De Zweedse e-krona: een munt voor onder je digitale matras

‘De jongeren in Zweden hebben helemaal geen cash meer in hun portemonnee. Ook ouderen staan positief tegenover betalen via apps.’ De Argentijns-Zweedse econoom Gabriela Guibourg gaat rechtop in haar stoel zitten in haar werkkamer bij de Zweedse centrale bank, de Riksbank. Hier in het centrum van Stockholm werkt het hoofd betalingsbeleid sinds kort aan de ontwikkeling van wat de eerste digitale munt kan worden die wordt uitgegeven door een centrale bank in de Europese Unie.

Eerder deze maand deed de Riksbank de belofte aan de Zweden om binnen twee jaar een pilot te kunnen beginnen met de zogeheten e-krona (e-kroon). Guiborg: ‘Het is al 350 jaar de taak van onze centrale bank om munten en papiergeld uit te geven. Maar wat als de betekenis van contant geld door de digitalisering van het betalingsverkeer in de toekomst verdwijnt? Gaan wij zitten toekijken of ondernemen we actie, zodat we ook in de toekomst dan nog een onze rol in het geldsysteem kunnen spelen?’

Als er volgens haar één land klaar voor is, dan is het Zweden wel. Werd er in het Scandinavische land in 2010 nog in bijna 40 procent van het betalingsverkeer cash gebruikt, dit jaar is dat percentage volgens de Riksbank verder afgenomen naar net iets meer dan 10 procent. ‘In Zweden zijn de inwoners al meer gewend aan de digitalisering van de samenleving en het betalingsverkeer. De geesten van de Zweden lijken er rijp voor te zijn.’

Veilige digitale munten 

Christine Lagarde, directeur van het IMF, zei onlangs dat centrale banken moeten gaan nadenken over hoe ze een antwoord kunnen ontwikkelen op de snelle opmars van zogeheten cryptocurrency’s zoals de bitcoin, speculatief virtueel geld dat zich over de wereld heeft verspreid, volledig buiten het gangbare financiële stelsel. Centrale banken, zo schrijft The Guardian, zouden volgens het IMF vaart moeten maken met de ontwikkeling van veilige digitale munten om zo te kunnen voorkomen dat criminelen vrij spel hebben op het internet. De ongereguleerde digitale munten zoals de bitcoin zouden nu bijvoorbeeld worden gebruikt voor transacties in de drugshandel.

Voor Guiborg is de ontwikkeling van een digitale munt niet in eerste plaats een reactie op de bitcoin of het bestrijden van criminele uitwassen. De e-krona is volgens haar een antwoord op het verdwijnen van contant geld. Dat ziet de Riksbank als een probleem. Guiborg: ‘Nu kun je contant geld nog in een oude sok stoppen of onder het matras. Dat is de manier om je te wapenen tegen het financiële onheil bij bijvoorbeeld een bankencrisis. Maar in een volledig cashloze samenleving hebben burgers die optie in principe niet meer. Dat maakt burgers in zekere zin kwetsbaar. De e-krona moet daarom dan ook de unieke rol van cash in het digitale tijdperk gaan overnemen. Je hebt bij de aanschaf van een digitale munt, via de centrale bank, dan een directe claim op de staat. Dat betekent dat het bezit van een e-krona zonder enige vorm van risico is, een digitale munt die je bij wijze van spreken kunt bewaren onder je digitale matras.’

Twee varianten

Hoe die e-krona tijdens de pilotfase er precies uit zal gaan zien, is nu nog onduidelijk. De Riksbank overweegt grofweg twee varianten. In de eerste variant geeft de Riksbank alleen de digitale munten uit en halen Zweden hun e-kronen op via een app die ze kunnen downloaden in de appstore. Ze kunnen hun e-kronen dan als het ware bewaren in hun ‘portemonnee’ op hun smartphone. ‘Of het zou mogelijk moeten kunnen worden dat je de e-kronen bijvoorbeeld downloadt bij de pinautomaat en ze bewaart via een chip op de betaalpas.’ In de tweede variant laat de Riksbank consumenten hun e-kronen bewaren op een speciale rekening. Consumenten en bedrijven kunnen in dat geval de digitale munten naar elkaar overboeken. Ook zou het eventueel mogelijk kunnen worden om op die rekening spaarrente te ontvangen. Guiborg: ‘Voor die tweede variant hebben we van de Zweedse Rijksdag wel een verduidelijking nodig van het mandaat van de centrale bank.’

 Bankenlobby

De Zweedse bankenlobby zit vooral niet op die tweede variant te wachten. ‘Ze vrezen dat hun rol zal veranderen, dat ze concurrentie van ons krijgen’, zegt Guiborg. De banken verdienen mogelijk minder geld aan hun rekeninghouders als zij geld op een e-kronenrekening van de Zweedse staat zetten. ‘Ze zullen dan waarschijnlijk hun rentes op spaarrekeningen omhoog doen zodat niet iedereen e-kronen aanschaft. Maar is dat erg?’ 

De banken vrezen dat de risicoloze virtuele munt zelfs een bankrun kan verhevigen als iedereen met een druk op de knop zijn ‘gewone’ kronen inwisselt voor de digitale variant daarvan bij de centrale bank. Guiborg: ‘Ik ben het niet eens met die kritiek. Laat ik dit duidelijk stellen: de e-krona zelf zal nooit een bankrun veroorzaken. Een bankrun is altijd het gevolg van banken die hun werk verkeerd hebben gedaan en zo het vertrouwen verliezen bij het volk. Moet je in dat geval burgers de mogelijkheid ontzeggen naar een veilige haven te kunnen vluchten?’

Bij de meeste centrale bankiers, zoals die van de Europese Centrale Bank en de Nederlandse Bank, is het onderwerp digitale munten iets waar economen nu alleen nog maar over filosoferen. Ze komen nog niet tot concrete actie, zoals in Zweden nu wel gebeurt. De Riksbank kan eenvoudiger experimenteren omdat deze centrale bank in principe alleen te maken heeft met de 10 miljoen inwoners in dit Scandinavische land. Zweden is wel lid van de Europese Unie, maar geen lid van de eurozone – lidmaatschap van die laatste club ambiëren momenteel weinig politici. De Zweden hoeven dus niet eindeloos te overleggen met de onderling ‘kibbelende’ centrale bankiers in Duitsland, Griekenland of Nederland. Daarom kunnen de Zweedse centrale bankiers relatief eenvoudig hun eigen innovatiebeleid bepalen.