door middel van spiritualiteit. Maar ze verdiende niet genoeg geld, kon haar huur niet betalen en werd gedwongen weer bij haar vader in te trekken. Uit wanhoop vertrok ze naar Thailand, waar ze via via in contact kwam met een gelovige Zuid-Afrikaan. Hij had geen geld en geen baan, maar vertelde dat hij vertrouwde op God. Moekardanoe: ‘Ik vond dat zo indrukwekkend. Ik was bang voor het leven, maar hij ging gewoon op de bonnefooi reizen en het ging hem goed af!’ 

Een paar jaar later kwam ze in Thailand in contact met een christelijke jongen, die haar vertelde over Jezus en vroeg of ze de liefde van God wilde ervaren. ‘Hij legde zijn hand op mijn schouder en ik voelde een stroom van warmte. Zelfs bij spirituele healings had ik nog nooit zo’n intense en kalme energie gevoeld.’ Samen met de jongen las ze de Bijbel en keek ze de spirituele documentaire Father of Lights. Moekardanoe zag hoe de jongen een meisje hielp met haar rookverslaving en hoe hij de wondjes op haar voeten genas. ‘Toen was ik overtuigd en ben ik ter plekke in de zee gedoopt.’ 

Toen ze eenmaal thuis was, dachten haar ouders in eerste instantie dat ze gek was geworden. Moekardanoe: ‘Ik voelde me eenzaam en dacht dat niemand me begreep. Toen ontmoette ik een ouder stel in een christelijke boekwinkel. Zij namen mij mee naar de pinksterkerk. Dat was fantastisch: kinderen dansten op het podium, de mensen waren extreem lief en de voorganger ging voor mij bidden. Bij de pinksterkerk is iedereen welkom. Ik hoef het nu niet meer alleen te doen.’

De pinksterbeweging ontstond in 1906 onder de zwarte Amerikaanse predikant William Seymour (1870-1922). Hij had een vernieuwende visie op het christendom: hij zei dat je in direct contact kon staan met God. Seymour beweerde zelf te zijn aangeraakt door de Heilige Geest, en sprak daarna in tongentaal: een onbegrijpelijke klankentaal die voor ‘wonderen’ zorgt en mensen zou genezen. Seymour gaf diensten waar – in tegenstelling tot andere kerken in die tijd – allerlei soorten mensen op afkwamen: arm en rijk, wit en zwart, en die soms wel nachtenlang doorgingen. Zijn volgelingen ervoeren ook de aanraking van de Heilige Geest. Deze ervaring werd vergeleken het met het bijbelverhaal over Pinksteren, waarin de trouwste volgelingen van Jezus de Heilige Geest ontvingen, die hen zou helpen bij het verspreiden van het geloof. Net als Jezus’ discipelen zien Seymour en zijn volgelingen het als hun taak het geloof te verspreiden.

In 1907 bereikte het pinkstergeloof via brieven en zendelingen ook ons land en ontstond de eerste pinksterkerk, in Amsterdam. In 1958 kwam de gezaghebbende Amerikaanse evangelist Thomas Lee Osborn, die beweerde mensen te kunnen genezen, prediken in Den Haag, waarop 120 duizend mensen naar het Malieveld kwamen. Het evenement werd door de NCRV uitgezonden. In de reportage is te zien hoe een vrouw haar krukken weggooit en juichend over het podium loopt. In de jaren erna ontstonden honderden verschillende pinksterkerken, elk met een eigen gemeenschap en eigen gebruiken, maar met als gemene deler het geloof in de Heilige Geest en in wonderen, en de focus op evangelisatie.

In oktober 2017 schreef journalist Karel Smouter een stuk voor De Correspondent over seksueel misbruik binnen de pinksterkerk House of Heroes in Nijkerk. Een jeugdleider die actief was binnen de kerk misbruikte jarenlang zijn stiefdochter.