Direct naar artikelinhoud
ColumnBert Wagendorp

Het leenstelsel leidt tot een verspilling van talent

Het leenstelsel leidt tot een verspilling van talent

Het zijn slechte tijden voor lenende studenten – dat is ongeveer de helft van de totale populatie van het hbo- en wo. Onderzoeksbureau Motivaction heeft het onderzocht onder een representatieve groep van 563 studenten en de conclusie is tragisch: door de schuld ondervindt 73 procent van de studenten toenemende druk en psychische klachten.

Het leenstelsel werd ingevoerd in september 2015, en verving de basisbeurs. Eerst heette het ‘sociaal leenstelsel’, maar omdat dat aanleiding gaf tot nare woordspelingen (asociaal leenstelsel) werd het ‘studievoorschot’. Voor de praktijk van de studieschuld maakte dat niks uit.

Zelf rondde ik destijds mijn studie af met een forse schuld. Dat leidde niet tot psychische klachten, ik behoorde tot de lost generation die ervan uitging kansloos te zijn op de arbeidsmarkt en zodoende toch nooit een cent te hoeven terugbetalen. Maar nu leidt lenen tot leenangst. Bovendien zijn de vooruitzichten op de arbeidsmarkt ook nu niet riant, met nulurencontracten en andere ellende.

Volgens een onderzoek van de Europese Commissie uit 2017 behoort het Nederland wat de kosten van hoger onderwijs betreft tot duurste landen van Europa. Dat heeft gevolgen. Van de door Motivaction ondervraagde studenten met een lening is de helft minstens één keer per week ‘extreem vermoeid’ en is veertig procent ‘emotioneel uitgeput’. Beide herken ik, maar de oorzaak is vermoedelijk verschillend. Zo ging het intensieve stappen me niet in de kouwe kleren zitten. De student van 2019 heeft te maken met het Bindend Studie Advies en vanwege het geld moet 68 procent – een van de hoogste percentages van Europa – het studeren combineren met een bijbaan. Ruim de helft van de studenten geeft aan tijd noch energie te hebben voor sociale activiteiten.

Ik ging juist studeren vanwege de uitbundige sociale activiteiten en deed de studie erbij. Dat paradijs is gesloten. Het is sowieso ingewikkeld om er een bloeiend sociaal leven op na te houden, nu de studentenhuisvesting onbetaalbaar is geworden en minder dan de helft van alle studenten zich een kamer kan veroorloven en noodgedwongen thuis blijft wonen – nóg een bron van stress.

Minister Van Engelshoven van Onderwijs beantwoordde in augustus vorig jaar bezorgde vragen van de Kamer, over de psychische gezondheid van lenende studenten. Zij verwees naar een initiatief van het ministerie van VWS, de campagne ‘Hey, het is oké, maak depressie bespreekbaar’. Op zich nuttig, maar je depressie bespreekbaar maken kost ook weer een hoop energie en tijd. Een antwoord op de leenproblemen is het in elk geval niet.

Het cliché van de verwende, narcistische millennial die door zijn beschermde opvoeding over een gebrek aan weerstand beschikt gaat niet op. Ik ken alleen maar hardwerkende voorbeelden. Wellicht ligt daar zelfs de kern van het probleem: ze zijn ijverig, ambitieus en bloedserieus. En  misschien een beetje tobberig - maar niet zonder reden.

Een leenstelsel dat de toegankelijkheid van het hoger onderwijs beperkt, en dat doet het, zeker voor studenten die afkomstig zijn uit de lagere inkomensgroepen, is gevaarlijk en leidt tot een verspilling van talent die we ons helemaal niet kunnen veroorloven. ‘Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW)’, staat er als eerste zin op de site van het ministerie, ‘werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland. OCW wil dat iedereen goed onderwijs volgt en zich voorbereidt op zelfstandigheid en verantwoordelijkheid.’ Heel goed. Nu daar nog de consequentie uit trekken en het leenstelsel afschaffen.