Gelauwerd hoogleraar Jill Lepore levert niet minder dan een ‘historische handleiding tot burgerschap’ ★★★★★

Op 28 augustus 1963, honderd jaar nadat president Lincoln de slavernij had afgeschaft, organiseerde de zwarte burgerrechtenbeweging een mars op Washington. De meeste Amerikanen zagen voor het eerst rechtstreeks op televisie een toespraak van dominee Martin Luther King. Hij begon met de 300 duizend aanwezigen, ‘de grootste demonstratie voor vrijheid in de geschiedenis van de natie’, te verwelkomen, Lincoln te bedanken om vervolgens vast te stellen dat ‘de boeien van de segregatie en de ketenen van de discriminatie’ nog altijd de zwarten gevangen hielden. Toen hij aan het einde van zijn toespraak was gekomen, riep de gospelzangeres Mahalia Jackson, die achter hem op het podium stond: ‘Vertel ze over de droom, Martin’. Hij pauzeerde even en toen klonk zijn sonore stem over de menigte: ‘Het is mijn droom dat op een dag deze natie zal opstaan en zal gaan leven naar de ware betekenis van zijn geloofsbelijdenis: ‘Wij houden deze waarheden voor vanzelfsprekend, dat alle mensen gelijk geschapen zijn’.’

Even leek het, schrijft Jill Lepore, ‘alsof elke klok in elke toren in elke stad en elk dorp het lied van de gerechtigheid liet klinken’. Maar drie maanden later werd president Kennedy vermoord in Dallas en King nog geen vijf jaar later in Memphis. ‘Tegen die tijd’, vervolgt Lepore, ‘was de droom van Amerikaanse progressieven geveld in een storm van kogels en een spoor van napalmbommen die op de wereld neerdaalden van de straten van Newark en Detroit tot de rijstvelden van Zuid-Vietnam.’

Dat de waarden uit de Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 waaraan King refereerde helemaal niet vanzelfsprekend waren, maar voorwerp van aanhoudende strijd en debat, is de rode draad van Lepores indringende geschiedenis van de Verenigde Staten, van Columbus tot en met Trump. Zij maakt haar ambitie om de Amerikanen te helpen aan een ‘historische handleiding tot burgerschap’ volledig waar. Lepore is een dubbeltalent: gelauwerd hoogleraar op Harvard en gevierd schrijfster in The New Yorker. Ze verwerkt de nieuwste historische inzichten in een sprankelend betoog vol rake typeringen van bekende en onbekende mannen en vrouwen. Die vrouwen zijn overigens vaker behoudend dan geëmancipeerd; zo komt de devoot katholieke anti-abortusactiviste Phyllis Schlafly bovendrijven als de architect van het moderne Amerikaanse conservatisme.

De rol van nieuwe uitvindingen op het gebied van communicatie en kiezersonderzoek in de strijd om de politieke macht vormt een andere rode draad in het verhaal van Jill Lepore. Zo was Frederick Douglass, de beroemde zwarte redenaar tegen de slavernij, de meest gefotografeerde Amerikaan van de negentiende eeuw. Witte kunstenaars maken van zwarten een karikatuur in plaats van een gelijkend portret, redeneerde Douglass. Fotografie diende zo de emancipatie en de democratie: ‘Het meest bescheiden dienstmeisje kan nu een portret van haar zelf bezitten dat de koningen 50 jaar geleden nog niet konden kopen.’

Kritischer is Jill Lepore over de opiniepeilingen, in de jaren dertig van de twintigste eeuw door George Gallup geïntroduceerd. Hij streefde naar een representatief mini-electoraat, maar welgestelde witte mannen waren in zijn steekproeven oververtegenwoordigd. Terwijl zwarte Amerikanen 10 procent van de bevolking vormden, maakten ze bij Gallup minder dan 2 procent van de ondervraagden uit. Lepore concludeert: ‘De peilingen legden Afrikaans-Amerikaanse stemmen het zwijgen op’. En dat terwijl Gallup nog een respons had van 90 procent. In de jaren ’80 was die tot 60 procent gedaald en anno 2016 zelfs beneden de 10 procent. Maar, observeert Lepore, ‘hoe onbetrouwbaarder de peilingen werden, des te meer de pers en de partijen erop steunden, wat ze alleen maar nog minder betrouwbaar maakten’.

De opkomst van het internet ‘dat alles is wat een op regels gebaseerde orde niet is: wetteloos, ongereguleerd en zich onttrekkend aan elke verantwoording’, ondermijnt in de ogen van Lepore de stabiliteit van de Amerikaanse samenleving. De belofte van de verbinding van alle mensen met elkaar werd niet ingelost, net zo min als ‘de wazige fantasie van liberalen en anarchisten over een wereld zonder regering’. Integendeel, schrijft Lepore: ‘Sociale media verergerden het politieke isolement van de gewone Amerikanen, versterkten de polarisatie zowel op links als op rechts, werkten identiteitspolitiek in de hand en droegen bij tot een vrijblijvend, vaag en impotent model van politieke betrokkenheid.’ Zo is het.